1,5°C? Vergeet het maar!

Wetenschappers wringen zich in alle bochten om toch nog maar duidelijk te maken dat het kan. Als we NU de knop omdraaien, er echt voor gaan … dan kan het nog. De ‘window of opportunity’ wordt snel kleiner. Volgens het laatste IPPCC-rapport moet het roer drastisch om voor het einde van 2024. Maar wetenschappers beslissen niet. Het is aan de politiek om te beslissen. En dat zullen ze niet doen. Dat is de ontnuchterende mening van de redactie van de New Scientist van 11 juni.

Als burger blijf je zitten met de vraag waarom men zo weinig oog heeft voor jouw belang en die van jouw kinderen en kleinkinderen; de toekomstige generaties. Het vertrouwen in ‘de politiek’, maar ook in de aandeelhouders en CEO van de meeste, grote, traditionele, uitsluitend op groei en winst gerichte bedrijven, breekt snel af. Ondertussen dwingen rechtbanken de democratisch verkozen regeringen en multinationals om eindelijk eens een serieus klimaatbeleid te maken of te doen wat ze zeggen. Ik vind dat een triest dieptepunt. Maar het geeft me ook hoop op een kanteling, een transitie naar een meer duurzame en rechtvaardige wereld.

Eerlijk gezegd, ik heb nooit gedacht dat ik een dergelijke opmerking nog eens op papier zou zetten. Het grootste deel van mijn leven ben ik er van uit gegaan dat de overheid er voor jou was en voor jou en degenen die je graag ziet, zou zorgen. Daarvoor betaal je toch braaf je belasting, niet waar?

Maar na de toeslagenaffaire in Nederland, waarbij de overheid met opzet mensen de vernieling injoeg, de taferelen van de mislukte opvang van asielzoekers, is de ontgoocheling troef. In België voegt het oeverloze gekissebis tussen op zichzelf gerichte deelregeringen en politieke partijen en hun veel te machtige voorzitters, de ‘aandeelhouders’ van het politieke systeem, er een kwalijk en te vaak besluiteloos, stinkend sausje aan toe. Zij zijn slechts uit op het ‘winstbejag’ voor hun gewesten en partijen, waarbij het belang van ons land en onze wereld, ondergeschikt lijkt.

De natuur houdt geen rekening met de onnozele gedachte van een ‘haalbaar en betaalbaar’ klimaatbeleid.

Dat, terwijl de signalen voor de in snelheid toenemende drie grote milieucrisissen – klimaat, biodiversiteitsverlies en een ongebreidelde (chemische) vervuiling – alleen maar toenemen. Het maakt niet uit of het om hitteprikken of -golven gaat, om langdurige droogte of om waterbommen. Het is overduidelijk dat de natuur lak heeft aan de banale argumenten van sommige, vaak rechtse en conservatieve politici, die een effectief klimaatbeleid lamleggen of aan de markt willen overlaten. In zijn zomerspeech prijst Bart De Wever terecht NVA-minister Zuhal Demir voor een aantal lokale zaken die ze inderdaad goed aanpakt. Maar als het over het brede klimaatbeleid gaat wordt er in één adem gezegd dat het ook “haalbaar en betaalbaar” moet zijn. Het enige wat hier nog ontbreekt is : gevaarlijk en visieloos.

Klimaat en de VN Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen

De drie grote milieucrisissen hangen samen met de steeds maar toenemende menselijke activiteiten, een groeiende bevolking en een ongekende welvaart voor een klein deel van de wereldbevolking. De relatie met het biodiversiteitsverlies zijn ook in ons land meer dan duidelijk. Chemische vervuiling is hier al lang troef. Neem de luchtvervuiling door het gebruik van fossiele brandstoffen, waaronder Vlaanderen zucht. Wereldwijd is luchtvervuiling de grootste uitdaging voor de volksgezondheid, waarbij meer dan 90% van de wereldbevolking leeft met ongezonde niveaus van fijnstof.

Uit een nieuwe analyse blijkt dat de olie- en gasindustrie in de afgelopen 50 jaar € 2,8 miljard per dag aan pure winst heeft opgeleverd. The Guardian, 21 juli 2022

Toch zijn vele bestuurders in Vlaanderen trots op hun petrochemische industrie. Onze havens staan er vol mee en ze leveren jobs, wat de politiek zo belangrijk vindt. Deze vervuilende industrie is een graag geziene gast bij die bestuurders. Ze zijn, ook nu nog, een belangrijk onderdeel van onze economische groei , waarvoor we zelfs een nieuwe INEOS-ethaankraker, in de haven van Antwerpen willen bouwen. Zo ben je echt zeker dat je de toekomst, om in de termen van David Van Reybrouck te spreken, koloniseert door niet duurzame industriële activiteiten.

Bizar is de actie die op 15 juni wereldkundig werd gemaakt, van Onze Natuur en het agentschap Toerisme Vlaanderen met als doel “…. om Vlaanderen als groene natuurbestemming op de kaart te zetten. … Door in te zetten op eigentijds en duurzaam natuur- en landschapstoerisme voor een internationaal publiek wil het agentschap meerwaarde creëren voor onze natuurgebieden an sich, maar ook voor de bewoners, ondernemers en bezoekers ervan.“ Ja, ja, hoe verzin je het?

Los van de vraag of ‘onze’ natuur wel van ons is en of ‘onze’ natuur wel echt natuur is, waarmee ik een natuur zonder menselijke beïnvloeding en sturing bedoel. In mijn ogen is wat ze enthousiast ‘onze’ natuur noemen, slechts door de mens aangelegde natuur. Dat we daar dan ook nog eens een extra inspanning gaan doen om het als een toeristische attractie te verkopen, staat haaks op een verantwoord natuurbeleid en stimulering van de biodiversiteit.

In de afgelopen weken verschenen er regelmatig berichten over de stand van zaken van de VN Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen die in 2015 zijn geformuleerd en over acht jaar moeten zijn gerealiseerd. Op 20 en 21 juli was er in Tokyo, Japan, een internationale conferentie over die relatie tussen het Klimaatakkoord en de VN-klimaatdoelstellingen. Hieruit blijkt dat beide onder druk staan door de klimaatverandering, de covidpandemie en de oorlog van Poetin in de Oekraïne, waardoor de voedselcrisis elders wordt versterkt. Poetin gijzelt met zijn oorlog meedogenloos de toch al zeer onzekere toekomst van de allerarmsten in Afrika. Dat is genocide op wereldschaal!

Lange termijn seizoensvoorspellingen

Seizoensvoorspelling op 15 mei 2022 voor de zomer. © European Centre for Medium-Range Weather Forecasts

Ik heb de gewoonte om vroeg in het voorjaar te kijken hoe de seizoensvoorspellingen er voor de komende zomer uitzien. Ik realiseer me dat onze TV-meteorologen zoals Frank Deboosere, hier vermoedelijk weinig mee ophebben. In februari kon je op het internet al voorspellingen zien die uitblinken in eenvoud, maar wel wezen op extreme warmte in het Middellandse Zeegebied. Hoewel de plaatjes bij die voorspellingen wel degelijk een signaal kunnen geven, blijft het uiteraard oppassen geblazen. Daarom bekijk ik, in mei, vaak de meer serieuze updates van bijvoorbeeld het European Centre for Medium-Range Weather Forecasts (zie illustratie) en van NOAA, de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration.

Het probleem met ons land is dat het vaak net in een overgangsgebied ligt tussen grofweg de invloeden vanuit het zuiden, het Middellandse Zeegebied, en het noorden, Scandinavië. Het blijft moeilijk om in te schatten welke kant het opgaat. Toch zijn het opmerkingen waarmee ik vrienden en kennissen soms verras.

Ik heb mijn kinderen geadviseerd niet op vakantie te gaan naar Zuid-Europa, vanwege de hitte.

Vorig jaar zat ik er helemaal naast omdat de straalstroom de boel behoorlijk blokkeerde, met als gevolg de door Frank Deboosere bedachte waterbom. Die liet de kracht van de natuur zien en veroorzaakte veel schade en menselijk leed. Wellicht zorgt een waterbom boven het Schoonverdiep nog eens voor een late en kostbare omslag in het Vlaamse klimaatbeleid. Dit jaar was de ongeziene hitte in Zuid-Europe een opvallende constante in de verschillende voorspellingen. Ik heb mijn kinderen – uiteraard tevergeefs – geadviseerd niet op vakantie te gaan naar Zuid-Frankrijk. Mijn zoon stuurde me ondertussen een foto van een bosbrand aan de andere kant van de berg waar ze een huisje hebben gehuurd. Ze hebben de boel ingepakt en elders een hotel genomen.

Het aantal bosbranden in Zuid-Europa bereikt nu weer een record. Evenals het aantal hitteprikken in ons land vanuit het zuiden. Het lijkt wel of de hittegolf van april in India en Pakistan met temperaturen boven de 50^oC, een nieuw brandseizoen heeft ingeluid. Bovendien zucht ons land onder de droogte. Om hier wat aan te doen lanceerde de Vlaamse regering twee jaar geleden op voorstel van minister Zuhal Demir, een Blue Deal van maar liefst € 75 miljoen tot 2027. Het ziet er naar uit dat deze veel bezongen Deal nu al aan een stevige update toe is, vanwege de snel verslechterende klimaatcrisis.

De klimaatcrisis realiteit volgens New Scientist

We hoeven maar om ons heen te kijken om te zien dat het werkelijk snel uit de hand aan het lopen is wat de klimaatcrisis betreft. Het is dan ook geen wonder dat er vertwijfeling is over het uitblijven van daadwerkelijke stappen van de Vlaamse overheid. In De Standaard van zaterdag 23 juli 2022, verwoordt George Monbiot, auteur en columnist bij The Guardian, dit toenemende gevoel van onbehagen onder de kop Zo zwijgen we onszelf dood. Hij roept de bevolking en de klimaatbeweging op, om dit geneuzel van onze overheden niet langer te pikken.

In een special report van New Scientist van 11 juni 2022, geeft men nog maar weer eens aan wat er NU moet gebeuren om de opwarming onder de 1,5 of 2,0^oC te houden. Met draconische maatregelen kunnen we onder die door velen gewenste 1,5^oC blijven. Maar dan moet wel dat idiote concept van ‘realistisch, haalbaar en betaalbaar’ van tafel. Om onder de 1,5^oC te blijven moet de mondiale uitstoot van broeikasgassen met 43% zijn verminderd in 2030. Gezien de ervaring met de kortstondige CO₂-uitstoot verlaging van 5,4% in 2020 door de coronapandemie, de snelle opleving ervan in 2021 en de oorlog in de Oekraïne, is dat helaas onhaalbaar en op een stuitende manier onverantwoordelijk.

De opwarming beperken tot 1,5°C is, vrijwel letterlijk, een zaak van leven en dood’, aldus premier De Croo op de Algemene Vergadering van de VN in september 2021

Op de COP26 in Glasgow, werd al snel duidelijk dat de nieuwe nationale plannen onvoldoende zijn om onder de 1,5^oC opwarming te blijven. Dat is nog steeds zo, constateert New Scientist. Op 23 september 2019 sprak klimaatactiviste Greta Thunberg de wereldleiders op de climate action summit in New York, toe. Ze zei tegen de wereldleiders: ‘How dare you? You have stolen my dreams and my childhood’.

Dat doen de heren en dames nog steeds. Erger nog ze jagen grootouders zoals ik, de gordijnen in! Shame on you! De video vindt u op: https://www.youtube.com/watch?v=TMrtLsQbaok

In het Akkoord van Parijs hebben 195 landen toegezegd de opwarming ruim beneden te 2^oC te houden en er alles aan te doen om beneden de 1,5^oC te blijven. Zeven jaar later zien we dat dit schijnbaar slechts gepalaver was, betaald door de belastingbetaler die zo nu en dan een kiezer wordt genoemd als de kaarten weer geschud moeten worden en een rituele postjesdans weer begint. Je zou de dames en heren, persoonlijk verantwoordelijk moeten kunnen houden voor hun wangedrag en wanprestaties.

Dat kan overigens weer in 2024 als het verkiezingscircus, een dans op de steeds sterker ontwakende en rommelende vulkanen van de milieucrisissen, weer losbarst. Dan kunnen we er voor zorgen dat elke tiende graad opwarming wel degelijk zal wegen op het beleid. Haalbaar? Zeker! Betaalbaar? Uiteraard! Want het opruimen van de aangerichte schade van de door ons veroorzaakte milieurampen, zoals de waterbom van het vorige jaar, langdurige droogte en bosbranden in het mooie Vlaamse land of in de Belgische Ardennen, gaat ons, bij ongewijzigd beleid, vele malen meer kosten.

Door het oog van de naald

Het leven op aarde ging meerdere malen door het oog van de naald. Naast een tiental kleine uitstervingsgolven, is dat, in de afgelopen 530 miljoen jaar, vijf keer gebeurd. Dergelijke momenten worden massa-uitstervingen of massa-extincties genoemd. Daarbij sterft tenminste 75% van de dan levende soorten in een, geologisch gezien, korte tijd uit. Gewoonlijk is dat slechts 0,4-1,8 soorten per miljoen jaar.

Dat is goed gegaan totdat de (on)verstandige mens, Homo sapiens, de landbouw, steden, natiestaten, religie, enz., bedacht. Volgens Peter Turchin, een evolutionair antropoloog van de Amerikaanse universiteit van Connecticut en één van de grondleggers van het nieuwe vakgebied historische sociale wetenschapen, waren het vooral de ontwikkeling van de landbouw en oorlogen met nieuw wapentuig, die de complexiteit van onze maatschappij verklaren. Dat is één van de redenen waarom ik mij afvraag of de meeste mensen wel deugen, zoals Rutger Bregman beweert.

Alle organismen zijn onderworpen aan de krachten van de natuur; ook wij.

Die vijf grote massa-extincties worden ook wel de ‘Big 5’ genoemd wat een verwijzing inhoudt naar de dieren die je tijdens een safari in Afrika, toch op zijn minst moet hebben gezien. Zo zou je ook kunnen verwachten dat politici op zijn minst begrijpen hoe de planeet in elkaar zit en werkt en wat de invloed van de menselijke activiteiten daarop is. Dat zou normale middelbare schoolkennis moeten zijn, waarbij men de cruciale rol van de oceaan hierin, niet moet vergeten.

In Scientific American van 1 juli staat de meest recente informatie over de grootste massa-extinctie in het afgelopen half miljard jaar. In het artikel Toxic slime contributed to Earth’s worst mass extinction – and it’s making a comeback, wordt uitgelegd welke ongeziene ramp er tussen 259 en 252 miljoen jaar geleden plaatsvond. Het verschil van de wereld ervoor en erna is zo groot, dat geologen hiervoor twee verschillende tijdperken hebben bedacht: het Perm en de Trias. De ramp vormt de overgang van het leven in de ene tijd naar de andere.

Overlevers van de grootste massa-extinctie in de afgelopen 530 miljoen jaar. © Julio Lacerda

Kenmerkend voor de meeste massa-extincties is een samenspel van een drietal ontwikkelingen. Dat zijn: vloedbasaltgebeurtenissen waarbij grootschalige vulkanische activiteiten binnen één miljoen jaar, grote gebieden met 1-4 miljoen km³ basalt bedekken. Door de hitte werden olie-, gas- en steenkoolvoorraden omgezet in broeikasgassen,die zich in de atmosfeer ophoopten. Zo nam het CO₂-gehalte binnen enige 10.000^den jaren met een factor zes toe. Dat leidde, op het land, tot ontbossing en bodemerosie, waardoor er veel voedingsstoffen in het water kwamen. De oceanische ruimte nam zowel de warmte als de CO₂ uit de atmosfeer op. Hierdoor zat er weinig zuurstof in de door de CO₂-opname, verzurende oceaan. Oppervlakte temperaturen van 40^oC rond de evenaar, waren het gevolg. En bij die hoge watertemperaturen sterft het leven erin. De consequentie van deze totale systeemverandering was een oceaan, waarin alleen nog giftige algen en bacteriën leefden.

Deze mix van hoge CO₂-concentraties, hoge temperaturen en veel voedingsstoffen vanaf het kale land, leidde toen tot de ‘Great Dying’, die ongeveer 100.000 jaar duurde. Toen stierf 95% van alle in de oceanische ruimte van toen levende soorten en ruim 70% van het landleven, uit. Meer dan 300.000 jaar werd het leven in het water overheerst door een giftig slijm van de algen en bacteriën. Daarna nam de biodiversiteit langzaam maar zeker weer toe. Het Tijdperk van de Reptielen brak aan.

De enige uitzondering op deze gang van zaken was de massa-extinctie door een grote meteoriet, waarbij de dino’s het loodje legden en het Tijdperk van de Zoogdieren begon. Eén van de innovaties van dat Tijdperk waren de primaten met allerlei apensoorten en uiteindelijk mensachtigen en wijzelf. Zonder enig gevoel van perspectief of schaamte noemen wij onszelf Home sapiens, de verstandige mens. Hoe verzin je het?

Wij kunnen alles beter

De ontwikkeling van de menselijk maatschappij in de afgelopen 10.000 jaar is zonder meer fascinerend. Dat betekent dat wij ongeveer 97% van onze geschiedenis doorbrachten als jagers en verzamelaars, die op het ritme van de natuur leefden.

Dat veranderde onder invloed van de Britse industriële revolutie en vooral na de Tweede Wereldoorlog, die 85 jaar geleden begon. Dat is de periode waarin de grootouders van nu, leefden. Dat is ook de tijd waarin we begonnen te denken dat we de natuur naar onze hand kunnen zetten, door er – wat nogal paradoxaal is – op een volstrekt, onverantwoorde en intensieve manier, gebruik van te maken.

Dat is de tijd waarin de olie-en gasindustrie ons voorlogen en ongelooflijke winsten opstreken. Dat is de tijd van economische groei en zogenaamde vooruitgang. De tijd van bevolkingsgroei en een ongekende welvaart in het rijke westen, ten koste van anderen. Bizar is dat wij door onze Westerse manier van leven de natuurlijke voorraden hebben misbruikt en de natuur van slag brengen. De CO₂-concentratie in de atmosfeer neemt schrikbarend toe en zal in 2100, volgens het IPCC, tussen de 800-900 ppm liggen. Dat is bijna driemaal zoveel als voor de Britse industriële revolutie! Het gevolg is dat we signalen zien die lijken op wat er gebeurt tijdens de massa-extincties, zoals boven beschreven.

Ook nu warmt de planeet op, neemt het aantal bosbranden toe en sterven diersoorten in toenemende mate uit. Ook nu neemt de oceanische ruimte ruim 90% van de opwarming voor zijn rekening. Ook nu stijgt daardoor de temperatuur in de oceaan, wordt de hoeveel zuurstof erin minder en neemt het aantal hittegolven erin toe. Ook nu zien we door het overvloedige gebruik van door de mens gemaakte kunstmest, de ontbossing en slecht afvalwater in beheer, het aantal algenbloeien in meren (Grote Meren inde VS), zoals binnen zeeën (Oostzee) en de oceaan (Golf van Mexico) snel toenemen. Ook nu zien we na de gigantische bosbranden in Australië in 2019-2020 algenbloeien in de oceaan ontstaan.

Wij doen alles tientallen tot honderden malen sneller dan de natuur! Het doet me denken aan het prachtige lied van Herman Van Veen uit 1979: Opzij, opzij, opzij, maak plaats, maak plaats, maak plaats, wij hebben ongelofelijke haast. Maar waar leidt dat toe?

Een ongelooflijk experiment

Het wordt in onze geschiedenislessen niet genoemd, maar in de afgelopen paar duizend jaar nam het effect van onze activiteiten op de natuur, langzaam maar zeker toe. De grote versnelling vond ongeveer 200 jaar geleden plaats met de Britse industriële revolutie. Het gebruik van steenkool en later olie en gas, veranderde onze wereld in sneltreinvaart. Maar de eraan gekoppelde ongelooflijke vervuiling deed en doet dat ook. Wij met onze welvaartmaatschappij, zijn kampioenvervuilers geworden!

En nu stuiven we als een brokkenpiloot af op de drie door onszelf, in een geologisch geziene oogwenk, veroorzaakte grote milieucrisissen; de Big Three van Homo sapiens. Waar de natuur 1000^den tot 10.000^den jaren voor nodig heeft, weten wij in enige eeuwen of decennia te presteren. Dat is nog eens vooruitgang! Chapeau!

Wij zijn een anomalie in de natuur geworden

Het verhaal in New Scientist, in een aantal wetenschappelijke publicaties die ik de afgelopen weken las, de massale teruggang naar de maatschappij van voor de coronapandemie met vliegvakanties, massale feesten en festivals, en vooral het gebral van politici, stemt me somber wat het halen van de 1,5^oC drempel betreft. Het was te mooi om waar te zijn. Die droom is voorbij. We kunnen het wel vergeten! En we weten waarom dat zo is. We kennen de schuldigen.

Dat betekent niet dat ik de moed opgeef. Verre van dat! Het is onze plicht en het is het waard, om te blijven vechten tegen elke 0,1^oC opwarming, tegen elke verkrachting van de natuur en het verlies van biodiversiteit, tegen de krankzinnige chemische vervuiling van onze wereld, tegen het stompzinnige vertrouwen op technologische innovaties die onze problemen zouden kunnen gaan oplossen, tegen de decadente onzin van deze tijd, enz.

Het is hoog tijd dat we een kat een kat noemen. En het is hoog tijd dat we onze democratisch verkozen politici en bestuurders aanspreken op hun gebroken beloftes of gewoon wegsturen. Het is hoog tijd dat we het niet meer pikken dat bedrijven blijven bestaan die het milieu schaamteloos uitbuiten en ons voorliegen en manipuleren. We moeten hun schadelijke producten gewoon niet meer kopen.

Ik geef toe dat ik teleurgesteld en boos ben, omdat ik een eerlijke toekomst wil voor de komende generaties. Ik wil niet meer meewerken aan de teloorgang van onze wereld en aan de verdere beschadiging van de planeet, waarop wij leven. Ik weiger een misfit te zijn binnen de natuur, waarvan we slechts een bescheiden onderdeel vormen. U ook?

Jan Stel, 28-07-2022

Jan stel is ambassadeur van Grootouders voor het Klimaat Jan Stel – Grootouders voor het Klimaat

Illustratie bovenaan : Europese hittegolfvoorspelling op 18 juli 2022. © Europees Centrum voor Weersverwachtingen op Middellange Termijn (ECMWF),- Londen.