ABC van het Klimaat

Klimaatspijbelaars, activisten en wetenschappers hebben hun angst voor de klimaatcrisis heel duidelijk gemaakt met borden, acties, optochten en vele rapporten. Zal een verstoord klimaat onze hele levenswijze en de toekomst van de jongeren overhoop gooien? Hebben de corona- en de klimaatcrisis een verwante oorzaak? Kunnen beide crisissen samen worden bestreden?
Dit ABC van het klimaat wil daarop duidelijke antwoorden geven. En hoop. Mensen zijn vindingrijk en ze werken graag samen. Burgers, bedrijven en een sturende overheid kunnen de totale klimaatontsporing voorkomen en zorgen voor een beter leven voor iedereen.

Amber Paris, een lid van de klimaatgeneratie, haar moeder Ilse en haar klimaatopa Hugo van Dienderen zetten zich aan het schrijven. In ruim 170 thema’s, netjes alfabetisch gerangschikt, schetsen ze de omvang van de klimaatcrisis. Daarnaast beschrijven ze tal van inspirerende en hoopgevende initiatieven van over heel de wereld. Daarbij hebben ze speciale aandacht voor het eigen land. Onderaan vind je als kennismaking zeven voorbeelden.

Nieuwe leden van de Grootouders voor het Klimaat (GvK) die kiezen voor een lidmaatschap van minstens 25€  krijgen dit boek erbij. De opbrengst van de verspreiding van het ABC via GvK gaat volledig naar de vzw. Je kan ook het boek bestellen voor 20 €, inclusief verzending.

Je kunt een auteur ook boeken voor een boekvoorstelling, fysiek of via zoom naar gelang de corona-omstandigheden. Contacteer Hugo van Dienderen: hugovandienderen(@)gmail.com

Tijdelijk: wie voor minstens 25€ lid wordt, ontvangt dit boek gratis!

Amber Paris (1996) is master taal- en letterkunde en leerkracht Nederlands en Engels. Ze is een geëngageerde scout en zetelt voor Groen in de districtsraad van Antwerpen. Als deel van de jongste generatie, de klimaatgeneratie, voelt ze de urgentie van de klimaatcrisis. Die zal ook sociaal en economisch moeten worden aangepakt. Daarom staat ze ten volle achter de burgerbewegingen zoals Youth for Climate.

Ilse Van Dienderen (1969) is bio-ingenieur en heeft een master in het publiek management. Op verschillende bestuursniveaus deed ze ervaring op in het milieu- en ruimtelijke beleid: het gemeentelijke, het Vlaamse en het federale. Ze was twaalf jaar districtsraadslid in Antwerpen en is nu gemeenteraadslid en provincieraadslid voor Groen. Ze is steeds geboeid geweest over hoe politiek, burgers en overheid samen beleid kunnen maken.

Hugo Van Dienderen (1943) is één van de trekkers van de partijonafhankelijke beweging Grootouders voor het Klimaat die de klimaatspijbelaars vanaf het begin ondersteunen. Hij was jeugdleider, leraar en radiojournalist bij de VRT. Als volksvertegenwoordiger (Agalev/Groen) zette hij zich eind vorige eeuw resoluut in voor de voetganger, de fietser en de gebruiker van trein, tram en bus. Die verplaatsingswijzen zijn heilzaam voor de gezondheid en het klimaat.

Muse Paris (2001) behoort ook tot de klimaatgeneratie zoals haar oudere zus Amber en was er al bij de eerste manifestatie van de spijbelaars op 10 januari 2019 bij. Zij heeft de omslag ontworpen en de tekeningen gemaakt. Zie bijvoorbeeld Baobab en Zeewier hieronder. Ze is leidster van de kapoenen bij de scouts. Ze heeft in het Kunst Secundair Onderwijs “beeldende vorming” gevolgd. En nu studeert ze “conservatie en restauratie” aan de Universiteit Antwerpen. Ze is een specialist in het vinden van mooie tweedehandskledij.

Als we niets doen om de opwarming van de aarde te stoppen, zullen grote delen van de aardbol onbewoonbaar worden. Dat zal onvermijdelijk tot diepe sociale en politieke omwentelingen leiden. Grote bevolkingsbewegingen zullen in gang gezet worden. Conflicten tussen landen die op zoek gaan naar middelen om te overleven worden onvermijdelijk. Democratieën zullen niet kunnen standhouden wanneer autoritaire figuren opstaan die het onmogelijke beloven. Oorlogen worden dan de ontsnappingsroutes wanneer blijkt dat dictators geen oplossingen bieden. Een ineenstorting van de menselijke beschaving.

Te somber? Nee, als we niets doen. Ja, als we tot de actie overgaan. Maar hoe organiseer je actie?
De coronacrisis toont aan dat zolang het risico voor een pandemie als een theoretische ‘ver-van-mijn-bed’-mogelijkheid werd ervaren, actie bijzonder moeilijk was. Te veel mensen waren onverschillig of negeerden gewoon dat er een probleem was. Zelfs als wetenschappers waarschuwden dat zo een pandemie imminent was, haalden de meeste mensen hun schouders op. Pas toen de crisis uitbarstte en de mensen aan den lijve ondervonden wat dat betekende, kwam de actie er massaal. In het geval van de coronacrisis zal die stevige actie hoogstwaarschijnlijk tot een ‘happy end’ leiden. We overwinnen dit virus wel.

De klimaatopwarming die nu aan de gang is, leidt nog altijd tot dezelfde reactie van schouderophalen bij te veel mensen. Voor hen blijft de klimaatcrisis iets theoretisch. Velen blijven het probleem ontkennen en worden daartoe aangemoedigd door sommige politici die een politieke strategie opbouwen rond de ontkenning van die existentiële crisis. Niets nieuws dus in vergelijking met de coronacrisis. Toch wel. Als de klimaatcrisis volop losbarst, zal het te laat zijn. Er bestaat geen vaccin tegen de opwarming van de aarde.
Het is gemakkelijk neerslachtig, ja zelfs depressief te worden in de wetenschap dat de wereld naar de knoppen gaat. Of misschien nog erger om ogen en oren te sluiten en de hele zaak te negeren.

Het kan ook anders. We kunnen en we moeten zoveel mogelijk mensen overtuigen dat de klimaatcrisis heel nabij is; dat het leven van de mensen op het spel staat. Zo een mobilisatie is het enige dat de politici er zal toe bewegen om tot drastische actie over te gaan. Het is nog niet te laat.
Het boek van de familie van Dienderen is een schitterend voorbeeld van de manier waarop we elk op onze eigen manier kunnen bijdragen tot mobilisatie van de mensen. Het resultaat van het denken en debatteren binnen de drie generaties van Dienderen mag er zijn. Een uiterst handige gids in klare taal geschreven die ons rondleidt, langs het alfabet om, in de vele dimensies van de klimaatcrisis. Er is veel slecht nieuws in dit boek, maar er is nog meer goed nieuws. Het is een hoopvol boek dat duidelijk maakt hoe we op zoveel verschillende en dikwijls heel creatieve manieren de klimaatcrisis kunnen te boven komen.

Paul De Grauwe
Professor aan de London School of Economics and Political Science, hoogleraar emeritus aan de Katholieke Universiteit Leuven en voormalig senator en volksvertegenwoordiger voor de VLD

Hoe kijkt troubadour en voormalig Antwerps stadsdichter, Peter Holvoet-Hanssen van Het Kapersnest naar de klimaatcrisis en naar ons ABC?

De aarde heeft koorts, de koorts stijgt. Wie voelt zich soms niet overweldigd en machteloos bij het zien van zo veel vervuiling, het klampen aan eigen-belang-eerst, miljardensubsidies voor fossiele industrie? Laat ons kleinschalig actief zijn maar tegelijk ‘intergenerationeel’ solidair over de Vlaamse buxushagen kijken. Daar moet geen emo-muziekje bij. Wijlen Lynn Margulis, een Amerikaanse biologe, leerde ons al dat het milieu ons lichaam ís. Ja, dat is doorgedrongen bij Youth for Climate tot klimaatgrootouders, maar de kloof tussen links en rechts, rijkdom en armoede enz. is als krampachtig beton in onze overbevolkte wereld. Wij zijn niet de baas over de natuur, door corona beseffen we dat des te meer. Ik snak naar adem door mijn longaandoening, maar weet: de hele wereld snakt naar adem, dra staat het water aan onze lippen … De aarde begint het mensenvirus van zich af te schudden. Het is dus hoog tijd voor een bruggen bouwende ‘mindshift’ terwijl de drone van de nieuwszender niet over groenloze woonblokwijken vliegt. We weten dat steden hitte-eilanden zijn, wanneer gaan we er echt iets aan doen? Daar is creativiteit voor nodig. Creativiteit moet bovenaan politieke agenda’s en leerplannen staan. Creativiteit die door het hardnekkig beton schiet.
Daarom zou dit ABC bij elke leerkracht en in elke humanioraklas moeten belanden – tot in jeugdhuizen en buurtcentra, van overlegplatformen tot woonkamers. Droom ik? Het is geen kwestie meer van dromen maar van handelen. We moeten niet meer kijken maar zién: de mogelijkheden van zeewier en bamboe nog aan toe. Waar in de wereld kunnen we inspiratie halen? Kijk hier, bij de A van anaboom, de E van Eddy Merckx! Voel je je bedrukt en zie je de toekomst somber in? Wel, ik ook … Maar hoe dieper de duisternis, hoe feller een lichtpuntje schijnt. Ontdek daarom de biodiversiteit van dit klimaatboek, verdeel het onder elkaar – van getto’s tot villawijken, voor vleeszwelgers én wortelknagers – als een onmisbare hulpbron!

Foto Koen Broos

Jan Stel heeft de productie van het ABC op de voet gevolgd en vanuit zijn wetenschappelijke achtergrond heel wat aanwijzingen gegeven. Over het resultaat is hij heel tevreden. Jan Stel is prof.em. Ocean Space and Human Activity, Universiteit Maastricht.

 

Luc Van Overloop is bestuurslid van de Grootouders, econoom en filosoof. Hij is erg enthousiast over het ABC.

De klimaatontwrichting is voor ieder van ons een uiterst belangrijke kwestie. Elke bewuste burger zou daarom het ABC van het klimaat moeten kennen.
Zo’n ABC van het klimaat is nu beschikbaar. En gelukkig maar, want het hoort thuis in de bib van elk nadenkend gezin en is onbetwijfelbaar een must voor elke openbare bibliotheek en elke schoolbibliotheek in het bijzonder.
Deze kleine, maar prachtige encyclopedie werd geschreven met bekwame emotie. Rijk aan wetenschappelijke data en inzichten en tegelijk overtuigend geschreven vanuit een authentieke en emotionele betrokkenheid van de drie auteurs: Hugo, dochter Ilse en kleindochter Amber. Ze tonen aan wat één familie van ecologisch bewuste mensen kan bijdragen in de strijd tegen de klimaatverandering. Alleen al daarom is dit ABC een getuigenis van hoop.
Dit ABC van het klimaat biedt de lezer een rijk gamma van bevattelijke, informatieve pareltjes, die slim aaneengeregen tot een kraal, de attente lezer een sociaalecologische en economische visie op de klimaatverandering aanreiken. Een verandering die nu al het leven van miljoenen mensen beïnvloedt, maar in hoge mate beslissend het leven zal bepalen van de toekomstige generaties, te beginnen bij onze kleinkinderen.
Letterlijk, letter per letter krijgt de lezer een schat aan informatie. Confronterende informatie, maar tegelijk illustratief voor wat mogelijk is om deze bedreiging te keren in de richting van een betere, rechtvaardige, beloftevolle toekomst met welzijn voor een maximum aan mensen. Zowel voor mensen in het Noorden, als voor mensen in het Zuiden. Dit ABC presenteert immers terecht een mondiaal kijkkader.
Deze mini-encyclopedie is een handig naslagwerkje bij lectuur over het klimaat. Maar het loont evenzeer de moeite om er als lezer wat in te grasduinen en zich te laten verrassen door de opmerkelijke veelzijdigheid van de klimaatkwestie. De lezer zal dan ontdekken hoe niet enkel de burger, maar vooral ook het bedrijfsleven, de overheden en internationale organisaties concreet een cruciale rol kunnen en moeten spelen in deze geopolitieke uitdaging.
Dit ABC is een klein meesterwerkje in zijn genre. Neurologen bewezen dat de mens de toekomst kan verbeelden op basis van innerlijke taal. Daarom verdient de rijkdom van dit ABC van het klimaat om dringend te behoren tot het collectief taalvermogen van allen die zich willen inzetten voor een goede toekomst. Want de toekomst is zaak van iedereen, niet?

Natacha Michiels hielp de auteurs bij de redactie van het ABC.  Ze zijn haar voor de vruchtbare samenwerking erg dankbaar. Ziehier haar voorstelling van het boek op haar Blog https://www.onderdebomen.be/

Waarom is de anaboom belangrijk? Wat betekent het akkoord van Parijs in de praktijk? Waarom gaan we beter niet op cruise? Hoe kunnen festivals klimaatverantwoordelijkheid nemen? Wat is de rol van hennep en bamboe? Waarom kijken we best eens naar Bogota? Is China echt de grote vervuiler? Hoe kunnen spiegels helpen bij een transitie naar groene energie? Wat betekent de klimaatverstoring voor de wijn die we drinken? Hoe komt het dat bedrijfswinst nog steeds voorrang kan krijgen op wetenschappelijke feiten? Wat heeft de coronacrisis te maken met het klimaat? Waarom betalen de armste mensen vaak de hoogste klimaatrekening? Hoeveel graden opwarming kan de wereld nog aan? Wat hebben een donut en een hockeystick ermee te maken? En wist je dat er in de Himalaya ijsstoepa’s gebouwd worden om in water te voorzien?

Klimaatspijbelaars, wetenschappers, bezorgde burgers, bedrijfsleiders, stadsbestuurders, sommige regeringsleiders en de secretaris-generaal van de Verenigde Naties: ze eisen dringende acties om de gevolgen van de klimaatcrisis te beperken en zetten zich in voor een leefbare toekomst. Onderzoekers geven hen volmondig gelijk, maar op beleidsniveau beweegt er weinig. We worden overspoeld met terminologie, studies en mogelijk maatregelen, maar kan jij door de bomen het bos nog zien?

Het ‘ABC van het klimaat’ geeft duidelijke antwoorden. Aan de hand van 177 thema’s schetst dit boek een helder beeld op de uitdagingen die op ons afkomen. Met opmerkelijke verhalen en verrassende feiten tonen de auteurs de urgentie van de klimaatverstoring aan. Ik kreeg de eer en het plezier om hen bij te staan met redactionele hulp. Helemaal in mijn straatje natuurlijk. Ik ben supertrots op het resultaat! Hopelijk bereikt het boek veel lezers en zet het hen aan tot (nog meer) positieve verandering. Het leent zich naar mijn bescheiden mening ook prima als boek(je) voor in het onderwijs.

Naast de harde realiteit, lees je in het ABC ook over hoopgevende initiatieven en acties om de gevolgen van de klimaatverstoring te beperken. Klimaatrechtvaardigheid vormt de rode draad, zoals dat bij de internationale klimaatbeweging ook het geval is. De klimaatcrisis is niet alleen een fysiek milieuprobleem, maar heeft ook gevolgen op sociaal vlak. Vaak dragen landen en mensen die er het minst verantwoordelijk voor zijn de zwaarste gevolgen. Om daar iets aan te veranderen moeten we handelen vanuit gelijkheid, mensenrechten en onze historische verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis.

Ook al beweren kwatongen vaak iets anders: ervaring en studies wijzen uit dat de mens van nature samen wil werken, zeker in crisissituaties. Nadat orkaan Katrina over New Orleans raasde, gingen er verhalen rond over chaos, diefstal en zelfs moord, maar toen de echte getuigen aan het woord kwamen, spraken ze over eenheid, vrijgevigheid en warmte. Onderzoek toont ook aan dat veel klimaatmaatregelen zorgen voor meer welzijn en geluk: waar wachten we nog op?

De drie generaties Van Dienderen (1943) zijn echte klimaatvoorvechters, elk met hun eigen gevoeligheden. Ze brachten ontzettend veel informatie en verhalen samen, en vulden die aan met persoonlijke commentaar en anekdotes. Opa Hugo was eind vorige eeuw heel actief als volksvertegenwoordiger bij Agalev/Groen. Hij zette zich toen al gedreven in voor milieuthema’s zoals openbaar vervoer en ruimte voor fietsers en voetgangers, lang voor er sprake was van de klimaatcrisis. Als een van de trekkers van Grootouders voor het Klimaat ondersteunt hij de klimaatjongeren met hart en ziel. “De toekomst van onze kleinkinderen is een van de grootste motivators”, zegt hij. Kleindochter Amber Paris (1996) maakt deel uit van de klimaatgeneratie. Als lid van de districtsraad van Antwerpen kaart ze het bredere, sociaaleconomische plaatje van de klimaatverstoring aan. Ze kreeg haar groen en sociaal engagement met de paplepel ingegoten, zowel via opa Hugo als via mama Ilse (1969). De dochter van Hugo is bio-ingenieur en werkte op verschillende niveaus rond milieu- en ruimtelijk beleid. Momenteel is ze gemeenteraadslid en provincieraadslid voor Groen.

Nadat je dit boek gelezen hebt, heeft de klimaatcrisis geen geheimen meer. Het water staat je aan de lippen in Shishmaref en op de zuidpool, maar je leest ook over de veelbelovende toepassingen van zeewier en de elektrische bussen in Shenzen. De tientallen anekdotes, verhalen, feiten en argumenten die het driegeslacht bij elkaar bracht, verklaren enorm veel, maar samen vormen ze vooral een oproep tot dringende beleidsmaatregelen en concrete acties. We hebben maar één planeet, en we hebben zelf in de hand hoe het daarmee afloopt.

Aan de familie van Dienderen en Willems Uitgevers:
BEDANKT voor de mooie samenwerking, de connectie en jullie engagement en liefde voor de planeet en haar bewoners.

Natacha Michiels https://www.onderdebomen.be/

“Ik dacht dat ik behoorlijk geïnformeerd was, maar dit Van Dienderen-boek zet me weer met de voeten op de grond. Ik heb van hun ABC van het Klimaat bijzonder veel opgestoken.”
Anne Provoost, schrijfster

Ik vind het ABC zeer origineel vooreerst door de leuke tekeningen. Het is ook origineel omdat het thema klimaat zeer ruim bekeken wordt. Vandaar dat ook sommige trefwoorden wat
verwondering wekken. Ook ruimere ecologische en economische aspecten van de klimaatcrisis krijgen verdiend aandacht. Ik denk dat het werkelijk aan een behoefte beantwoordt.
Bernard Hubeau, gewezen Ombudsman van het Vlaams Parlement

“Dit boek leest met het ritmische tempo van een nachttrein, van A tot Z. Het stuurt je door de diepe duisternis van de klimaatverloedering én het doet je krachtig ontwaken met de hoopvolle blauwe hemel vol projecten van de ontspruitende sociaal-ecologische transitie. De trein is vertrokken. Dit boek geeft je zuurstof om er aan deel te nemen en samen met je medereizigers van drie generaties op kracht en snelheid te komen.”
Frans De Clerck, Oprichter van Triodos België

Het ABC van het Klimaat is een vlot geschreven en handig boek over onderwerpen die met de huidige klimaatnoodtoestand te maken hebben. Het gaat over onderwerpen als cargofietsen, koolstofvrije chocolade, donuteconomie, extinction rebellion, onderwaterwindmolens, greenwashing, climate justice en de oceaan.
Het charmante aan dit boeiende boek is dat het door drie generaties is geschreven. Dat doet recht aan het belang van het onderwerp dat zich vooral richt op de vraag hoe de duurzaamheidstransitie helpt de klimaatnoodtoestand in goede banen te leiden. Een prima boek voor jong en oud!
Jan Stel, oud-hoogleraar Ocean Space and Human Activity, Universiteit Maastricht

Drie generaties klimaatactivisten die alle drie begaan zijn met onderwerpen zoals cargofietsen, koolstofvrije chocolade, donuteconomie… Grootvader, dochter en kleindochter die met elkaar in discussie treden over hoe zij zelf iets kunnen veranderen aan het prangende probleem van klimaat, natuur en milieu. Het ABC is een hartverwarmend voorbeeld voor mijn en Hugo’s generatie dat jong en oud samen kunnen vechten voor hun idealen. Een hoopgevend boek dat grootouders , kinderen en kleinkinderen moeten lezen.
Leona Detiège, gewezen minister, ereburgemeester

Hugo Van Dienderen is al decennialang consequent begaan met ecologie en onze manier van leven. Het is dan nu ook aandoenlijk om zien dat familie Van Dienderen-Weyers met een klimaatboek van drie generaties naar buiten komt. Het ABC is een verfrissende mix van aanklacht om wat onrecht is en van hoopvolle initiatieven, in dienst van het leven.
Luc Vankrunkelsven, Norbertijn

Drie generaties Vlaamse klimaatactivisten staken de koppen bij elkaar voor dit vlot leesbare, prikkelende ABC van het klimaat. Eerlijk ontnuchterend maar tegelijk ook hoopgevend stimulerend belichten ze ruim 160 items, van Agro-ecologie tot Zuidpool. De klemtoon ligt op wat jong en oud op dit moment samen concreet kunnen betekenen voor de klimaatbeweging. Meer dan ooit een noodzakelijk boek, beslist ook bruikbaar in het onderwijs.
Marita de Sterck, antropoloog en auteur

Het ABC van het klimaat laat zien hoezeer we verweven zijn met elkaar en met de wereld waarin we leven. Drie generaties klimaatactivisten pleiten gepassioneerd voor een duurzame groene planeet. Het boek toont intergenerationele wederkerigheid, co-creatie en eenheid voor wederzijdse doelen. Dit spreekt mij aan als nyoko (“drager des levens”= moeder) van mijn vier kinderen en als nyokokoro (grootmoeder) van mijn mochokoro (kleinkind).
Nyanchama Okemwa Stella, Panafrikanist, Afri-feminist en dekolonialiseringsdeskundige

‘Bravo voor de familie Van Dienderen: de grootvader is er grandioos in gelukt zijn levensengagement voor het natuurbehoud door te geven. De tekeningen van kleindochter Muse vind ik ontroerend mooi, omdat ze quasi ‘naakt’ het subject uitbeelden. Ik hoop dat we in de geest van dit boekje minder gaan consumeren en meer gaan profiteren, dat we meer mensen insluiten dan uitsluiten, dat we meer cirkelen in onze economie en minder uitspattend produceren…’
Dr Réginald Moreels, humanitair chirurg en voormalig Minister voor Internationale Samenwerking

Hugo van Dienderen verrast ons met een heel leesbaar , zeer breed waaierend en tegelijk ook zeer beeldrijk boek over milieu- en klimaatbewustzijn. Als een abc bundelt het boek voorbeelden van om de hoek met inventieve alternatieven van alle windstreken op de vernielzucht van een nietsontziend mondiaal vrijemarktmechanisme. Het boek bevat ook heel uitnodigende poëtische tekeningen van een kleindochter. Wanneer we zullen herademen na een andere uitwas van dit blinde economische model, de coronacrisis, zullen boeken zoals dit ons veel stof kunnen bieden om het hopelijk anders aan te pakken.
Rik Pinxten, oud-hoogleraar

Autumn Peltier, ontspullen, Torrekes… Met zorg brengen Amber, Ilse en Hugo de meest diverse en verrassende klimaattermen samen en ontwikkelen zo een taal van weerstand en solidariteit. Het gaat niet goed met het klimaat. Maar het is fijn om te lezen dat er oplossingen zijn. Samen tuinieren, genieten, beleven, experimenteren en leren, een boeiend boek met thema’s die alle leeftijden zullen vervoeren.
Saddie Choua, auteur en filmmaker

Het klimaatprobleem heeft vele facetten en zowel de impact als de oplossingen zijn zeer divers. Dit boek biedt op eenvoudige en zeer begrijpbare wijze een kijk op een brede waaier aan klimaatgerelateerde onderwerpen. De reflecties van drie generaties geven het een unieke persoonlijke toets.
Sara Vicca, Klimaatwetenschapper, docent UA

Klimaat en milieuwetenschappen zijn heel ruime en complexe wetenschappen, die continu in beweging staan. Het ABC-klimaat boek biedt een mooi en toegankelijk overzicht van de verschillende termen en concepten die relevant zijn voor deze problematiek. De auteurs hebben kennis over generaties heen opgenomen in dit werk. Een aanrader!
Yasmina Akhandaf, klimaatactivist Green Deen

In 2019 heeft Mozambique voor 3,2 miljard dollar schade geleden door de cyclonen Kenneth en Idai. Die laatste trok ook in Zimbabwe en Malawi een verwoestend spoor. Er kwamen meer dan 1.300 mensen om. Daardoor was Idai de dodelijkste cycloon ooit in Zuidoost-Afrika. De cyclonen vernielden huizen, bruggen en wegen. Oogsten gingen verloren en een miljoen mensen leden honger, onder wie veel jonge kinderen.

Somalië, Ethiopië en Kenia zijn dan weer geteisterd door droogte. Meer dan vijftien miljoen mensen hebben er humanitaire hulp nodig. En dan kwamen de hevige stortregens.
De hulp voor de 48 minst ontwikkelde landen is totaal ontoereikend. Volgens de internationale ontwikkelingsorganisatie Oxfam ontvangen hun inwoners ongeveer drie dollar per persoon per jaar, of minder dan een eurocent per dag, om zichzelf te beschermen tegen de verwoestende gevolgen van de klimaatcrisis.
In de periode 1990 tot 2015 is de uitstoot van broeikasgassen van de rijkste één procent van de wereldbevolking het dubbel van wat de arme helft van de hele wereld aan CO₂ in de atmosfeer heeft gebracht. In die periode is de globale uitstoot met 60 procent gestegen. Maar de toename van de uitstoot van de rijkste één procent was drie keer zo groot als de toename van de uitstoot van de armste helft. Ook dat staat in een studie van Oxfam.

“Het is ons kwistig gebruik van fossiele brandstoffen dat de klimaatverandering en deze rampen veroorzaakt. De armste landen hebben het minst gedaan om deze crisis te veroorzaken, maar ze worden aan hun lot overgelaten. Internationaal is beloofd om de ontwikkelingslanden jaarlijks 100 miljard dollar te bezorgen voor hun koolstofarme ontwikkeling. Ik vind dat die belofte eindelijk waargemaakt moet worden. Daarbij mag speciale aandacht gaan naar de vrouwen, omdat zij het meest getroffen worden door de grillen van het klimaat”, aldus Amber.

Foto Wikipedia

Deze iconische boom uit Afrika is van levensbelang voor mensen en dieren. De bladeren kunnen gegeten worden als groente en de vruchten bevatten heel veel vitamine C. Ook apen eten ze, vandaar dat de boom ook apenbroodboom genoemd wordt. Baobabs kunnen meer dan duizend jaar oud worden. De oudste stond in Zimbabwe en werd op 2.450 jaar oud geschat, via koolstofdatering.
De laatste tien jaar zijn er opvallend veel oude baobabs gestorven. Sinds 2005 zijn in zuidelijk Afrika negen van de dertien oudste en vijf van de zes grootste baobabbomen gesneuveld. Research toont aan dat de klimaatcrisis een mogelijke oorzaak is. Onderzoekers van de Antwerpse universiteit vinden die uitleg heel aannemelijk: een boom heeft reserves, maar als hij daaruit door toegenomen droogte of andere klimaatverschillen steeds moet putten, wordt hij kwetsbaar en sterft hij af. Een drama dus voor de lokale bevolking.
De Antwerpse Aminata Samaké heeft haar hart verloren aan de baobabboom. Van de vruchten maakt ze sap dat ze verkoopt via haar onderneming Aminata Organics. Alle ingrediënten zijn biologisch en ze haalt ze naar België via coöperatieven. Zo steunt ze de lokale economie.

Ilse vertelt: “Ik leerde Aminata kennen via de scouts van mijn kinderen en was meteen verkocht: haar dranken zijn zo lekker! Het baobabsap is mijn favoriet. Ook de kinderen zijn fan, vooral van het overheerlijke bissap.”


Tekening van Muse Paris

Dankzij het project Buurzame Stroom werden in de Gentse Dampoortwijk 2.535 zonnepanelen gelegd op 102 woningen van gezinnen, 2 appartementsgebouwen, 8 huurwoningen, 2 scholen en 8 gebouwen van bedrijven en organisaties. Dat was de stand van zaken begin 2020. Bij de deelnemers waren 8 huurders en 11 kwetsbare gezinnen, waarvan 2 met een taalbarrière.
Buurzame Stroom betrekt dus ook de ‘moeilijker te bereiken’ doelgroepen bij hernieuwbare energie: gezinnen met een beperkt inkomen, gezinnen in woningen met een ongeïsoleerd dak, sociale huurders of gezinnen met een taalbarrière.
Buurzame Stroom zocht telkens naar geschikte financiering, ontzorging en opvolging en deed zo tonnen ervaring op over wat werkt en wat niet. Ze experimenteerden met aangepaste contracten tussen huurder en verhuurder. Als de verhuurder zonnepanelen laat installeren, wordt het huurcontract aangepast. De huurder betaalt minder voor zijn energie. Daarom wordt de huurprijs wat verhoogd. Zo recupereert de verhuurder geleidelijk zijn investering.
Buurzame Stroom is een project dat ontstond op initiatief van bewoners van de Gentse Dampoortwijk, een dichtbevolkte buurt van middenklassers en armere mensen. Het kreeg de steun van het stadsbestuur en bracht een reeks partners bijeen: de energiecoöperaties Energent en Ecopower, Samenlevingsopbouw Gent, de Energiecentrale, de Gentse universiteit en Partago, een burgercoöperatie voor elektrische auto’s.

“Dit project combineert zeer mooi sociale én klimaatdoelstellingen”, zegt Ilse. “Het speelt prima in op de eis van de wereldwijde klimaatbeweging naar klimaatrechtvaardigheid. Als Antwerpenaar kan ik de aanpak van de Gentenaars alleen maar bewonderen. Ik hoop dat veel steden en gemeenten dit voorbeeld zullen volgen. Fijn is ook dat het project vanuit zijn ervaring heel wat aanbevelingen doet naar de Vlaamse en federale overheid. De ondersteuningsmaatregelen van die overheden bereiken in praktijk niet diegenen die het het meest nodig hebben, maar wel de rijkere groepen.”

Tekening Buurzame Stroom

Dat is een groenachtig gesteente dat een grote rol zou kunnen spelen om CO₂ uit de lucht te halen. Olivijn reageert op water en CO₂. Daarbij worden bicarbonaatoplossingen gemaakt. De rivieren voeren die naar zee. Daar maken in zee levende organismen er dolomiet en kalksteen van. De mooie krijtkust van Dover is zo gevormd. Een ton olivijn bindt een ton CO₂. Maar het gesteente heeft er een duizend jaar voor nodig. Als je het gesteente vermaalt, gaat het sneller. Maar dan heb je weer veel energie nodig om het te verkleinen.
Filip Meysman van de Universiteit Antwerpen experimenteert met ‘versnelde verwering’ of ‘enhanced weathering’ zoals het in het wetenschappelijke jargon heet. Hij wil weten of je de golfslag aan de kusten kan gebruiken om grof steenpuin tot fijne korrels te schuren. Hij werkt met afval uit de glasindustrie die olivijn gebruikt om te zandstralen. Hij hoopt dat zijn systeem in 2035 op grote schaal kan worden toegepast om CO₂ vast te leggen.


“Interessant aan het experiment van Meysman is dat hij de natuur inzet om zijn doel te bereiken. Dit is één van de Negatieve Emissie Technologieën (NETs). Die kunnen we niet gebruiken om verder te gaan met de uitstoot van broeikasgassen. We moeten echt de uitstoot tegen 2030 met minstens 50 à 60 procent reduceren om tegen 2050 tot een nuluitstoot te komen. Maar hopelijk zijn tegen die tijd vele NET’s operationeel om CO₂ uit de lucht te halen. Anders blijft de CO₂ die we al in de dampkring hebben gebracht door kettingreacties voor verdere klimaatontwrichting zorgen. Dus: er is nog heel wat werk aan de winkel voor de wetenschappers. Ik vind het alvast bemoedigend dat bij de klimaatmanifestaties er altijd een groep wetenschappers opstapt achter de spandoek Scientists for Climate. Ze hebben een informatieve website en Facebookpagina. Aanbevolen”, zegt Ilse.

Foto Wikipedia

Tussen 5,3 en 2,6 miljoen jaar geleden groeiden er bomen op de Zuidpool. Uit die tijd zijn daar fossielen van beukenbladeren gevonden. Het water was er toen zo’n vijf graden, nu is dat min vijftien tot min twintig. Geologen noemen die periode in de geschiedenis van de aarde het Plioceen. Toen waren Groenland en het westen van de Zuidpool ijsvrij, er was alleen ijs op Oost-Antarctica. Het smelten van al dat ijs deed de zeespiegel stijgen. In vergelijking met nu stond het water vijftien tot twintig meter hoger. Als zich nu een dergelijke stijging voordoet, betekent dat de overstroming van heel veel steden aan de kust en in rivierdelta’s. Vlaamse steden verdwijnen dan in de golven.
Waarom is de situatie in het plioceen belangrijk voor ons? Er waren toen ongeveer evenveel broeikasgassen in de lucht als nu, zelfs iets minder: vierhonderd CO₂-deeltjes op een miljoen deeltjes lucht. In augustus 2020 waren er gemiddeld 412,55 deeltjes in de lucht. Het jaar daarvoor was dat 409,95. Bij het begin van de Industriële Revolutie waren dat er 280. Sindsdien is de temperatuur door extra CO₂-uitstoot al met 1,2 graad gestegen. (Dat is een wereldwijd gemiddelde. In België noteerde het KMI een stijging van tweeënhalve graad.)
Tijdens het plioceen was de toename van CO₂ in de lucht het gevolg van natuurlijke en langzame processen. En het was gemiddeld drie tot vier graden warmer dan nu. Er zit een vertraging tussen de toename van de broeikasgassen en de opwarming. Klimaatwetenschappers vergelijken het proces met dat van een oven: je zet die op tweehonderd graden en het duurt een tijdje voor de temperatuur bereikt is.

“Ongelooflijk, wat de geleerden uit onderzoek van gesteenten, ijs en fossielen de laatste tijd te weten zijn gekomen. We moeten er absoluut rekening mee houden”, aldus Amber.

Afbeelding Wikipedia: landschap tijdens het Plioceen getekend door Riou 

Dat is de naam van een man uit een dorp in Malawi in Zuidelijk Afrika. Op veertienjarige leeftijd moest hij tijdens een hongersnood stoppen met schoollopen. Hij ging wel naar de dorpsbibliotheek en vond daar een verfomfaaid boekje over windturbines. Hij ging aan de slag met fiets- en tractoronderdelen, PVC-buizen, koperdraad, kroonkurken, hout en bamboe. Die vond hij grotendeels op het stort. Voor de opslag van de energie gebruikte hij een autobatterij.
In 2001, William was toen 15 jaar, was zijn windmolen van 5 meter hoog klaar. Die leverde voldoende elektriciteit op voor vier lampen. Voortaan konden hij en zijn gezin ‘s avonds een boek lezen. Later maakte William nog twee grotere windturbines met gelijkaardig materiaal. Daarmee werken een radio en een kleine televisie. En de buren konden hun mobiele telefoons opladen.
De molens kregen nogal wat bekijks. En William Kamkwamba werd een bekend figuur. Een nationale krant van Malawi en de Amerikaanse Wall Street Journal schreef over hem. Hij kreeg een beurs om te studeren en een prijs voor uitvinders, kunstenaars en makers. Daarmee organiseert hij in zijn thuisdorp in Malawi workshops om de jeugd te leren hoe ze windmolens kunnen maken en waterpompen kunnen repareren. Er is al een boek en een film gemaakt over deze vindingrijke kerel.

“Van afval een instrument maken om zonne-energie te produceren. Een fantastisch idee. Verhalen over zo’n mensen geven me moed. Het kan anders”, zegt Amber.

Foto Wikipedia

Als je voor biogas maïs of suikerbieten gebruikt, heb je zoveel ruimte nodig dat de beschikbare landoppervlakte om de gewassen te telen niet volstaat. Het Nederlandse bedrijf INRADA vond een oplossing op zee en slaagde er als eerste in om op industriële schaal zeewier te kweken. Het verschil in opbrengst is enorm: achthonderd ton per hectare, tegenover twintig ton bij maïs. Door gisting in verbeterde bioreactoren wordt het efficiënt omgezet naar gas.
Zeewier is ook een uitstekende grondstof voor textiel. Door een synthetisch proces kan je er natuurlijke vezels van maken. Het is te vergelijken met lyocell, een van de duurzaamste vezels op de markt. Er loopt momenteel onderzoek naar de productie van zeewiergaren waarvoor helemaal geen chemicaliën nodig zijn. Zeewiertextiel is zacht, sterk en neemt goed vocht op.
Verder is zeewier supergezond en kan het soms dienen als vlees- en visvervanger. Het bevat zelfs meer ijzer dan vlees. Er zitten eiwitten, jodium en calcium in en het is rijk aan vezels. Gedroogd zeewier is ook een van de weinige plantaardige bronnen van vitamine B12. Vegetariërs en veganisten hebben daaraan soms een tekort.
Amber vult aan: “Wereldwijd veroorzaakt het aanspoelen van zeewier overlast, dus in plaats van het als afval te beschouwen, zouden we het beter gebruiken. Omdat zeewier geen zoet water nodig heeft, is het heel duurzaam. Een kilogram katoen kost maar liefst achtduizend liter zoet water!”

Tekening van Muse Paris

De baobabboom, klimaatneutrale chocolade, burgerparlement, Costa Rica, festivals, Eddie Merckx en Schijn. Dat zijn zeven uiteenlopende thema’ van de 177 die in het ABC VAN HET KLIMAAT aan bod komen. De drie auteurs behandelen ze in een presentatie. Deniz Agbaba gaat na of het ABC aandacht schenkt aan mensen in armoede. Deniz is dochter van een Koerdische mijnwerker in Limburg en vakbondssecretaris. Co-voorzitter Bernard Hubeau modereert.

‘ABC van het Klimaat’ ideaal naslagwerk voor klimaatactivisten in spe
Gedreven door het enthousiasme van hun vader/grootvader heeft de familie Van Dienderen een ideaal en zeer toegankelijk naslagwerkje geschreven. ‘ABC van het Klimaat’ brengt 177 slagwoorden samen, nieuwe initiatieven, kritische bemerkingen, ervaringen, dit alles met oog voor het sociale luik van een alomvattend leefmilieubeleid. Enige drijfveer is de toekomst van onze kleinkinderen. Ideaal voor scholen en bibliotheken.

Hugo Van Dienderen (1943) is geen ‘groentje’ wat klimaatactivisme betreft. Reeds voor hij in 1987 volksvertegenwoordiger werd voor Agalev (het latere Groen) was hij al zeer gedreven klimaat-actief. Lang voor sp.a-voorzitter Steve Stevaert in 1995 de klimaatproblematiek (en de verkeersveiligheid) ‘ontdekte’ nam hij ontelbare parlementaire initiatieven. Hij promootte onvermoeibaar het openbaar vervoer, pleitte voor investeringen in fietspaden en koppelde daarbij altijd het sociale aspect van degelijke openbaar vervoer aan het klimaat, lang voor de link door de andere partijen werd gelegd.

Na zijn vertrek uit het federale parlement in 1999 ging hij onverminderd en even enthousiast door. Hij richtte mee GroenPlus op, de beweging van groene 55-plussers en stond mee aan de wieg van Grootouders voor het Klimaat, een niet-partijgebonden samengaan van “gewone mensen die bezorgd zijn over de klimaatverandering en zijn gevolgen voor toekomstige generaties”. Deze beweging sloot zich onmiddellijk aan bij de schoolstakingen voor het klimaat vanaf januari 2019.

Zoveel mensen bleven hem en zijn beweging overstelpen met vragen als “Wat kunnen we doen?’ “Wat gebeurt er al – en hoe kunnen we daar bij aansluiten?”. Zij delen zijn bezorgdheid voor de komende generaties, voor hun kleinkinderen die in 2050 jonge grootouders zullen zijn met kleinkinderen. Zo groeide het idee voor het ‘ABC van het Klimaat’.

Hugo kon zijn eigen familie meetrekken in zijn enthousiasme. Samen met dochter Ilse (1969) en kleindochter Amber Paris (1996) verzamelde hij 177 trefwoorden met een korte uitleg. Wie meer wil weten vindt er een website bij of een verwijzing naar een goed boek.

Greta Thunberg is een evidentie in deze lijst. Maar wat heeft native Canadese Autumn Peltier te maken met Alfred De Taeye, een CVP-minister van na de Tweede Wereldoorlog, met onze wielergod Eddy Merckx, met William Kamkwamba uit Malawi, of met Henry David Thoreau, Amerikaans filosoof uit de 19de eeuw? En hoe past (nog even) president Donald Trump in dat plaatje?

Waarom kan een beginnend klimaatactivist best meer moeten weten over de Colombiaanse hoofdstad Bogotá, over Brussel, Californië, Costa Rica, Gent, Groenland, Nieuw-Zeeland, Parijs? En waarom horen we te weten waar Tuvalu precies ligt? Hoe slecht Australië het doet tegenover Nieuw-Zeeland lees je hier.

En ikzelf lees hier voor het eerst over de anaboom (Faedherbia albida). Maar ook de baobab, de bamboe, de mangrove krijgen hun plaats net als onze eigenste beuk (Fagus sylvatica). Waarom, dat lees je in het ABC van het Klimaat.

Je hoeft niet van buiten te weten waar de afkorting van het IPCC voor staat om te beseffen dat dit het meest belangrijke wetenschappelijk onderbouwde organisme is om de klimaatverandering op de voet te volgen.

De onmisbare sociale dimensie van het klimaatactivisme komt eveneens ruim aan bod: de gele hesjes, de strijd tegen armoede, de armste landen die het minst vervuilen en het meest lijden onder de klimaatverandering. En boosdoeners als INEOS, het fake news van ExxonMobil, de greenwashing van Eko Atlantic horen ook in deze lijst.

Mijn persoonlijke favoriet: de nachttreinen.

Talrijke lokale initiatieven in de lijst tonen hoe klimaatbewuste mensen creatief naar andere methodes zoeken, weg van de auto, weg van de verstikkende consumptie en de plastic soup. Teveel om hier op te noemen. Er gebeurt veel en dat wordt dankzij dit vlot leesbare naslagwerkje kenbaar bij een breder publiek. Ideaal voor scholen en bibliotheken.

Overgenomen van DeWereldMorgen.