Koen Schoors heeft een opmerkelijk boek geschreven. Hij schetst de voornaamste veranderingen die de wereld volgens hem de komende 70 jaren zal ondergaan. Hij bouwt een onderhoudend en consistent betoog op. Hij combineert inzichten uit de economie, de demografie, de geopolitiek, de geschiedenis, de technologie, zelfs de psychologie. “Er komen enorme veranderingen op ons af” besluit hij “maar als we ons weten aan te passen, dan bieden die veranderingen een enorme kans op een wereld die meer lokaal, meer circulair, meer duurzaam, meer vreedzaam en vooral ook veel welvarender is”.
Koen Schoors schreef een duidelijk hoopvol boek. Dit contrasteert met het defaitisme dat sinds enige tijd het intellectuele klimaat in België en Europa overheerst. Spelen hierin mee: de inval van Rusland in Oekraïne in februari 2022, de Gazacrisis vanaf oktober 2023 en de herverkiezing van Donald Trump in november 2024.
Ik denk dat een belangrijk misverstand uit de weg moet geruimd worden. Volgens mij schreef Koen Schoors in wezen geen optimistisch boek. Schoors’ titel luidt niet voor niks “alles wordt anders”. Of het “… en beter” wordt is dan nog maar de vraag. Diepgaande verschuivingen zullen plaats grijpen. Koen Schoors klasseert ze onder de rubrieken juistere prijzen, regionalisering van de wereldeconomie, circulaire economie, stabilisering of lichte afname van de wereldbevolking en robotisering en Artificiële Intelligentie – AI. Het mondiaal besef van de klimaat- en andere ecologische uitdagingen groeit en de technologieën om deze problemen aan te pakken worden op steeds grotere schaal uitgerold. De voordelen van zon- en windenergie, elektrificatie van de mobiliteit, circulaire economie, enzovoort zijn steeds meer no-brainers. Dat betekent: iets dat zo voor de hand ligt dat je er geen hersens voor nodig hebt.
Al deze veranderingen scheppen kansen, maar of Europa deze kansen zal grijpen, is nog maar de vraag en is zeker geen uitgemaakte zaak. “Stop met twijfelen! Sta niet op de rem! Durf te investeren!’ (blz. 131-133). Met deze oproepen richt Koen Schoors zich direct naar ons. “De duurzaamheidsrevolutie gebeurt, met of zonder ons. Tijd om wakker te worden” (blz. 90). Europa lijdt aan een “gebrek aan daadkracht” (blz. 96).
Het verhaal van Koen Schoors is dus geen automatische happy ending story van “het komt sowieso wel in orde met onze Lage Landen”. Integendeel, strikt bekeken en volledig in de lijn met Schoors’ analyse is het absoluut mogelijk om je een worst-case-scenario voor Europa voor de geest te halen. Als Europa niet oplet, zou de toestand er binnen 70 jaar erg ontluisterend kunnen uitzien. Armoede en ongelijkheid, politieke onstabiliteit, technologische achterstand, enzovoort zouden zomaar ons deel kunnen worden.
Het interessante van Koen Schoors’ boek is voor mij dat elk van de hoofdstukken basisingrediënten bevat van de Systems Change waarop wij als klimaatactivisten zo sterk hopen. Het begint al bij het eerste hoofdstuk over de prijzen. Voor een reeks basissectoren (voedsel, energie, grondstoffen, huisvesting en geld) wordt uiteengezet hoe cruciaal de rol is van correcte prijzen bij het tot stand brengen van de fundamentele veranderingen die nodig zijn. “Verander de prijzen en je verandert de wereld” (blz. 35). Het belang van juiste prijzen heeft an sich niets te maken met kapitalisme of planeconomie (blz. 15). De markt zelf, stelt Koen Schoors op blz. 9 is een menselijke constructie, volledig gebaseerd op menselijke keuzes.
De auteur licht uitgebreid het einde toe van de “Washington consensus” die lange tijd het overheersende gedachtegoed vormde achter de massale neoliberale uitrol van de mondialisering tot in de verste uithoeken van de planeet. Dit leidde en leidt nog steeds tot ongeziene ongelijkheidsexplosies en massale politieke crisissen van verrechtsing en polarisering. Koen Schoors illustreert treffend hoe heel wat landen als nieuw hoopvol paradigma de ontwikkelingsstaat naar voor schuiven. Wie hierover meer wil weten, kan ook terecht bij De ontwikkelingsstaat – Laat honderd economieën bloeien van Jomo Kwame Sundaram in de essaybundel Van liefdadig naar rechtvaardig van Els Hertogen, directeur van 11.11.11. De achterliggende filosofie is dat elk land zijn eigen unieke weg moet uitstippelen, onder meer in het spanningsveld tussen markt en staat.
In Koen Schoors’ boek heb ik talloze nieuwe inzichten kunnen opsteken. Bijvoorbeeld dat de Europese begrotingsregels de transitie flink in de weg zitten (blz. 134), dat oorlogen waar jonge mensen sneuvelen niet meer van deze tijd zijn omdat ze niet compatibel zijn met de huidige demografische situaties (blz. 157) of dat China de eerste digitale dictatuur ter wereld is (blz. 194). De twee hoofdstukken over Artificiële Intelligentie – AI vind ik uitermate verrijkend.
Koen Schoors eindigt met “Conclusie: zie de wereld onder ogen”. Dit geeft voor mij de kern weer waarom zijn analyse me zo aanspreekt. Ik vat het als volgt samen: “Gooi alle simpele schema’s, dromen, clichés en ideologieën overboord. Analyseer heel aandachtig de wereld hoe hij werkelijk is en hoe hij zo geworden is. En probeer je dan van daaruit voorzichtig te verbeelden hoe de wereld er de komende 70 jaar zou kunnen uitzien”.
Dit boek intrigeert en daagt uit. Het is ook voor niet-economen vlot leesbaar. Het beschrijft de krachten die nodig zijn om met zijn allen een goed leefbare toekomst in te gaan.
Luc Mariën is lid van de werkgroep onzecenten.be van de Grootouders voor het Klimaat
Koen Schoors, Alles wordt anders, uitg. Borgerhoff & Lamberigts, EAN 9789464788044
Illustratie: boekcover © Borgerhoff & Lamberigts
Beste,
Ik ben het boek van Koen Schoors aan het lezen. Het is nu eenmaal geen roman, zodat men ergens met een hoofdstuk kan starten en nadien een ander hoofdstuk, in willekeurige volgorde bijna.
Hoewel ik dus de analyse/commentaar van Luc Mariën grotendeels kan delen, is het boek toch een turf die niet zomaar te “verorberen” is. Het boek lijkt mij vooral nadruk te leggen op het feit dat veel van de verandering reeds een aanvang heeft genomen. Op zich een goede zaak. Maar alles wat dan op beleidsmatige aanpak moet gebeuren, is te weinig, te traag, bij ons en elders. En verder mogen we het niet te veel hebben over “de komende 70 jaar”, want dat geeft dan weer de indruk, “het zal nu nog kunnen zoals we bezig zijn, het is nog niet voor vandaag”.
Als 72-jarige probeer ik na te gaan, wat ik vandaag concreet, vanuit mijn situatie kan doen: bv. mijn mobiliteit ( ik heb nog een auto maar gebruik die zoveel mogelijk zo weinig mogelijk), Ik ben gebruiksdeskundige van openbaar vervoer: waar zitten de hiaten om het gebruiksvriendelijker te maken, mijn reisgedrag ( het is 6 jaar geleden dat ik een vliegtuig nam, Deels bewust omdat vliegtuigloze vakanties best mogelijk zijn, deels omdat de noodzaak er niet meer is.
Kortom: iedereen kan nu reeds iets doen, volgens eigen draagkracht. Gedragsverandering is een kerngegeven in “alles wordt anders”.