De Krantenkop ‘Week voor VN-top nog geen akkoord tussen vier klimaatministers: verdeeld naar Glasgow’, in het Nieuwsblad van zaterdag 23 oktober 2021, trekt mijn aandacht. Het doet me denken aan vergelijkbare krantenkoppen tijdens de COP25 in Madrid. Frans Timmermans bood toen zelf vriendelijk aan de Vlaamse minister Zuhal Demir de urgentie van de klimaatcrisis en de plannen voor een Europese Green Deal, te komen uitleggen. Ik denk niet dat dit ooit is gebeurd. Maar ondertussen zijn de panelen van de geschiedenis wel verschoven. De Europese Green Deal is er evenals de noodzakelijke wet en financiële middelen.
In De Standaard van 12 december 2019 lazen we toen: Demir (N-VA) maakt slechte beurt bij EU-commissaris Frans Timmermans: ‘Ze keek me aan en zei: “Ah”‘. Tja…. Ik begrijp dat ik als Nederlander, hoe graag ik hier ook met mijn Vlaamse vrouw woon, bevooroordeeld kan zijn. Hoe dan ook: erg enthousiast leek Timmermans ook toen niet te zijn over de Vlaamse plannen. De kwaliteitskrant nog even citerend: ‘Tegelijkertijd heeft ook Demir heel wat twijfels bij de Europese Green Deal. Zo is ze niet zeker of die nieuwe doelstellingen van de Europese Commissie wel ‘haalbaar en betaalbaar’ zijn. Het juiste mantra is echter ‘ambitieus, haalbaar en betaalbaar’, wat op zich een contradictie lijkt.
Met de organisatie van die COP zat het niet mee. Oorspronkelijk zou die in Brazilië worden georganiseerd, maar het uiterst rechtse regime van de in oktober 2018 verkozen president en klimaatscepticus Jair Messias Bolsonaro, zag dat vermoedelijk niet zitten. Vervolgens nam Chili de Zuid-Amerikaanse fakkel over. Maar daar ontstond sociale onrust en waren er ook betogingen tegen de extravagante uitgaven voor deze prestigieuze wereldklimaattop. In mijn ogen terecht.
Uiteindelijk kwam de rondzwervende COP in Madrid terecht. Dat er historische banden zijn tussen Zuid-Amerika en Spanje is genoegzaam bekend. De door Columbus meegebrachte indianen zorgden voor veel opwinding aan het Spaanse hof. Na zijn (her)ontdekking van het Amerikaanse continent, volgde al snel een meedogenloze onderwerping en beroving van de Maya’s en de Inca’s. Zo werd de Spaanse oorlogskas van Philips II (1527-1598) gevuld en was er weer voldoende zilver om de handel met Azië draaiende te houden. Het Spaanse Rijk ontstond en daarmee een periode van West-Europese kolonisatie.
Na twee weken van intensieve onderhandelingen en bijna 40 uur vertraging op het voorziene schema, werd de top op 15 december 2019, afgesloten. De resultaten waren teleurstellend. De belangrijke rol van de wetenschap werd nog eens aangehaald, de rol van de oceaan in het klimaatsysteem werd benadrukt en mensenrechten werden genoemd. Maar verder moesten we wachten op de volgende COP om de in Parijs afgesproken Nationaal Bepaalde Bijdragen meer in overeenstemming te brengen met de urgentie van de klimaatcrisis. Corona gooide roet in het eten en zorgde voor een kortstondige, nauwelijks waarneembare maar wel hoopgevende dip in de CO2-uitstoot. COP26 werd een jaar uitgesteld en begint nu op 29 oktober in Glasgow, de geboorteplaats van de Britse industriële revolutie. Met de kennis van nu, kunnen we die revolutie eerder een uit de hand gelopen geo-technologisch experiment noemen.
March for the Future
Twintig van onze Grootouders stapten zondag op het Brusselse Zuidstation op de trein richting Londen en vervolgens Edinburgh, dat sinds 1437 de hoofdstad van Schotland is. Vandaar lopen ze verder naar Glasgow. Dat is een wandeling door de geschiedenis. De gekozen route van honderd kilometer laat de opgang van de Britse industriële revolutie zien, met namen als James Watt en John Cockerill. In Glasgow begon in het midden van de 18de eeuw immers een ommekeer die vergelijkbaar is met de landbouwrevolutie van duizenden jaren eerder. Beide veranderden de menselijke maatschappij drastisch en blijvend.
Op deze cruciale Klimaatconferentie zullen onze Grootouders voor het Klimaat de bezorgde stem laten klinken van de ouderen, een niet onbelangrijk deel van onze samenleving. We zullen met vele duizenden andere wereldburgers eisen dat er geluisterd wordt naar de wetenschap. Wij willen verandering. Wij eisen een toekomst voor de volgende generatie. Wij accepteren geen besluiteloosheid en vage beloften. Ook niet in Vlaanderen!
Who are we? Climate Bastards
De reis begint om 13.00 uur voor het Europees Parlement in Brussel. Het verzamelpunt is – kan het symbolischer – het standbeeld van John Cockerill (1790-1840) op het Luxemburgplein. Het beeld staat voor het station Brussel-Luxemburg. Cockerill is er vergezeld van de smid Lognoul, de mecanicien Beaufort, de puddelaar Lejeune en de mijnwerker Jacquemin. Samen met zijn vader William (1759-1832) is John Cockerill één van de grondleggers van de industriële revolutie in België.
Eigenlijk is het begrip industriële revolutie niet juist, want het gaat eerder om een geleidelijk uit de wetenschap en vooral uit de technologie voortkomend ontwikkelingsproces. Bovendien gaat dat proces nog steeds door. We zitten nu in de vierde fase en nog steeds zorgt die oorspronkelijk Britse ‘revolutie’ voor ingrijpende veranderingen in ons dagelijks leven.
John Cockerill, geholpen door smokkelaars of spionnen, bracht de Britse industriële revolutie naar België en daarmee naar ‘het continent’.
Nu kijken we daar toch wel iets anders tegenaan. Hugo spreekt onze vertrekkende grootouders toe en overstijgt John Cockerill zijn wereldbeeld. © Wikipedia en Liesbet Croughs (rechts).
In 1799 werd ons door Napoleon Bonaparte bezette land het eerste land op het continent waar de industriële revolutie van de grond kwam. Volgens de Britten gebeurde dat eigenlijk clandestien. William Cockerill smokkelde immers voor de familie Simon uit Verviers een ‘Spinning Jenny’ vanuit Engeland naar België. Smokkelen zit blijkbaar een beetje in ons bloed want rond dezelfde tijd smokkelde Lieven Bauwens de’ Mule Jenny’, een spintoestel om garen mee te maken, naar Gent. Op een excursie bij brouwerij Moortgat vertelde de gids dat ook het recept voor de ‘slapende’ Duvel in een ver verleden in Schotland was ‘geleend’.
Klimaatrechtvaardigheid historisch gezien
Na deze in onze ogen geslaagde smokkelincidenten ontstonden er in België industriële centra in Gent, Verviers, Luik, Bergen en Charleroi. Zonder dat iemand daarbij stil stond bouwde ons land, net als de andere vroeg geïndustrialiseerde landen een historische schuld op in de vorm van wat we nu de CO2-uitstoot noemen.
In de Carbon Brief van 5 oktober, vraagt Simon Evans zich af welke landen historisch gezien verantwoordelijk zijn voor de klimaatverandering. Het is een wat ingewikkeld maar wel duidelijk stuk.
Startpunt is hoeveel broeikasgassen, samengevat als CO2-uitstoot, we als mensheid kunnen produceren, voor we de afgesproken en gevreesde grens van 1,5oC overschrijden. Dit is de magische in Parijs afgesproken grens waar we bij voorkeur onder moeten blijven. Op dit moment zijn we daar, mondiaal gezien, nog maar 0,3oC vanaf.
What do we want? Climate Justice.
In het Arctisch gebied zijn we door de polaire uitvergroting die grens al lang gepasseerd. Daar bedraagt de opwarming nu al 3oC. Het gevolg is dat de permafrost er ontdooit, waardoor methaangas vrijkomt. Ook sneuvelt er het ene hitterecord na het andere en vliegt de toendra van de Russische president Vladimir Poetin, die niet aanwezig zal zijn, voortdurend in brand. Maar Poetin ziet vele economische voordelen in de verkoop van zijn nieuwe olie-en gasvoorraden aan China.
Waar staan we nu wat de CO2-vervuiling betreft? We hebben door al onze menselijke activiteiten sinds 1850 grofweg 2500 miljard ton CO2 of wel GtCO2, in de atmosfeer gedumpt. U weet het ondertussen wel: de mens is de onbetwiste afvalkampioen. Voor we de 1,5oC passeren kunnen we nog zo’n 500 GtCO2 uitstoten. Er zijn dus wel degelijk ‘grenzen aan onze groei’, zoals het rapport van de Club van Rome in 1972 op heel andere gronden beweerde. Tegenwoordig stoten we die 500 GtCO2 uit binnen tien jaar. En dit verklaart glashelder de urgentie van COP26 in Glasgow.
Er is een directe, lineaire relatie tussen de totale hoeveelheid CO2 die vrijkomt door menselijke activiteiten en de opwarming aan het aardoppervlak. In de natuur worden onze CO2-lozingen ‘weggewerkt’ door bijvoorbeeld de opname ervan in de oceaan. Die wordt daardoor zuurder. En dat heeft op de lange termijn weer gevolgen voor het leven in en de gezondheid van de oceaan. Deze processen spelen zich op tijdschalen van honderden jaren af. Daarom is het van belang om in de discussie van klimaatrechtvaardigheid de historische uitstoot mee te nemen. Het is immers niet alleen van belang wie nu de grootste uitstoot veroorzaken (USA en China), maar ook wie dat in een historische context al zo lang hebben gedaan.
In het laatste, zeer verontrustende IPCC-rapport is de historische uitstoot meegenomen in de berekeningen en is er een handige rekensom voor bedacht. In de Carbon Brief wordt dit belangrijke en vaak onderbelichte aspect in de discussie uitgelegd. Voor de Belgische smokkelaars en de Belgische staat en deelstaten, zoals Vlaanderen en Wallonië, pakt die rekensom niet goed uit. Met de eerste trein op het Europese continent tussen Brussel en Mechelen op 5 mei 1835 ontstond immers de Belgische historische CO2-schuld. Ze groeit nog steeds. Aan de ander kant hebben veel ontwikkelingslanden die kans op industrialisering niet eens gekregen. Wat de discussie voor compensatie zeker nog moelijker zal maken.
Er zijn verschillende manieren waarop je die historische schuld kunt berekenen. Voer voor juristen dus. Maar wanneer je de uitstoot die in het verleden door onze voorouders is verwezenlijkt, toewijst aan de huidige bevolking, dan komt de Carbon Brief tot de conclusie dat ons land nummer tien is in de top twintig van de cumulatieve historische CO2-vervuilers. Na het Verenigd Koninkrijk en Duitsland en voor Finland en Tsjechië. Nederland staat niet in de top tien omdat het langer turf gebruikte en later was wat die revolutie betreft. Ook Frankrijk ontbreekt, wat vermoedelijk samenhangt met het grote aantal kerncentrales.
Met de trein naar Edinburgh
Rons 18.00 uur vertrekken onze Grootouders met de Eurostar naar Londen en vandaar reizen ze door naar de voorlopige eindbestemming Edinburgh. Ik ben er in juni 2006, twee weken geweest voor de 29ste vergadering van het Antarctisch Verdrag. Ik vond het een leuke stad met gezellige pubs en van die heerlijke ouderwetse, typisch Britse hotels met een zwaar Engels ontbijt. Overal in de stad zie je Edinburgh Castle dat op een oude vulkaankegel is gebouwd. Aan het begin van de vergadering was er een indrukwekkend optreden van Scots Guards. De receptie en vooral de ontmoeting met prinses Anne bevielen wat minder.
Van Edinburg gaat onze groep – volgens het toeristenbureau in het ‘Jaar van Kust en Water 2021’ (wat veel regen belooft, vrees ik) – te voet naar Glasgow. Ze komen langs het Union Canal en het Fort and Clyde Canal uit de beginjaren van de Britse industriële revolutie. In Glasgow wordt ook even de groeten van de Belgische smokkelaars gedaan aan James Watt (1736-1819), een icoon van deze revolutie. Hij slaagde erin om van de stoommachine van Thomas Newcomen (1663-1729), een moderne overal toepasbare machine te maken.
Eén van die toepassingen waren de gigantische stoommachines van de in Belfast gebouwde RMS Titanic (1912). Het was één, zij het wat kortstondige, van de drie kroonjuwelen van de White Star Line. Samen met de Olympic (1911) en Britannic (1914) vormden ze de Olympic-klasse. Ze waren in die tijd de modernste en de grootste schepen ooit. Op haar eerste trip raakte de Titanic op 14 april 1912 vlak voor middernacht een ijsberg. Drie uur later behoorde dit staaltje van technologisch kunnen tot het verleden. Er waren 1552 slachtoffers. Door een steenkolenstaking was het schip gelukkig niet volgeboekt.
When do we want it? Now!
COP op! opkikkertje
Ik maak me zorgen over de komende COP. Ik vraag me af of ze echt in de voetsporen van Parijs zal treden. Of wordt het weer zo’n teleurstelling als met de COP15 in Kopenhagen? Ik heb het toen allemaal vol verwachting en al snel met toenemende teleurstelling en onbegrip, gevolgd. Ook toen waren stoere, goed bedoelde opmerkingen niet van de lucht. Zo kon de Britse premier Gordon Brown het niet aan zijn kleinkinderen uitleggen mocht Kopenhagen geen succes worden. Daarna is er niet veel meer van de man vernomen. Klimaatactiviste Greta Thunberg was in 2019 al heel duidelijk: ’Our house is on fire’.
De klimaatcrisis zou boven de door kortetermijnbelangen overheerste politiek moeten staan. Na de presentatie van het laatste IPCC-rapport is zonder meer duidelijk dat alle lichten op rood staan. De VN Secretaris-Generaal noemde dit rapport ‘een rode kaart voor de mensheid’. Dat laat aan duidelijkheid niets te wensen over. De EU neemt met haar Green Deal haar verantwoordelijkheid, die ook door België wordt gevolgd. Toch zijn we er nog lang niet.
Hans Bruyninckx, directeur van het Europees Milieuagentschap, zwaaide vorige vrijdag de Antwerpse deelnemers aan de March for the Future, uit. Hij wijst erop dat: “Als we nu niets doen komen we uit op 3 tot 3,5 graden verhoging”. Maar dat hebben we nog altijd zelf in de hand. “De armste landen moeten we zeker steunen.”, vindt hij. En die mening deel ik zonder meer. Helaas laat de bestrijding van de coronacrisis een teleurstellend gebrek aan internationale solidariteit zien.
Wetenschappelijk gezien kunnen we het ergste nog voorkomen. Sociaal gezien kunnen we de volgende generaties nog een goede toekomst bieden. Het grote probleem is de politieke wil. Politici moeten gezamenlijk het lef hebben een rechtvaardige duurzaamheidstransitie aan te sturen. Zij moeten de verschillende crisissen, zoals de klimaatcrisis en de biodiversiteitscrisis, oplossen. Dat is verdorie hun taak! Maar zullen ze het doen? Van onze Vlaamse klimaatminister hoeven we, zoals uit een verhaal in Trends blijkt, wederom niet veel verwachten. Wordt die dan nooit wakker?
‘Zuhal Demir over VN-klimaattop: ‘Zonder onze kerncentrales halen we de klimaatneutraliteit niet’’ kopt Jan De Meulemeester op 15 oktober in Trends. Ik citeer het begin van zijn tekst: ‘Vlaams minister van Milieu en Omgeving Zuhal Demir (N-VA) roept in Trends Talk op Kanaal Z de federale regering op om de levensduur van de twee jongste kerncentrales in ons land te verlengen. Ze doet dat in de aanloop van de VN-Klimaattop COP26 in Glasgow: “Als we met z’n allen zeggen dat we klimaatneutraliteit willen tegen 2050, dan zal dat helaas niet kunnen zonder kernenergie.” De Belgische delegatie zal in Glasgow niet met één stem spreken, vreest Demir.’
Dat ligt dan wel weer volledig aan haar en haar partij. Niets nieuws, want wetenschappelijk onderzoek heeft al jaren geleden uitgewezen dat rechtse partijen geen last van de klimaatverandering (denken te) hebben. Ik ga ervan uit dat er in Glasgow ook verstandige politici aanwezig zullen zijn die dan wel voor een broodnodig opkikkertje kunnen zorgen.
Jan Stel, 27-10-2021 om 06.00 uur
De reis van onze Grootouders is te volgen via deze link.
Hier vind je de link naar het Carbon Brief verhaal.
Reactie toevoegen