Afbeelding1 De Muur

De Muur, een spannende cli-fi dystopie

Het moest ervan komen… de eerste klimaatroman is een feit. Een luchtig boek is het niet geworden. Marc Desmet, die het boek las en het hier ook bespreekt, spreekt van een dystopie, d.w.z. een wereld die verre van ideaal is en vooral veel slachtoffers kent. Zo’n dystopie is een waarschuwing om vooral niet met de ogen dicht in een dergelijk rampenscenario terecht te komen. Orwell’s 1984 was ook zo’n dystopie. Angstaanjagend, maar vooral een aansporing om wakker te schieten en niet op de huidige weg door te gaan.

Bespreking: Marc Desmet

Auteur: John Lanchester

Vertaald door Janet Limonard en Frank  van der Knoop, 2019 Prometheus, Amsterdam Oorspronkelijke titel : The Wall, 2018

genre: Cli-fi, dystopie

‘Het is koud op de muur.’ Is de openingszin van deze climate-fiction (cli-fi) dystopie of collapsologie genoemd als genre.

We zijn in het Engeland van na ‘De Omwenteling’. Groot-Brittannië is dan helemaal door DE MUUR omringd : 6 m hoog, 3 m breed, 10.000 km lang, gebouwd langs de nieuwe kustlijn. Door de zeespiegelstijging zijn er geen stranden meer. 100.000 ‘Verdedigers’, zowel mannen als vrouwen, bewaken en verdedigen deze muur permanent tegen De Anderen, die Engeland proberen binnen te geraken in hun wanhopige tocht naar een nieuw leven. In hun landen van herkomst veroorzaakte de klimaatopwarming niet zomaar een ‘Omwenteling’ maar ‘Het Einde’. Zo ontstond een massale migratie, waarvoor Engeland zich afsloot met… de Muur. Splendid Isolation heeft – zo weten we – een lange traditie binnen de UK , denken we maar aan de Brexit-saga).

Dag en nacht patrouilleren de Verdedigers op de muur om de Anderen met geweld buiten te houden, d.w.z. hen te doden. Wie toch op de muur geraakt en het overleeft, krijgt de keuze tussen terug op zee gezet worden, euthanasie of ‘Hulp’ worden, d.w.z. eigendom van de Staat. Zo ontstaat een klasse van slaven die voor de elite en de middenklasse gratis diensten  (zorg, poetsen, eten maken…) leveren.  Enkel hun eventuele kinderen krijgen een opvoeding en de kans om staatsburger te worden. Maar daarvoor moeten ze hun kinderen afstaan, net zoals dat ooit gebeurde met de Aborigines in Australië, de Maori in Nieuw-Zeeland of de First Nations in de USA. De elite is voor de gewone man onbereikbaar en geniet allerlei voordelen. Zij nemen wel nog het vliegtuig (waar naartoe?), leven in luxe en hebben de macht.

Alle burgers zijn gechipt. Zonder chip geen burger, geen rechten, geen inkomen. Oudere generaties van voor de Omwenteling kijken met nostalgie terug op hun oude levensstijl – die de Omwenteling destijds veroorzaakte – hun ‘strandvakantie’ (wat is dat?). Jongeren van na de Omwenteling kennen geen stranden meer door de zeespiegelstijging. De MUUR staat nu pal op de nieuwe kustlijn. Jongeren houden de oudere generatie, inclusief hun eigen ouders, verantwoordelijk voor de huidige toestand. Toch verontschuldigen die oudere generaties zich niet…

De hoofdfiguur Joseph Kavanaugh, 18 j, bijnaam op de muur ‘Droge’ treedt zoals alle jongeren verplicht toe tot het Verdedigerskorps. Hij merkt dat er achterpoorten zijn voor ‘lichte dienst’, vrijstelling  door corruptie … voor wie geld heeft. Hij  koestert en vaag plan, eerder een hoop eigenlijk, om er ooit echt bij te horen… Hij beschrijft het harde ( kou, wind, spanning, onzekerheid) militaire ( met rangen, discipline, organisatie) op de muur. Zijn commandant was een Ander voor hij er 10 jaar geleden in slaagde de Muur over te komen. Toen werd je als straf nog geen ‘Hulp’. Nu wel, sinds de wetten verstrengd zijn. 

Een aanval, heel brutaal van beide kanten, wordt afgeslagen op de muur. Het is zij of wij. De Anderen worden afgeslacht; er vallen 3 doden bij de Verdedigers. Kavanaugh krijgt een medaille voor moed van een jonge elite-politicus . Die vertelt de troepen op trainingskamp in Schotland dat ze nog meer pogingen verwachten van de Anderen om binnen te dringen in Engeland.

De eerste golven klimaatvluchtelingen kwamen jaren geleden al uit het Zuiden, op de vlucht voor hitte, zeespiegelstijging, mislukte oogsten en de onmogelijkheid om nog aan landbouw  te doen. Nu is er een tweede nog grotere migratiegolf omdat in de regio’s waar veel vluchtelingen destijds naartoe gevlucht waren (Europa?) het leven onmogelijk geworden is. (Klimaatgevolgen en maatschappelijke ineenstorting?) Maar er zijn verraders in het land. Zij nemen het op voor de Anderen omdat ze niet akkoord zijn met het systeem zoals het is.

Ondertussen wordt Joseph samen met collega Hifa ‘Fokker’. Fokkers zijn stellen die bewust  kiezen voor kinderen. In de wereld na de Omwenteling zijn nog maar heel weinig mensen bereid om zich voort te planten. De overheid moedigt mensen aan om  ‘Fokker’  te worden door hen allerlei  voordelen toe te kennen  qua inkomen, huisvesting, vrijstelling van … Zelfs op de Muur krijg je voordelen hierdoor.

Wanneer ze terug in hun sector dienst nemen, wordt de compagnie van Kavanaugh aangevallen en verslagen door tientallen Anderen. 16 van hen slagen erin levend over de muur te komen en te ontsnappen. Dan blijkt dat de commandant van de compagnie in het verraad zat en al langer deel uitmaakte van een groot ‘complot’. Van de compagnie overleeft slechts een handvol Verdedigers. Maar wie faalt in het tegenhouden van de Anderen, wordt automatisch verbannen naar de zee. Hem wacht een waarschijnlijke dood door ontbering, schipbreuk of piraterij. Er komt geen proces aan te pas, enkel een paar ‘verhoren’. Joseph, Hifa, de commandant en de jonge politicus worden dus op een bootje gezet en op zee aan hun lot overgelaten. Hun chip wordt eerst operatief verwijderd uit hun arm. Na bange nachten  (weken?) en ontberingen ‘stranden’ ze op een ontoegankelijk eiland bij enkele vlotbewoners. Ze worden er aanvaard en leren overleven van de zee. Ze zijn nu zelf Anderen geworden.

Maar na enige tijd worden ze ontdekt door een piratenschip, aangevallen en beroofd van al hun proviand en spullen. De commandant wordt doodgeschoten, evenals de twee bewoners die zich verzetten tegen het meenemen van drie tienermeisjes. Die worden op groot gejoel onthaald op het schip. Maar de jonge ex-politicus blaast met een granaat de piratenboot op. De boot en de brandstof aan boord ontploffen; de rest wordt uiteengeslagen en in brand gestoken… Kavanaugh en Hifa slaan op drift. Na weken(?) omzwervingen richting het Zuiden komen ze bij een oud boorplatform….    

SPOILERALERT : als je de ontknoping niet wil kennen, sla dan volgende alinea’s over.

Blijkbaar is dat bewoond want na enige tijd wordt een ladder langs een van de steunpilonen neergelaten.  Ze komen terecht bij een halfgekke stomme eenling die er blijkbaar al lang verblijft. Via gebarentaal en tekens komen ze er achter dat er al meer boten aanlegden, die hij niet binnen liet omdat hij ze niet vertrouwde. Zij echter wel omdat ze maar met 2 waren in een klein reddingsbootje. Ze besluiten er te blijven. Er is een overvloed aan blikvoer, je kan er vissen… en water opvangen.

Hifa bekent Joseph dat haar ‘liefde’ voor hem eigenlijk begon als uitweg om van de Muur af te raken en voor de seks. Toch zijn ze nu met elkaar verbonden. ‘Het licht was geelblauw, en goud, en het mooiste wat ik ooit had gezien….. Het vlammetje flakkerde, maar was wel stabiel, een prachtig en filmisch tafereel’.   Een olielamp, symbool van het oude tijdperk, zorgt voor een nieuwe start, voor hoop misschien. Of trekken ze zich volledig terug op het (kunstmatig) eiland, haken ze af van de mensheid? Of volgt een nieuwe dystopie…? De mens is nu eenmaal een verhalenverteller, en dus eindigt Kavanaugh met een verhaal dat begint : ‘Het is koud op de muur’….

Einde SPOILERALERT

Trefwoorden: De MUUR, Engeland, slaven, Anderen, wij-zij verhaal, uitsluiting, uitbuiting,

Reflectie: Dit is een metafoor voor Fort Europa, met deals met Turkije, Libische milities, pushbacks, of The-make-America-Great-Again Wall van Trump. Ten koste van vele doden in de Sahara, op de Middellandse Zee, in de Sonora Dessert in USA  verliezen wij zelf ons mededogen en solidariteit.

Wij vertellen vaak een wij-zij verhaal, ontmenselijken de anderen, drijven ze terug in de handen van Libische slavenhandelaars, immobiliseren anderen in Turkse sweatshops of overbevolkte Griekse kampen. We schieten ze nog net niet dood zoals in het boek…. Of toch? Muren zijn zo oud als de mensheid. Toch hielden de Chinese Muur, de Muur van Hadrianus, de Atlantic Wall, de Berlijnse Muur of de Israëlische muur de mensen uiteindelijk niet tegen. Dat zal ook Trumps muur of ons Fort Europa op termijn niet doen omdat mensen helaas nog steeds op de vlucht moeten. Maar de dystopie gaat spijtig genoeg altijd ten koste van veel slachtoffers en onze eigen menselijkheid. Vandaar dat De Muur een CLI-FI dystopie is die ook akelig actueel en reëel is.

Reactie toevoegen

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met * .