Onderweg aar Straatsburg nam de iconische klimaatactiviste Greta Thunberg deel aan de 37ste geweldloze bezetting van de A12 in Den Haag, door Extinction Rebellion. © Eeke Anna de Ruig, Extinction Rebellion.
Op zaterdag 6 april vervolgde Extinction Rebellion Nederland haar niet aflatende strijd tegen de nogal onbetrouwbare regeringen van demissionair VVD minister-president Marc Rutte. De zoveelste (de 37ste keer) bezetting van de A12 of Utrechtsebaan, waarlangs je Den Haag binnenrijdt, zat er aan te komen. Als buitenstaander raak je de tel kwijt van deze reeks bezettingen, de loze woorden van de overheid en de vele gebroken beloften, die het keurmerk van de regeringen van deze opportunistische en onbetrouwbare minister-president van het Koninkrijk der Nederland zijn.
De grondlegger van het klimaatprotest, Greta Thunberg, werd zowaar tweemaal opgepakt tijdens de XR-demonstratie in Den Haag. De tijd ontbrak voor een derde keer. De overheid is hardleers.
Gedwongen door die regering zit er voor Extinction Rebellion (XR) niets anders op dan hun geweldloos verzet te blijven volhouden. Dat in navolging van hun grote voorbeeld Mahatma Gandhi die de eerste massale campagnes van geweldloos verzet uit de recente geschiedenis leidde. Een aanpak die de beroemde Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King (1929-68) met zijn We shall overcome en I have a dream overnam. Politiegeweld was ook toen niet van de lucht. King werd op 4 april 1968 vermoord in Memphis, evenals president JF Kennedy op 29 mei 1963 in Dallas. Beide kwamen op voor belangrijke waarden van de democratische samenleving.
Volgens plan zouden de XR-actievoerders rond één uur de snelweg oplopen om die te blokkeren, maar een groot aantal politieagenten voorkwam dat. VVD-burgemeester Jan van Zanen kreeg eindelijk eens zijn zin. Met veel machtsvertoon kon het verkeer ongestoord over de A12 Den Haag binnen rijden. Nou ja, ongestoord? De actievoerders verspreidden zich in de omgeving. Daar stond de politiebus klaar om ze af te voeren. Klimaatactiviste Greta Thunberg, onderweg naar Straatsburg, was ook van de partij. Ze werd tot ieders verbazing en hilariteit, maar liefst twee keer opgepakt.
Europees Hof in Straatsburg
Drie dagen later was er in Straatsburg weer eens zo’n Victoriemoment, waarop ik me realiseer dat we als Grootouders voor het Klimaat goed bezig zijn. Het is een Victoriemoment dat kinderen later op school zullen moeten onthouden. Het Ontzet van Alkmaar op 8 oktober 1573 is zo’n moment dat er in mijn jeugd tijdens de geschiedenisles werd ingestampt. Net zoals ‘1600 De Slag bij Nieuwpoort’. En dat is niet als een onvriendelijk gebaar naar mijn Vlaamse collega’s bedoeld. Het heeft allemaal te maken met de Tachtigjarige Oorlog van het protestantse deel van de Lage Landen tegen het Rooms-Katholieke Spaanse rijk.
Glorieuze overwinning van de Zwitserse KlimaSeniorinnen. Een ‘game changer’ in het klimaatactivisme en een duidelijke waarschuwing voor overheden die met de mensenrechten en de toekomst van hun burgers spelen. © Shervine Nafissi, Greenpeace.
In het weekend voor de uitspraak nam ik contact op met de KlimaSeniorinnen om goed op de hoogte te zijn en ervoor te zorgen dat de co-voorzitters van de European Grandparents for Climate op de mailing kwamen te staan. Het is bijna een jaar geleden dat ik mijn Zwitserse collega Michel Stevens vroeg, of hij de KlimaSeniorinnen kende. Ook stelde ik hem voor contact met hen op te nemen, om te zien of ze de EGC wilden versterken. Dat wilden ze wel, mits de Brussels Meeting een succes werd.
Ik heb me ingelezen in de drie zaken waarover het Hof uitspraak zou doen. Voor mij is handicap1: ik ben geen jurist. Daarna volgen er nog een hele reeks nauw samenhangende handicaps, die het gevolg zijn van het in mijn ogen zichzelf beschermende rechtssysteem. Maar toch… Het is juist die, door sommige, vaak rechtse politici verfoeide onafhankelijkheid van de rechters, die de burger moed geeft. De uitspraak van het Europees Hof in de zaak van de KlimaSeniorinnen tegen de Zwitserse gatenkazen staat, is één gigantisch signaal van HOOP. De krasse Zwitserse klimaatoma’s hebben geen steen in een rivier verlegd; ze hebben er gelijk een hele berg in gekieperd. Het systeem moet om!
De krasse Zwitserse klimaatoma’s hebben geen steen in een rivier verlegd; ze hebben er gelijk een hele berg in gekieperd.
Het is ook een wake-up call voor overheden die de zorgplicht voor hun burgers, zeg maar hun kiezers, aan hun Vlaamse laars lappen. Even terug naar die gatenkaas uit Emmental in de Zwitserse Alpen. De oorsprong ervan ligt op de alpenweiden aan de voet van de vele, nu snel verdwijnende gletsjers, die West-Europa van water voorzien. Daar hadden de boeren in de zomer een grote hoeveelheid melk, die in de vorm van kaas op de markt werd gebracht. Waarom die kazen gaten of, wat romantischer, ‘ogen’ hebben, is mij een raadsel. Maar waarom er ook nog eens grote gaten in het Zwitserse klimaatbeleid zitten, dat begreep zelfs het Europese Hof niet. Slechts één rechter had bedenkingen bij de uitspraak van zijn 16 collega’s. Zou de man van gatenkaas houden?
Burger, boer en politici, het werkt niet
De Europese Unie was goed op weg met haar duurzaamheidstransitie. Hierin speelt de Green Deal de hoofdrol. In het zicht van de verkiezingen en onder invloed van een keiharde lobby uit de geïndustrialiseerde agrarische sector, is die Green Deal behoorlijk uitgekleed. Als de boeren met hun grote tractoren op het toneel verschijnen, doen politici het nu blijkbaar in hun broek. Op een enkeling na krijgen ze blijkbaar schrik als ze een muur van boze boeren, getroond op hun indrukwekkende voertuigen, op zich zien afkomen. Al snel worden er concessies gedaan. Dit begrijp ik helemaal, omdat tenminste één derde van het EU-budget naar deze boeren vloeit. Wat is er dan mis met het systeem? Het is dringend tijd voor een systeemverandering, waarbij bioboeren meer steun krijgen.
Demonstranten bezwijken niet voor een muur van imponerende politieagenten. © Eeke Anna de Ruig, Extinction Rebellion
Onze premier Alexander De Croo is nu eventjes een hele belangrijke man. Hij is voorzitter van de Raad van de Europese Unie en reist met die verschrikkelijke, gladde sollicitant Marc Rutten van hot naar her. Dealtje hier, dealtje daar, lintje knippen, kletspraatje op de TV en ga maar door. Oh, wat zijn we toch goed. Er worden allerlei bijeenkomsten georganiseerd die goed zouden passen in het industriebeleid van op zijn minst een halve eeuw geleden. Kernenergie moet. De industrie ‘helpt graag’ met de duurzaamheid- en energietransitie, blabla. En passant wordt de pauzeknop van de Natuurherstelwet driftig ingedrukt. Die knop begeeft het. En de wet, één van de pilaren van de Green Deal, wordt afgevoerd, met dank aan collega premier Viktor Orbán, de eeuwige dwarsligger en opportunist binnen de EU. De man is zowaar De Croo zijn opvolger als voorzitter van die Raad.
Wij vragen slechts dat de overheid haar klimaatbeloften nakomt. Doet ze dat niet, dan dwingt ze ons naar de rechter te gaan om zich uit te spreken over haar nalatigheid. Klimaatzaak.
Het vertrouwen in de politiek is schrikbarend laag. Dat blijkt nog maar eens uit ‘De Stemming’, een onderzoek in opdracht van VRT/NWS en De Standaard dat op 1 maart werd gepubliceerd. Het is gewoon armoe troef. Ik denk dat de complexe en verspillende Belgische staatsstructuur daar de achterliggende oorzaak van is. Het Belgische klimaatbeleid, cruciaal voor Vlaanderen om droge voeten te houden, is het kind van de rekening, maar dat heeft onze klimaatminister Zuhal Demir nog niet begrepen. Bovendien leggen de huidige regeringspartijen uitspraken van rechters doodleuk naast zich neer of procederen zich op kosten van de belastingbetaler wezenloos. Uit de verkiezingsprogramma’s blijkt notabene dat de huidige Vlaamse coalitiepartners N-VA, Open VLD en Cd&V expliciet de intentie uiten de gerechtelijke uitspraak in de Klimaatzaak te negeren. Dat moet u eens proberen met uw belastingaangifte of verkeersboete!
Het is geen wonder dat het vertrouwen in de Belgische en vooral Vlaamse politiek al jarenlang een stevige onvoldoende krijgt. Op school blijf je dan zitten. Ik weet uit ervaring dat zoiets niet prettig is. Maar in de politiek is dat juist andersom. Als zij blijven zitten dan verandert er niets aan het al zo belabberde klimaatbeleid. Daar kun je als verontruste burger alleen iets aan doen in het stemhokje. Dat is het krachtigste wapen dat wij hebben.
Hoe het moet en niet moet
Om te beginnen zouden we helemaal geen rechtszaken moeten voeren tegen onze democratisch verkozen overheden. Een betrouwbare overheid zou op zijn minst moeten doen wat ze heeft beloofd. Het gaat immers niet om loze verkiezingsbeloften. Een zorgzame overheid zou een visie op de toekomst moeten hebben, waarin de zorg voor de toekomstige generaties op zijn minst, en in mijn ogen helemaal, centraal staat. Alleen zo kan je immers een garantie geven voor hun voortbestaan of een toekomst voor onze kinderen en hun kinderen nastreven.
Wat er op dit moment echter gebeurt is dat onze democratisch gekozen overheden zich laten verleiden door eigenbelang en het verleidelijke gefluister van de in werkelijkheid sterk vervuilende industrie en hun lobby, de Sirenen van deze tijd. U weet wel, dat verschijnsel dat we eufemistisch particratie noemen. Dat klinkt mooi, maar het heeft een hele negatieve kant omdat de partijen en in België zeker de partijvoorzitters, te veel macht hebben. Die partijvoorzitters zijn trouwens helemaal niet democratische gekozen. Vaak laten ze zich niet door het landsbelang, maar eerder door het partijbelang en door kortetermijnvisies leiden.
We constateren dat onze overheden niet in staat zijn een degelijk klimaatbeleid te formuleren en hun Parijse beloften na te komen. Dankzij de scheiding van de machten moet je dan de kostbare gang naar de rechtbank maken. Daar luisteren onafhankelijke rechters ook naar de argumenten van de met jouw belastinggeld betaalde advocaten, van de door jou democratisch gekozen overheid of overheden. Eigenlijk is dat een van de pot gerukte situatie. Zo betaal je immers tweemaal. Ik noem dat ‘democratuur’.
Het Europese Hof was kritisch voor de andere twee rechtszaken. Beide hadden de juridische mogelijkheden in het eigen land onvoldoende benut. Dat betekent dat het een lange weg is, voordat je bij dit Hof terecht kunt. Wat onze Klimaatzaak betreft is het nog even wachten op … jawel Zuhal Demir of ze al dan niet besluit in cassatie te gaan, wat de laatste stap is voor we naar het Europese Hof kunnen. Daar zal ze, na de uitspraak in de zaak van de KlimaSeniorinnen, ongetwijfeld veroordeeld worden. Je moet als overheid toch wel heel kortzichtig zijn om het in een Klimaatzaak zover te laten komen.
Gebrekkige verdediging
Het gebrekkige klimaatbeleid van Zwitserland is nu ook door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens veroordeeld. Dit is het hoogste rechtsorgaan binnen Europa. Beroep is niet meer mogelijk. Elke jurist, inclusief onze klimaatminister Zuhal Demir, weet dat. Bovendien is de uitspraak bindend en in dit geval een bijzonder hoopvol signaal voor de klimaatbeweging. De uitspraak is ook uniek, omdat het de eerste keer is dat dit Hof een land veroordeelt voor het niet nakomen van de belofte die het heeft gedaan in Parijs. Het loont wel degelijk om die lange gang naar recht af te dwingen. Maar het blijft bizar dat dit nodig is. De conclusie dat jouw overheid onbetrouwbaar is ligt immers voor de hand.
De eisers, de KlimaSeniorinnen, vroegen het Hof om Zwitserland te veroordelen en daarmee op te dragen alles te doen om de in Parijs gemaakte afspraken wel na te komen. Bizar is het verweer van de Zwitserse regering. Hoewel die erkent dat de klimaatopwarming de gezondheid van mensen schaadt was ze van mening dat gezien de hoge leeftijd van de eisers die toch niet meer zouden leven als de mondiale klimaatopwarming boven de 1,5 oC stijgt.
Corbassière gletsjer in Zwitserland. Boven: augustus 2001; Onder: augustus 2023. Vanaf 2016, toen de KlimaSeniorinnen hun klacht bij het Europees Hof indienden, tot de uitspraak hebben de Zwitserse gletsjers ca. 14 % van hun volume verloren. In de afgelopen twee jaren verloren de Zwitserse gletsjers nog eens 10% van hun volumen. © NASA, Image of the Day for February 29, 2024.
Uit gegevens van het Copernicus Climate Change Centre blijkt, volgens een persbericht van het Wereld Natuurfonds op 8 februari 2024, echter dat we de afgelopen 12 maanden al in een 1,5oC-wereld leven. Dat betekent dat de Zwitserse regering maar wat bazelt, haar huiswerk niet heeft gemaakt, niet begrijpt dat hun gletsjers razendsnel afsmelten en hun wintersporttoerisme in elkaar stuikt. Of nog erger, ze denkt dat de meeste ouderen binnenkort wel zullen sterven, wat hen blijkbaar om het even is. Wat de Zwitserse regering nu echt denkt, weet ik niet. Maar dat de rechts populistische partij Zwitserse Volkspartij (SVP/UDC), de grootste partij van het land, als reactie op het vonnis wil dat het land zich terugtrekt uit de Raad van Europa, is veelzeggend.
Een pyrrusoverwinning?
De reacties op deze belangrijke en baanbrekende uitspraak, zijn uiteraard altijd verschillend. Zo noemt de hoogleraar milieu- en klimaatrecht aan de KU Leuven Kurt Deketelaere het in NHL “niets nieuws onder de zon” en zegt: “Dit is louter een ‘pyrrusoverwinning”. De man vervolgt in het interview “De Zwitserse zaak bevestigt louter wat er al in heel wat klimaatzaken, ook in ons land, werd geoordeeld, namelijk dat er bij een onvoldoende doortastend klimaatbeleid sprake kan zijn van een schending van de mensenrechten.” Wordt wakker en kom uit je ivoren toren!
Als vakman wijst Deketelaere er op dat bij de andere twee rechtszaken de verhouding tussen het Europees recht voor mensenrechten van de Raad van Europa en het klimaatrecht van de Europese Unie, niet aan de orde is geweest. Hoewel iedereen geacht wordt de wet te kennen, wat zou kunnen betekenen dat iedereen een jurist behoort te zijn, kan ik dit niet beoordelen. Maar deze uitspraak een pyrrusoverwinning noemen gaat me veel te ver. Dat is namelijk een overwinning die zoveel inspanning kost dat ze dezelfde uitwerking heeft als een nederlaag. Dat betekent dus dat Deketelaere deze overwinning van de KlimaSeniorinnen eigenlijk als een nederlaag beschouwt voor hen en het klimaatactivisme. Dat vind ik ontluisterend.
Wanneer democratisch verkozen volksvertegenwoordigers hun kop in het steeds warmer wordend zand steken, zonder na te denken over waarom dat zand steeds warmer wordt, kunnen we gelukkig nog terugvallen op Vrouwe Justitia
Deketelaere vindt dat ook dat één vraagstuk niet aan de orde is gekomen in de twee andere rechtszaken. Dat is de verhouding tussen het Europees recht voor mensenrechten van de Raad van Europa en het klimaatrecht van de Europese Unie. Dat is wellicht een academisch gezien interessante vraag, maar ze heeft weinig te maken met de opzienbarende overwinning van de KlimaSeniorinnen. Voor mij is het dan ook muggenzifterij van een gerenommeerde jurist, secretaris -generaal van een universitaire lobbygroep voor fundamenteel wetenschappelijk universitair onderzoek en oud kabinetschef van Hilde Crevits. Ik denk dat klimaatadvocaat Roger Cox die overwinning van de KlimaSeniorinnen wel op haar waarde schat. En ik ben ervan overtuigd dat dit een game changer zal zijn en absoluut geen denigrerende pyrrusoverwinning is.
Jong en oud – Greta Thunberg, 21 en Maria Janke, iets ouder, van de KlimaSeniorinnen – vechten met een vloedgolf van rechtszaken voor een toekomst, terwijl de politiek en het grote bedrijfsleven het laten afweten. Op 8 april waren er mondiaal bijna 3200 rechtszaken. © Miriam Künzli, Greenpeace
Als we Kurt Deketelaere en andere regeringsgezinde stemmen laten voor wat ze zijn, is de conclusie wel degelijk dat de KlimaSeniorinnen overwinning van invloed zal zijn op het klimaatbeleid en de klimaatzaken in Europa en mogelijk de hele wereld. Om te beginnen zullen alle staten die het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens hebben ondertekend, dezelfde verplichtingen hebben als Zwitserland. Ze zullen allemaal naar koolstofneutraliteit moeten streven. Ze zullen allemaal moeten aantonen dat ze maatregelen nemen om dit te bereiken want anders schenden ze mogelijk de mensenrechten.
Bovendien zal het precedent gevolgd worden door nationale rechtbanken, waar zoals in België, Duitsland en Polen, klimaatzaken lopen. De uitspraak zal zeker de ‘speelruimte ‘ van Zuhal Demir, de klimaatvertrager bij uitstek, beperken. En dat allen al is een hoopvol effect van een dappere strijd van de door de overheden vaak vergeten en gemarginaliseerde klimaatouderen, die maar liefst ruim 21% van de kiezers vormen.
Met het We shall overcome en I have a dream uit onze jeugd, ga ik ervan uit dat ook de ouderen dit geklooi van onze overheden niet langer pikken en slikken en bij de komende verkiezingen in juni massaal opkomen voor de toekomst van hun kleinkinderen en hun kinderen.
Reactie toevoegen