Brazilië vanuit de lucht - De Bergen van Moeder Aarde

Een verhaal van monopolievorming in de landbouw- en voedingssector en van herlokalisering als tegenstrategie. David tegen Goliath revisited.

Grootouder-ambassadeur Luc Van Krunkelsven rapporteert vanuit de lucht.

De Bergen van Moeder Aarde.

Bij het binnenkomen van Brazilië, moest ik in Rio de Janeiro overstappen op een vlucht van Gol, richting Brasília. Vreemd: je krijgt dan een biologische snack met zeven granen. Gol pakt er sterk mee uit dat zij de eerste luchtvaartmaatschappij zijn om zo’n ‘integraal hapje’ aan te bieden.

‘Moeder Aarde’, wat klinkt dat goed!

Het komt me verdacht over. Het is van de firma ‘Mae Terra’/’Moeder Aarde’ en het heet ‘Tribos Integral’. Alsof het van inheemse groepen komt. Nu ik bij Marfil ben, één van de verdelers van ‘produtos orgânicos’ in Brazilië, kan ik de kwestie eindelijk voorleggen. Marfil schudt bedenkelijk het hoofd: “Het is niet wat het lijkt. Mãe Terra is opgekocht door Unilever en het zit nu in het aanbod van Amazon, één van de machtigste retailers in de wereld. Ze blijven met de mooie naam ‘Moeder Aarde’ uitpakken. Dat klinkt goed met de internationale sympathie voor ‘indianen’, maar het is een duidelijke strategie van Unilever. Allerlei merken opkopen, de naam blijven gebruiken of (en eigenlijk nog meer), na aankoop, het bedrijf sluiten.” Op de verpakking van ‘Mãe Terra’ valt alleen in heel kleine lettertjes over de ware eigenaar, Unilever, te bespeuren.

Het is een zelfde strategie als van AB Inbev. Gueuze opkopen in Pajottenland en vervolgens de brouwerij sluiten. Of brouwerijen opkopen en de naam behouden: Karmeliet, Kwak en vele andere merken wereldwijd.

En toch: als tegenreactie op deze monopolievorming ontstaan in de bierwereld heel wat nieuwe, artisanale bieren. Niet alleen in België, maar ook bijvoorbeeld in Brazilië. Dat mocht ik al enkele jaren geleden meemaken in Cuiabá en nu in Ilheus. Hier maken ze o.a. bier met de vruchten van de palmboom licori. Bijzonder is dat Belgisch bier blijkbaar de ultieme referentie is. Op de flesjes staat: ‘Estilo Belga’ (plaatselijk artisanaal gemaakt bier in Belgische stijl).

Hetzelfde gebeurt in de wereld van biologische producten. Zelfs chemiebedrijven die gif slijten, kopen biologische merken op. Tegelijkertijd ontspringen er talloze plaatselijke initiatieven. Telkens opnieuw. Als een vorm van verzet tegen de dominante globalisering. Herlokalisering als strategie van onderop, als een vorm ook van democratisering van de economie. Kwestie van alert te blijven dat deze leuke initiatieven niet telkens opnieuw worden opgekocht door een reus. Een reus uiteindelijk op lemen voeten? Valt nog af te wachten. Bierreus AB Inbev zit alleszins momenteel in zwaar onweer. De vele overnames beginnen hen zuur op te breken.

Landschap, omgetoverd in cirkels

We proeven van de lekkernij terwijl we Rio de Janeiro verlaten, richting Brasília. In’t begin is het mooi vliegen: over de vele bossen van de Mata Atlântica. De wouden van Moeder Aarde. Hetzelfde herhaalt zich als later een ander vliegtuig zich klaarmaakt om in Ilheus te landen: terug Mata Atlântica aan de oceaan. Hier zijn de bomen bewaard gebleven omdat het tot enkele decennia geleden vooral een cacaostreek was. Ilheus was de ‘hoofdstad van de chocolade’ en cacaobomen hebben schaduw nodig. Zo staat ook de koffie in Midden-Amerika doorgaans tegen bergflanken, onder bomen. In Brazilië is dat anders: alles ontbost voor koffie in de hete zon…

Vlieg je na de mooie bergketen vanaf Rio de Janeiro verder naar Brasília, richting Cerrado, dan verandert het landschap radicaal. Van als het landschap minder heuvelachtig/bergachtig wordt, slaat de (historische) ontbossing toe. Je blijft grote monocultuurvlaktes van soja en enkele andere producten zien, maar wat doemt daar als nieuwigheid op? Landbouw in gigantisch grote cirkels! Een fenomeen dat je al enkele jaren geleden zag opduiken, maar nu zie je honderden ‘cirkels’ onder je verschijnen. Het heeft niets te maken met cirkelvormige of spiraalvormige landbouw. Daar gaat het in de agro-ecologie om. In de permacultuur, policultuur. Heel divers allemaal. Hier gaat het om één product van de fazendeiros, dat ze nu gemakkelijker kunnen irrigeren. Vanuit het middelpunt draait een gigantisch systeem rond om water en gif (‘gewasbeschermingsmiddelen’) uit te storten. Raar zicht in een streek met waterproblemen voor vele mensen. Is dit het landschap van de toekomst? Cirkels! Verder niets. De originele rijkdom van de Cerrado met planten die de mensheid en zijn ziektes nog vele diensten hadden kunnen bewijzen, zijn ver te zoeken. Honderden soorten zijn verdwenen nog voor ze ontdekt en hun kwaliteiten onderzocht zijn. En hoe moeten bijen, onze bestuivers zich voelen bij die enorme cirkels?

Niet alle bossen op bergen zijn gespaard gebleven, maar er is doorgaans toch wat aan diversiteit van leven te vinden. Zullen de bergen van Moeder Aarde ons redden?

Salvador da Bahia, 22 september 2019

Dit artikel verscheen ook in MO*

Grootouders voor het Klimaat

Brazilië vanuit de lucht – De Bergen van Moeder Aarde

De Bergen van Moeder Aarde.

Reactie toevoegen Reactie annuleren