De warmste week - Grootouders voor het Klimaat

Omslagfoto: ©gvhk.be

In deze record minnende wereld kon de mensheid het voorbije anderhalf jaar heel wat records op zijn palmares schrijven: de warmste dag ooit gemeten, de warmste week, de heetste zomer, de hoogste zeewatertemperatuur, het natste jaar in België, het dodelijkste orkaanseizoen in Amerika, … Het was ook het eerste jaar waarin we door de barrière van 1,5 graad opwarming braken en we blijken met 2024 nu ook onderweg naar een nieuw warmste jaar ooit, …
Terwijl al deze fenomenen en de gevolgen ervan het leven van miljoenen mensen op zijn kop zetten of zelfs ontnemen, blijven politici milieu-onvriendelijke, biodiversiteit bedreigende, droogte- en hittebestendigende … keuzes en beslissingen nemen. Een steeds grotere groep van de bevolking is gefrustreerd en geëmotioneerd over hoe politici klimaatverandering telkens weer negeren.

Aan het begin van de zomer van 2023 was er groot nieuws: op 6 juli 2023 werd de warmste dag op aarde gemeten sinds het begin van de metingen. (De Daily surface air temperature was 17,07°C) De week die erop volgde, werd vervolgens geroemd als de ‘warmste week‘ ooit gemeten. Het was de start van een reeks van 59 opeenvolgende dagen waarin de globale temperatuur op aarde het record uit 2006 (namelijk 16,8°C) overschreed. En bovendien ook het begin van een ononderbroken reeks van 13 maanden die stuk voor stuk met de titel warmste (specifieke) maand ooit gingen lopen. Deze trend begon in juni 2023 en werd pas in juli 2024 verbroken, maar niet voordat er nog een nieuw hoogtepunt kwam met twee nieuwe ‘warmste dagen ooit’. Je zou het een bedanking van de klimaatverandering aan het Belgische mitigatietalmen kunnen noemen, want op onze nationale feestdag én vervolgens opnieuw op 22 juli 2024 werden globale aardse recordtemperaturen gemeten van respectievelijk 17.09°C en 17,15°C. Een nieuwe warmste week werd echter niet gehaald want men mat ‘slechts’ gedurende 4 dagen aardse temperaturen die hoger lagen dan de warmste dag van 2023. (wel 39 dagen boven het record van 2006)

Gemmidelde temperatuur op 01-01-2024 — bron: Climate Reanalyzer (n.d.).[Daily Surface Air Temperature]. Climate Change Institute, University of Maine. Retrieved [12, 2024], from https://climatereanalyzer.org/

In Vlaanderen kennen we al jaren een heel andere Warmste Week; dit initiatief van radiozender Studio Brussel mobiliseert heel Vlaanderen voor een goed doel. ‘De Warmste Week’ loopt in de week voor Kerstmis met een orgelpunt op kerstavond: op dat moment wordt het door honderdduizenden mensen bijeengebrachte miljoenenbedrag bekendgemaakt. De sponsoracties voor ‘De Warmste Week’ starten eigenlijk al een half jaar eerder: verenigingen, vrienden, bedrijven allerhande … organiseren kleine of grote acties waarvan de opbrengst geschonken wordt aan het goede doel dat in dat jaar centraal staat. In 2019 haalde men op die manier het recordbedrag van 17.000.000 euro bijeen. Elk ros centje, elk sms’je, elk verkocht wafeltje was en is daarbij van belang. Onmisbaar zelfs.

Het is dan ook onbegrijpelijk, zelfs een grove belediging voor de inzet van miljoenen Vlamingen tijdens die inmiddels 19 edities van ‘De Warmste Week’, dat politici, volksvertegenwoordigers, ceo’s, klimaattwijfelaars, … durven te oordelen dat de inspanning van het kleine Vlaanderen om haar uitstoot met 19 megaton CO₂ te verminderen, van nul en generlei waarde is als bijdrage aan de inspanningen van de wereld om (tijdig) de klimaatopwarming te beperken.

tweet van Zuhal Demir — Bron: X- 18/11/2023 @zu_demir

Te klein zijn om impact te hebben, het was ook het argument dat de Nederlandse staat in 2020 aanhaalde te zijner verdediging in de allereerste klimaatzaak, aangespannen door Urgenda. De rechter oordeelde echter dat ieder land zijn verantwoordelijkheid moest nemen volgens zijn vermogen en de beloftes die het had ondertekend op de COP21 Parijs 2015. De uitspraak van die Nederlandse rechter was en blijft internationaal historisch, en zette klimaatverenigingen en jongeren in vele andere landen, waaronder ook België, aan tot gelijkaardige rechtszaken. Inmiddels lopen er wereldwijd tientallen klimaatzaken tegen staten, bedrijven en projecten die de internationale afspraken tot beperking van de broeikasgassen aan hun laars lappen.

Klein land – kleine impact?

België of Vlaanderen, mag dan kleiner zijn dan Nederland, onze uitstoot per km² en per inwoner, en de vermindering ervan, zijn wel degelijk relevant voor het globale CO₂-budget, en dus voor de globale temperatuur.

Zuiver bekeken vanuit het gegeven oppervlakte, staat België met zijn 30.528 km² niet eens in de top 10 van de kleinste landen van Europa en op wereldschaal zijn er zelfs 59 landen, van in totaal 196 landen, kleiner dan ons land. Zelfs deelstaat Vlaanderen zou met zijn 13.522 km² op de 156ste plaats staan. (39 landen kleiner) (bron: Wikipedia)

Maar aangezien klimaatverandering door de mens geïnduceerd werd, kijken we wellicht beter naar het aantal inwoners. In de lijst van landen die van meeste naar minste aantal inwoners geklasseerd staan, staat België in 2023 op de 80ste plaats van 200 landen. (bron: Population pyramid)

En als we kijken naar de uitstoot per inwoner, dan staat België wereldwijd op negende plaats met in 2022 een CO₂-uitstoot van 7,7 ton per inwoner/ jaar. Dat berekende het Stockholm Environment Institute op basis van cijfers van 2019. In het onderzoek werd gekeken naar de CO₂-uitstoot door consumptie per inkomensgroep. Er werden 2 belangrijke vaststellingen gedaan:

“Ten eerste is er een groot verschil tussen de CO₂-uitstoot van de rijkste Belgen en de rest van de bevolking. Ten tweede verbruiken Belgen veel meer CO₂ dan bijna de hele rest van de wereld.”

En alsof dat nog niet (overtuigend) genoeg is, is er ook nog onze historische uitstoot, dat wil zeggen de broeikasgassen die België hier en in de kolonies geproduceerd heeft sinds het begin van de industriële revolutie. Broeikasgassen blijven immers decennialang in de atmosfeer hangen en veroorzaken op die manier jarenlang temperatuurverhoging in atmosfeer en water. Methaan bijvoorbeeld, vaak misleidend ‘natural gas’ genoemd, heeft gedurende een tiental jaar een opwarmend effect dat 120 keer groter is dan dezelfde hoeveelheid CO₂, maar CO₂ blijft dan weer meer dan een eeuw actief warmte bijhouden.

“In België stoten we 3,8 keer meer uit dan ons eerlijk deel van het koolstofbudget. En dan hebben we het nog niet eens over onze historische verantwoordelijkheid voor CO₂-uitstoot: wat met de ex-kolonies? Als we de uitstoot van de gekoloniseerde landen meerekenen, dan bemerken we dat België op de 6de plaats staat voor de grootste ecologische voetafdruk per hoofd van de bevolking volgens een rapport van CarbonBrief.“ (bron: Oxfam)

België heeft met andere woorden helemaal niet het recht om te claimen dat onze bijdrage of de impact van onze inspanningen te klein is, want alleen al onze historische uitstoot is gigantisch.

Die Chinezen

Niet alleen de Belgen willen zich graag vergelijken met grote landen en uitstoters; zelfs landen zoals Australië voelen zich niet te beroerd om te wijzen naar, bij voorkeur China, om hun eigen uitstoot te minimaliseren of de hun opgelegde inspanningen als buiten proportie voor te stellen.

“Het is roekeloos en zinloos van de politieke klasse om Australiërs verdere strenge emissiereducties op te leggen die banen en middelen van bestaan 
kosten, terwijl China – ’s werelds grootste uitstoter – zijn emissies snel blijft verhogen zonder gevolgen.” – Cian Hussey (IPS Australia)

En dus blijven de Commonwealth landen Australië, Canada en Groot-Brittannië fossiele brandstoffen produceren en exporteren. Maar de kleine eilandstaatjes zoals Tuvalu en Vanuatu, voor wie de gevolgen van de klimaatverandering een dagelijkse realiteit is, laten zich niet meer om de tuin leiden.

“Planned fossil fuel expansions in nations such as Australia represented, for his nation, a “death sentence. We will not sit quietly and allow others to determine our fate.”
(Feleti Teo – Tuvalu’s Prime Minister)

En dus stapte Vanatua naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag met de vraag welke wettelijke verplichtingen landen hebben om klimaatverandering te stoppen. De zitting begon op 2/12/2024. (bron: npo)

En de Chinezen? Wel, die blijken intussen qua inspanningen de grootste investeerder in groene technologie, voornamelijk zonne-energie dan.

“Wahnsinn, ich glaub’s ja nicht! Jahrelang hat die Welt (Springerpresse) davon geschrieben, dass es nichts bringt Klimaschutz zu machen, weil die Chinesen nichts tun… Jetzt plötzlich schreibt die Welt, dass die Chinesen viel mehr tun als die Europäer… Gratuliere, Welt!” Christoph Beisl 5/9/2023 op X

Vele kleintjes maken een groot

“In een opiniebijdrage in de Britse krant The Guardian balde de Australische energiespecialist Simon Holmes alle landen met een uitstoot van minder dan 2% samen en stelde vast dat ze opgeteld meer CO₂ de lucht in pompen dan de grootste koolstof landen China en de Verenigde Staten. Hij wees er onomwonden op dat het voor ieder geïndustrialiseerd land getuigt van een moreel bankroet om te beweren dat je te klein bent om het verschil te maken.” (uit: Het is allemaal de schuld van de Chinezen – Tine Hens)

Het zou ons niet mogen verbazen dat alle inspanningen van kleine landen samengeteld een enorm groot aandeel vertegenwoordigen in de globale koolstofuitstoot. In vele talen bestaan er gezegden die deze wijsheid uitdragen.

Bij onze buren klinkt het als: Veel kleyntjes al by een ghedaen, daer moet allenghs wat groots ontstaen; veul graantjes maken een brood; viele Federn machen ein Bett (Duits); many drops make a shower (Engels); de petits ruisseaux font de grands fleuves (Frans). Verder weg weet men: kleine beetjes hulp kunnen alles veranderen (Russisch); een haar is goed voor een breiwerk (Turks); beetje bij beetje gebeuren er grote dingen (Chinees); veel kleine stukjes in één groot stuk (Indonesisch); veel kleine stukjes maken een groot verschil (Zweeds) (Met dank aan Deepl)

Alleen duizenden spreeuwen kunnen samen hypnotiserende effecten in de lucht creëren. Enkel dankzij talloze bijen kunnen planten vrucht dragen en dan op hun beurt mens en dier voeden.

zwerm vogels — Bron: Wikipedia commons – met dank aan Mostafa Meraji

Er zijn overigens ook negatieve voorbeelden van wat vele kleintjes samen teweeg kunnen brengen: denk maar aan het zwerfvuil, sigarettenpeuken, het plastic in de oceaan dat nu zelfs een heus eiland ter grootte van Frankrijk vormt.

Vlaamse affiche campagne tegen zwerfvuil 2013 (bron: Sylvia’s blog)

“De kleine man denkt dat kleine goede daden niet veel nut hebben, en hij voert die daden niet uit; en dat kleine slechte daden geen kwaad kunnen, en hij onthoudt zich er niet van. Vandaar dat zijn slechtheid groot wordt, totdat ze niet meer te verbergen is, en zijn schuld wordt groter totdat ze niet meer vergeven kan worden.” (uit: I Tjing – Christopher Markert & Karel Lorteije)

Een greep uit duurzame initiatieven die het verschil maken

Er zijn talloze voorbeelden van kleine en grote duurzame initiatieven van bedrijven en/of overheden die de CO₂-uitstoot in grote mate verminderen:

China heeft genoeg wind- en zonne-energie om elke woning in het land van stroom te voorzien. buff.ly/3lHWtKq
Parijs streeft naar een ‘15-minuten stad’ waar alle voorzieningen gesitueerd zijn binnen een wandelafstand van 15 minuten.
Mexico bouwt een zonnepark om 1,3 miljoen huishoudens te voorzien van stroom. Het land haalde daarbij een wereldrecord door 18.990 zonnepanelen te installeren in een dag.
Door zijn kanalen met zonnepanelen te bedekken, wint India niet alleen duurzame stroom, het vermindert ook de verdamping van kostbaar water.
Spaanse stad Pontevedra is al 20 jaar autovrij. De luchtvervuiling daalde met 61% sedert 2009. En er waren geen verkeersdoden meer.
Zuid-Australië beschikte in 2007 over 1% hernieuwbare energie, 15 jaar later is het aandeel gestegen naar 68%, en wellicht kunnen ze zich in 2030 voor 100% bevoorraden met groene stroom.
Landbouwers in India ontwierpen verplaatsbare zonnepanelen waarmee ze enerzijds hittestress voor dieren verminderen en tegelijk water kunnen oppompen voor irrigatie.
Diverse voorbeelden van zonnepanelengebruik in landbouw
Costa Rica was ooit een plaats waar men mateloos bomen kon kappen; sinds de overheid maatregelen nam is de oppervlakte van het regenwoud er op één generatie verdubbeld.
Het Good Move mobiliteitsplan zette Brussel op weg naar meer groen en meer duurzaam vervoer, transport en veiligheid.
De aanleg van tramsporen naar de Antwerpse rand en de parkings aan de eindhalte zorgden voor vlottere verplaatsingen van en naar de stad en haalde zo veel auto’s van de weg. Bvb. Mortsel, Wijnegem, …
De aanleg van vrijliggende fietssnelwegen motiveerde velen om de fiets te nemen. De 180 miljoen elektrische fietsen wereldwijd dragen meer bij aan de vermindering van het olie en gasverbruik dan alle elektrische auto’s tesamen.
https://bsky.app/profile/brenttoderian.bsky.social/post/3lc7i466e7c24
De windmolenparken voor de kust van Vlaanderen, Noorwegen, Denemarken, GB, China, VS … leveren miljoenen huishoudens duurzame stroom.
Via het project Papillon kunnen mensen in armoede zuinige huishoudtoestellen huren.
De geothermische energie in IJsland voorziet alle huishoudens van groene stroom.
Met de Grote Groene Muur dwars over het Afrikaanse continent tracht WFO de verwoestijning te stoppen en kan de bevolking voedsel verbouwen.

Politieke keuzes en beslissingen

De klimaatcrisis waar we als wereld en land voor staan, is zonder voorgaande. De mensheid heeft zoiets nog niet eerder meegemaakt en buiten de beelden, die op onze schermen een fractie van de gevolgen en ellende tonen, kunnen de meesten de impact nauwelijks inschatten. Sommigen ontkennen flagrant dat de vele rampen die gebeuren, nu vaker voorkomen en/of klimaatgerelateerd zijn. Ze noemen het zelfs hoogmoed om te veronderstellen dat de mens met zijn broeikasgasuitstoot zulke effecten op het klimaat zou kunnen hebben.

“The Greatest Shortcoming of the Human Race is Our Inability to Truly Understand the Exponential Function” – Professor Albert Bartlett

Politici zijn in deze ook maar mensen die in verschillende mate bezorgd zijn over het klimaat. Niettemin dragen ze een grote verantwoordelijkheid door de keuzes die ze maken en de beslissingen die ze nemen. Het is een verantwoordelijkheid die tot ver in de toekomst gevolgen kan hebben. Dat beseffen en toch het tegenovergestelde doen…het kan:

“Why I think we will likely pass 2°C in the next decades: No country would find 173 billion barrels of oil in the ground and leave them there.” – Justin Trudeau – premier van Canada (2022)

“Olie en gas zijn een geschenk van God, net als de zon, wind en mineralen. Elke natuurlijke hulpbron, of het nu olie, gas, wind, zon, goud, zilver, koper is, het zijn allemaal natuurlijke hulpbronnen. Het zou landen niet aangerekend mogen worden dat ze die hebben, noch zouden ze verweten mogen worden dat ze deze hulpbronnen op de markt brengen.” – Ilham Aliyev, president Azerbaijan – speech opening COP29 in 2024.

In Vlaanderen horen we al jaren de mantra dat klimaat- en milieumaatregelen ‘haalbaar en betaalbaar’ moeten zijn, of dat er geen draagvlak is of dat er een klimaatpauze nodig is voor de economie. Sinds haar aantreden eind september heeft de nieuwe Vlaamse regering nu al beslist om het budget voor de Blue Deal én dat voor het bouwshiftfonds te halveren, om subsidies voor de enige biolandbouwopleiding Landwijzer te halveren en ze maakte ook bekend dat het Vlaams Klimaatplan voor Steden en Gemeenten minder middelen krijgt in 2025 en finaal stopt in 2026.

En in Europa werd voor de verkiezingen van juni 2024 de Natuurherstelwet en de bosbeschermingswet afgezwakt en de verstrenging van de pesticidenwet afgevoerd. Stuk voor stuk hebben deze politieke beslissingen grote en langdurige gevolgen voor de biodiversiteit, het landgebruik en dus ook voor het klimaat en de volgende generaties.

“Met wat we nu weten over de rol van door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies bij de intensivering van klimaatrampen, is het niet langer mogelijk om vast te houden aan de fictie van een strikte scheiding tussen het natuurlijke en het politieke. Het is nu duidelijk dat bosbranden, waterbommen en dergelijke ook zeer politieke creaties zijn, in die zin dat ze het bijproduct zijn van historische processen die een kleine minderheid van de mensheid enorm ten goede zijn gekomen, ten koste van de grote meerderheid van de wereldbevolking.”

(uit: Acceptance speech van Amitrava Gosh voor de Erasmusprijs 2024) https://erasmusprijs.org/en/laureates/amitav-ghosh/acceptance-speech/

Steun en solidariteit

Aan de vooravond van de verkiezingen die in 2024 overal ter wereld plaatsvonden, verschenen de resultaten van 2 onderzoeken naar het draagvlak voor klimaatactie. Men stelde vast dat er wereldwijd bijna algemene steun bij de bevolking is voor klimaatactie. Zo is 69% van de wereldbevolking bereid om 1% van hun inkomen bij te dragen aan de strijd tegen de opwarming van de aarde. Er is met andere woorden helemaal geen sprake van klimaatmoeheid: een meerderheid van de kiezers wenst een ambitieuzer klimaatbeleid en concrete maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen naar beneden te brengen.

Desondanks behaalden de rechtse partijen op vele plaatsen de meeste zetels: dat zorgt voor een tendens pro-kapitalisme, naar individuele vrijheid, zelfbeschikking en minimale overheidsinmenging en minder milieuzorg. Die pas-verkozen rechtse politiekers vertegenwoordigden vervolgens hun land op de COP29 klimaatconferentie in Bakoe waar de steun aan landen uit het globale zuiden een van de belangrijkste agendapunten was. De landen uit het globale zuiden lijden nu al onevenredig hard onder de gevolgen van de klimaatverandering. Ondanks het feit dat veel landen uit het globale zuiden doorgaans kolonies geweest zijn, waar de Westerse landen hun huidige welvaart aan te danken hebben, waren die rijke landen slechts bereid om 300 miljoen dollar aan steun toe te zeggen. Die beloofde steun of lening staat in scherp contrast met de 7 triljoen dollar die volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) in 2022 onder de vorm van subsidies aan de consumptie van fossiele brandstof gegeven werd.

Het politieke getalm en gepalaver, het kortetermijndenken en de focus op meer energie en eeuwige groei is frustrerend voor al wie van oordeel is dat de toekomstige leefbaarheid van de aarde nu dé topprioriteit moet zijn van beleidsmakers wereldwijd. Klimaat- en milieu-activisten kijken al met een bang hart naar de beloften van de president-elect in de VS ten voordele van Big Oil en ten nadele van milieu, biodiversiteit en het klimaat op aarde. Of naar het wrede spierballengerol rond conflicten of oorlogen en de gigantische milieuschade ervan. Of naar de manier waarop milieu- en mensenrechtenactivisten beboet en als criminelen gestraft worden terwijl vervuilers, Big Oil en politieke leiders ongestraft hun gang kunnen blijven gaan.

Velen zijn zeer ongerust, bang zelfs voor wat de toekomst brengt.

Voor deze bezorgde burgers wordt het meer en meer een oefening in balans zoeken tussen de energie die men investeert in actie en in zelfzorg. De verontwaardiging over wat er gebeurt of net niet gebeurt wordt groter, en daarmee ook emoties als machteloosheid en verdriet.

“We kunnen heel eenzaam zijn in dat verdriet en niet beseffen dat zoveel andere mensen met datzelfde gevoel zitten” maar

“Als we kunnen delen met elkaar wat ons soms bang maakt en wat we niet weten, kunnen we ook elkaar vasthouden en kunnen we de energie vinden om die dingen te doen die nodig zijn”. (uit: Het doet ertoe – over verdriet, hoop en verzet – Jan Mertens)

Dat delen van emoties en bezorgdheden en solidariteit is de enige weg om de klimaatcrisis het hoofd te bieden. Het is ook een antwoord op een systeem dat groot werd door een ‘ieder voor zich mentaliteit’ die sluipend de verbindingen tussen mensen doorknipt. In z’n eentje staat de mens machteloos tegenover politici, partijen, lobbygroepen, bedrijven,… die doorgaans andere belangen hebben dan een gezond milieu en een leefbare toekomst.

“De klimaatcrisis vraagt vooral om de terugkeer van solidariteit. Dat komt omdat er geen manier is om te voorkomen dat het erger wordt zonder gezamenlijke publieke actie. Maar er is ook geen manier om het te overleven, zelfs niet in de huidige vorm, zonder intensieve samenwerking.” – Bill McKibben (auteur, educator, milieuactivist, Co-founder van 350.org)

En tenslotte nog dit:

“Niemand maakte een grotere fout dan degenen die niets deden omdat ze slechts weinig konden doen.” – Edmund Burke (18de eeuws politicus en filosoof ) (bron: Silvia’s blog)

Bronnen: