Het magische getal van 1,5 °C leeft bij demonstranten, terwijl de politiek en onze bestuurders ervan wegkijken of de kop in het steeds warmer wordende zand steken. © Mika Baumeister.
De drie rapporten van de zesde evaluatie van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), laten zich het best beschrijven door de pakkende commentaren van VN-Secretaris-Generaal António Guterres.
Het eerste rapport verscheen op 9 augustus 2021, vlak voor COP26 in Glasgow. Het geeft een analyse van de wetenschappelijke stand van zaken. Guterres noemde het een “Code rood voor de mensheid”. Dat was het rapport waarover onze bevoegde minister Zuhal Demir zei, dat ze het zou gaan lezen. Ik hoop dat dit ondertussen is gebeurd. Tot nu toe heb ik niet gezien dat ze er iets van heeft opgestoken.
Het tweede rapport verscheen op 28 februari 2022. Het gaat over de ernstige gevolgen van de klimaatverandering en kwetsbaarheid van zowel de mens als de natuur. Guterres noemde het een “Compendium van menselijk lijden en een vernietigende aanklacht tegen de falende wereldleiders”.
Het derde rapport is op 4 april 2022 verschenen. Volgens sommigen is het een hoopvol rapport, dat nog eens de urgentie van de klimaatnood toestand beschrijft en de manier waarop we deze crisis kunnen aanpakken. In een videoboodschap concludeerde Guterres: “De jury is tot een oordeel gekomen. En het is vernietigend”. In zijn ogen is het rapport, een document van schande, een litanie van verbroken beloftes, waardoor we afstevenen op een onleefbare wereld. Stof tot nadenken, zou je zeggen.
Verslaving aan fossiele brandstoffen
Het is bizar dat precies op dag waarop het derde IPCC-rapport werd gepubliceerd, de Amerikaanse oliegigant ExxonMobil bekend maakte dat het US$ 10 miljard zal investeren in de productie van een vierde olieproject voor de kust van Guyana. Het bedrijf begon in 2008 met de exploratie van de diepzee in de Exclusieve Economische Zone van Guyana. In 2015 werd de eerste olie geproduceerd, terwijl Guyana op hetzelfde moment het Akkoord van Parijs ondertekende. Met deze investering verwacht het bedrijf tegen 2027 zo’n 1,2 miljoen vaten olie per dag te produceren. In de boardroom is het blijkbaar nog steeds niet doorgedrongen dat er wel degelijk grenzen aan de groei zijn.
Dat beweerde de Club van Rome al in 1972. Wellicht had met het toen te druk met de snode plannen van het ontkennen van de dramatische gevolgen van de CO2-vervuiling, die ze veroorzaken.
Als grootouder herinnert u zich wellicht nog de olieramp van de Exxon Valdez op 24 maart 1989. Het schip vervoerde olie van zuidkust van Alaska naar Californië, maar liep bij het beruchte Bligh Reef aan de grond. De tanker verloor 38.000 ton olie. Hierdoor ontstond één van de grootste milieurampen ooit. Twee jaar later lieten Iraakse olietankers bij de aanvang van de Eerste Golfoorlog in 1991, met opzet 1.470.000 ton ruwe olie in het water lopen. Zo hoopte de Iraakse regering de Amerikaanse invasie te saboteren. Die milieuramp is sinds die tijd nummer één van de top tien. Oorlogen zijn funest voor de mens en de natuur.
Investeren in nieuwe fossiele brandstoffen is ‘morele en economische waanzin’ – António Guterres, 4 april 2022
Het verhaal Gigantisch olieveld voor de kust van Guyana is een tikkende tijdbom, dat Zoë Deceuninck op 7 januari 2021 in MO publiceerde, laat zien dat vooral ExxonMobil de vruchten van de langjarige overeenkomst met Guyana plukt. Guyana zelf en zeker de arme bevolking, wordt er nauwelijks beter van. De miljarden winsten zijn voor de oliegigant. In 2021 had het bedrijf een omzet van US$ 286 miljard en een winst van US$ 23 miljard, terwijl het in 2020 nog een verlies van 22 miljard had. Het gaat goed met het bedrijf en zijn aandeelhouders. In Guyana, dat eerst een Nederlandse en daarna een Britse kolonie was, blijkt de droom van welvaart een zeepbel te zijn op het altaar van een nietsontziende, leugenachtige en sluwe oliemaatschappij, die duurbetaalde advocaten de mazen van de wet doet opzoeken. En zo kan het land, aldus Zoë Deceuninck, zelfs berooid achterblijven.
Het is niet zo eenvoudig om een top tien van oliemaatschappijen te maken. Die top tien hangt immers af van de criteria die je hanteert. Het gevolg is dat je op het internet verschillende top tiens kunt vinden. In de top tien van 10 januari 2022, die op grond van de productie is opgesteld, staat Saudi Aramco eenzaam aan de wereldtop. Saoedi-Arabië produceert meer dan 10 miljoen vaten per dag. Het land wordt op grote afstand gevold door bedrijven in Rusland, Koeweit, Iran en China. ExxonMobil staat op de zesde plaats.
Doe wat je zegt
Er is veel retoriek van overheden en bedrijven, als het over de klimaatcrisis gaat. Uit de drie rapporten van de zesde IPCC-evaluatie blijkt zonneklaar dat we niet op koers liggen om de doelstellingen van het Akkoord van Parijs te halen. In de afgelopen zeven jaar is er veel te weinig gebeurd, ondanks de snel in omvang en kracht toenemende waarschuwingen van de natuur. Denk maar aan de ‘waterbom’ van vorig jaar.
Die natuur verandert razendsnel, maar is blijkbaar nog niet opgewassen tegen de starheid van onze structuren en overlegmodellen. Ik denk hierbij aan onze onmogelijke staatstructuur met kwartettende klimaatministers en het moeizame Nederlandse poldermodel, waar men zich suf praat. Maar al deze structuren hebben we zelf gemaakt. Dus kunnen we die ook ten goede veranderen. In feite zijn wij de structuren. Het is dan ook belachelijk en slap om daarnaar, als excuus, te verwijzen en vervolgens niets of veel te weinig te doen. Afwachten wat de EU doet, of wat een ander land doet, of wat je buurman of buurvrouw doet, is niet meer dan een laf excuus.
In het licht van het Akkoord van Parijs en nu, bijna zeven jaar later, is de boodschap van het laatste IPPCC-rapport overduidelijk en is de conclusie ontluisterend.
In februari publiceerden een aantal wetenschappers in het tijdschrift Plos ONE, een analyse van wat BP, Chevron, ExxonMobil en Shell zeggen over hun transitie naar schone energie en wat ze doen. Het resultaat is treurig. Er is een volstrekte wanverhouding tussen hun praatjes en hun daden: de acties en investeringen die ze doen. De ’bla, bla, bla’ opmerking van Greta Thunberg en vele anderen tijdens COP 26, was dan ook meer dan terecht. Veel politici hadden daar boter op het hoofd of waren slecht geïnformeerd. Neem premier Boris Johnson, die zei dat de olie-industrie niet welkom was, terwijl die juist massaal aanwezig was.
Bovendien blijkt uit de financiële analyse van de onderzoekers dat er bij de genoemde bedrijven een blijvende focus is op fossiele brandstoffen is. De investeringen in groene energie stellen weinig voor en zijn niet transparant. Omdat de omvang van deze investeringen en acties niet overeenkomen met wat men zegt, concluderen de onderzoekers dan ook dat de transitie naar businessmodellen voor schone energie, niet gebeurt. Dit ontwijkende gedrag leidt terecht tot beschuldigingen van greenwashing. En hiermee komt de ‘social licence ‘of het maatschappelijk draagvlak van deze bedrijven in gevaar. Dat is dan ook de hoopgevende kracht van en voor de burger, die deze hardleerse bedrijven in toenemende mate voor de rechtbank daagt.
Het valt me op dat veel kranten in hun verhalen over het derde IPCC-rapport erop wijzen dat de publicatie vertraging opliep. Dat had te maken met de tekst van de Summary for Policymakers, waar politici in tegenstelling tot de analyses zelf, wel iets over te zeggen hebben. Dit document van 63 pagina’s moet door alle 195 landen worden goedgekeurd. En dat geeft landen met een sterke olie-industrie, zoals Saoedi-Arabië, de kans de tekst af te zwakken, wat dan ook is gebeurd. De lobby van de fossiele industrie is nog steeds bijzonder sterk en overheden zijn vaak te zwak, te laf of te kortzichtig. Toch zullen ook zij niet ontkomen aan de snel toenemende invloed van actiegroepen en burgerbewegingen en aan de steeds sterker wordende signalen van de natuur, dat onze wereld razendsnel aan het veranderen is. Praatjes vullen geen gaatjes meer. En dat is hoopgevend.
De Club van Rome had in 1972 gelijk met zijn rapport Grenzen aan de groei, maar kreeg het niet.
De komende drie jaar zijn cruciaal
In The Guardian van 4 april wijst Fiona Harvey erop dat de wereld nog steeds de kans heeft om door stevig ingrijpen te ontkomen aan de ergste gevolgen van de klimaatcrisis. Die crisis komt met rasse schreden op ons af. Het laatste IPCC-rapport is hierover heel duidelijk. Het is nu of nooit!
In Parijs is afgesproken de opwarming te beperken tot 1,5 °C. We weten dat de uitstoot nog steeds toeneemt, maar ergens moet er een piek komen, waarna de daling inzet. Deze ontwikkeling wordt mede veroorzaakt door zich ontwikkelende landen, zoals China en India, en een groot aantal ontwikkelingslanden. Zij zijn terecht van mening dat ze ook recht hebben op hun economische ontwikkeling, op een stukje welvaart waarvan de Westerse wereld al zo lang en schaamteloos profiteert. Hierdoor verwacht men een piek in de uitstoot. Het gaat hier om zaken als klimaatrechtvaardigheid en door de eerder geïndustrialiseerde landen, zoals België, opgebouwde klimaatschuld. Dat neemt niet weg dat de mondiale uitstoot uiteindelijk tegen 2030, moet zijn gehalveerd om onder de grens te blijven.
Het derde rapport maakt klip en klaar duidelijk dat, als wij onder de 1,5 °C opwarming willen blijven, we zowel de piek uiterlijk vóór 2025 moeten bereiken als de CO²-uitstoot tegen 2030 met 43% en de uitstoot van methaan met circa een derde moeten hebben verminderd. Hiervoor is het nodig om onmiddellijk in alle sectoren ingrijpende maatregelingen te nemen. Als dat lukt, is het nog wel mogelijk dat de opwarming tijdelijk iets boven het gestelde doel komt, maar dat is beheersbaar. Volgens co-voorzitter Jim Skea is de algemene boodschap in dit scenario hoopvol en positief: het kan, als we willen!
Maar als dit niet lukt is deze unieke laatste kans voor onze wereld verkeken. Dan gaan we onherroepelijk in de richting van een opwarming van 2°C. In dat geval moet de piek nog steeds voor 2025 zijn gerealiseerd en moet de CO²-uitstoot met een kwart worden verminderd. Met het juiste beleid, de juiste nieuwe infrastructuur en technologie en een andere levensstijl, is het zonder meer mogelijk de uitstoot van broeikasgassen in 2050, met 40-70% te verminderen. Hierbij zijn er veel win-win situaties. Een andere manier van leven, zoals consuminderen, leidt ook tot verbetering van onze gezondheid en ons welzijn. Dat is een onschatbaar voordeel.
De wereld dreigt de 1,5°C opwarming te overschrijden. Fossiele brandstoffen in de grond laten, onze levensstijl veranderen en CO2 uit de lucht halen zijn nodig om dat te verhinderen.
Denk u eens in dat de vervuilende industrie verdwijnt, dat een havenuitbreiding, zoals de bejubelde uitbreiding in Antwerpen, waardoor Doel (met kerncentrale) ineens wel weer een toekomst heeft, niet meer nodig is, waarin we elektrische deelauto’s gebruiken, waarin we een openbaar vervoer hebben dat, om met de woorden van mevrouw Zuhal Demir te spreken, voor de burger haalbaar en betaalbaar (omdat de prioriteiten wel op duurzaamheid zijn gericht) is…. Dat is een andere wereld. Dat is een wereld waarin de zeventien VN-duurzaamheidsdoelstelling, die nu door de coronapandemie en de barbaarse oorlog van Poetin onder druk staan, wel zijn gerealiseerd. Dat is een wereld waarin onze kleinkinderen en de toekomstige generaties, wel een kans krijgen.
Onze wereld zal drastisch veranderen
Uit het derde IPCC-rapport wil ik vijf boodschappen, die de kern van de situatie en oplossing illustreren, naar voren brengen:
1. We naderen met rasse schreden de 1,5°C grens. De kans is groot dat we er overheen gaan.
2. De kolen-, olie- en gasinfrastructuur moet verdwijnen en plaats maken voor een duurzame groene infrastructuur.
3. Groene energie wordt steeds goedkoper. De prijs van zonne- en windenergie zijn, sinds 2010, met respectievelijk 85 % en 55% gedaald.
4. De kans is groot dat we niet ontkomen aan CO²-verwijdering uit de atmosfeer en opslag ervan in de bodem, om de doelen van 1,5°C en 2,0°C te halen. Dat mag evenwel geen vrijbrief zijn om op de oude voet en daarmee op een niet duurzame manier, door te modderen.
5. Onze verspillende, Westerse levensstijl zal een deel van de oplossing zijn. We ontkomen niet aan consuminderen, enz. Het schitterende boek Minder is Meer van Jason Hickel is in deze context een aanrader.
De kwartettende Belgische overheden moeten zich schamen dat het naar voren trekken van de behandeling van de Klimaatzaak naar eind 2023, twee jaar voor het cruciale jaar 2025, nieuws is.
In de 2913 pagina’s van het derde IPCC-rapport wordt slechts een halve pagina besteed aan de mogelijkheden van de oceaan als energieleverancier. De oceaan heeft een eindeloze hoeveelheid energie die opgeslagen zit in golven, getijden, zeestromingen en gradiënten. Mochten we in staat zijn die energie af te tappen, dan kan hiermee, volgens de Turkse hoogleraar Chemische Technologie Mehmet Melikoglu, worden voorzien in de mondiale energiebehoefte. Maar evenals bij de nieuwe generatie kerncentrales, is de daarvoor noodzakelijke technologie is nog niet voldoende ontwikkeld. Toch maakt de ontwikkeling van getijdenenergiecentrales een snelle en interessante groei door. Het lijkt een blinde vlek van de IPCC-wetenschappers.
Wij leven in een wereld waarin zich nu een unieke kans aanbiedt. Een kans die wij, als Grootouders voor het Klimaat, moeten aangrijpen voor de komende generaties. Zo geven wij de volgende generaties ook een kans. Klimaatrechtvaardigheid is hierin cruciaal. In het rijke Westen zullen we, juist vanwege die rechtvaardigheid, onze levensstijl drastisch moeten veranderen. Het is toch van de pot gerukt dat wij mensen versneld een coronavaccin geven om op skivakantie te kunnen gaan!
Reactie toevoegen