Eerste waterstoftrein ter wereld rijdt in Noord-Duitsland

Waterstof, de droom van de toekomst. Waterstof = schone energie, beweren zelfs of wellicht juist, de reclamemakers luidkeels. Wie wil dat niet? Er is al jaren sprake van deze nieuwe brandstof, die de zorgen over de CO₂-uitstoot doet smelten als sneeuw voor de zon. En nu is het dan zo ver. Na een reeks proefprojecten rijdt er een waterstoftrein door de Noord-Duitse polders. Waar blijft België?

Duitse Waterstoftrein van Franse origine

Alstom, een Frans internationaal bedrijf, richt zich sinds 1928 op het transport over het spoor. Het hoofdkantoor bevindt zich in Parijs. Met een omzet van ruim € 15 miljard in 2021/2022, is het een belangrijke speler op de West-Europese markt. Daar wordt ongeveer de helft van de omzet gerealiseerd met de verkoop van treinen, zoals de bekende TGV-hogesnelheidstreinen.

Het bedrijf is bij wijze van spreken de ‘hof’leverancier, wat een beetje moeilijk gaat bij een republiek, van de Franse overheid. In 2018 sleepte het van die overheid een contract van € 2,7 miljard binnen voor de levering van een nieuwe generatie hogesnelheidstreinen. Dat is de Avelia Horizon, waarvoor de eerste plannen in 2010 werden ontwikkeld. Het is een TGV-dubbeldekker, die met een snelheid van ten hoogste 350 kilometer per uur, 740 passagiers comfortabel vervoert. Elke trein kost zo’n € 25 miljoen. Het eerste exemplaar zal over ruim een jaar worden geleverd; de laatste tien jaar later.

De Coradia iLint is ’s werelds eerste door brandstofcellen aangedreven trein met een lage vloer.

Het innovatieve bedrijf is van plan een wereldleider te worden op het gebied van alternatieve, slimme en duurzame mobiliteit. Zo werkt het in Duitsland al enige jaren aan de eerste waterstoftrein. En dat is gelukt. Op 24 augustus reed de eerste waterstoftrein, de Coradia iLint door het vlakke en schilderachtige Noord-Duitse land. Volgens het persbericht van Alstom is het de eerste, maar zeker niet de laatste, passagierstrein die voor 100% op groene waterstof rijdt.

Een nieuwe Blauwe Engel

Die splinternieuwe waterstoftrein doet me denken aan de Blauwe Engel uit mijn jeugd. Ik ging er dagelijks mee van Hoogezand naar Groningen, om naar de HBS te gaan. In het weidse Groninger landschap viel de donkerblauwe kleur op. Er waren ook wijnrode, donkergroene en roodbruine exemplaren. Later kregen de treinen het bekende gele kleurtje van de Nederlandse Spoorwegen, NS.

De Blauwe Engelen serie was de eerste diesel elektrische trein van de NS. Van 1953 tot 1998 werden deze opvallende treinen gebruikt op de niet geëlektrificeerde spoorverbindingen, zoals die tussen Groningen en Bremen. Ze vervingen de mooie oude stoomtreinen die ik me niet herinner. Wel stoomde er nog zo nu en dan de ‘Duitse trein’ door het dorp. Als een briesend ijzeren paard trok een machtige stoomlocomotief een sliert ouderwetse wagons achter zich aan. Maar tijden veranderen.

De Coradia iLint zag niet het operationele levenslicht in het Groninger land. Dat ondanks de nodige proeven met deze waterstoftrein in het Noorden van Nederland. Zo werden er in maart 2020, midden in de nacht, proefritten gemaakt tussen Groningen en Leeuwarden. Met een snelheid van 140 km/u stoof de lichtblauwe waterstoftrein door het Groninger en Friese land. Maar wel zonder passagiers. In de nabije toekomst zal de Corona iLint ook op het circa 1000 km niet geëlektrificeerde, Nederlandse spoornet rijden.

De historische, Duitse primeur gaat over een niet geëlektrificeerde spoorwegverbinding in Nedersaksen, ofwel de Noord-Duitse laagvlakte, met steden als Bremen en Hamburg. Hoewel het woord historisch tegenwoordig te pas en, tot vervelens toe, te onpas in de media wordt gebruikt, kunnen we hier wel degelijk spreken van een historische gebeurtenis. Het in dienst nemen van de Coradia iLint op de niet geëlektrificeerde, regionale lijn Cuxhaven, Bremerhaven en Buxtehude, een plaatsje ten noordoosten van Hamburg, markeert een kantelpunt. Het is wel degelijk van historisch belang.

De reis duurt, vanwege de twintig haltes, pünktlich 2.45 uur. De veertien nieuwe treinstellen zijn eigendom van Landesnahverkehrsgesellschaft Niedersachsen (LNVG). Ze worden uitgebaat door Verkehrsbetriebe Elbe-Weser (EVB). In 2012 begon de LNGV te zoeken naar alternatieven voor de oude dieseltreinen. Het bedrijf stond zo mee aan de wieg van de waterstoftransitie op het spoor. Het heeft zo een impuls gegeven aan de ontwikkeling van deze treinen in Duitsland.

Experts verwachten dat rond 2035 tussen 15 en 20 procent van de markt voor regionale treinen in Europa op waterstof draait.

De geluidsarme trein stoot alleen stoom en gecondenseerd water uit. Ze hebben speciale brandstofcellen aan boord die waterstof mengen met zuurstof om zo elektriciteit te genereren. Deze wordt opgeslagen in een accu en teruggewonnen tijdens het remmen. Dit alles wordt bewaakt door algoritmen voor het energiemanagement die het systeem optimaliseren. Zo ontstaat er een gesloten cyclus die van de Coradia iLint een ongekende innovatie maakt: 100% emissievrij.

De veertien waterstoftreinen hebben een actieradius van duizend kilometer en kunnen de hele dag op één tank waterstof rijden. Volgens spoorvervoerder LNVG zijn ze samen goed voor een jaarlijkse besparing van 4400 ton CO₂-uitstoot. De trein rijdt op het traject met snelheden van 80 tot 120 km/u en heeft een maximumsnelheid van 140 km/u. Dagelijks zullen de treinen worden bijgetankt in het nieuwe waterstoftankstation in Bremervörde.

Waterstoftreinen zijn volgens Alstom een schoner alternatief voor dieseltreinen, waarvan er in Duitsland momenteel ruim vierduizend rondrijden. Een kilogram waterstof vervangt zo’n 4,5 liter dieselbrandstof. De Duitse overheid trok miljoenen subsidie uit voor de nieuwe treinen.

Er is veel belangstelling voor de Franse waterstoftrein. Zo zullen binnenkort zevenentwintig waterstoftreinen worden ingezet rond Frankfurt, twaalf in de Italiaanse regio Lombardije en twaalf in vier verschillende Franse regio’s. Er is belangstelling voor de trein in Oostenrijk, Nederland, Polen en Zweden. België, waar ooit de eerste spoorweg op het Europese continent werd aangelegd tussen Brussel en Mechelen, laat nog even op zich wachten.

Oude dieseltreinen: hergebruik of afval?

Op 11 september werd er in het Bornemse CC Ter Dilft een Klimaatdag georganiseerd door Burgerbeweging Klimaat Klein-Brabant. Het goed gekozen thema was duurzame mobiliteit. Het gaat over waterstofbussen, elektrische auto’s, zonnepanelenenergie, duurzaam reizen, trage wegen, enz. En over het idee om een oude motorwagen van de vzw Dendermonde-Puurs te voorzien van een waterstof motor, waardoor de oude diesel een tweede leven krijgt.

Deze geslaagde Klimaatdag was de derde op rij. Ik was nauw betrokken bij de ontwikkeling van de eerste Klimaatdag, die niet doorging vanwege de coronacrisis. Hetzelfde lot was de tweede poging beschoren. Nu was het dan eindelijk zover. Vrijwilligers hebben zich uitgesloofd om er een indrukwekkende dag van te maken. Met subsidies van zowel de gemeente Bornem als Puurs-Sint-Amands is er een indrukwekkende infomarkt opgezet met aantrekkelijke workshops. Bovendien presenteerden een aantal garagebedrijven uit de regio de nieuwste elektrische auto’s.

Wij zijn er heen gegaan, omdat we wel eens wilden weten wat de moderne elektrische auto te bieden heeft en vooral wat zo’n ding (tweedehands) kost. Mooie auto’s, dat zeker. Maar niet te betalen voor de gewone man. Toch wordt deze transitie zowel op Europees als nationaal niveau, in hoge mate gestimuleerd. Bizar is dat het oude niet geëlektrificeerde wagenpark versneld wordt ‘afgeschreven’ en op de vuilnishoop belandt of wellicht naar Afrika wordt verscheept.

Daarnaast wilden we ons informeren over deelauto’s en een innovatief plan om een oude dieseltrein om te bouwen tot een moderne waterstoftrein. Dat is een droomproject van de Stoomtrein Dendermonde Puurs Vzw. In de zomermaanden rijden er elk weekend, vrolijk fluitende en stomende treinen op de oude spoorlijn 52 van Dendermonde naar Puurs. Nostalgie ten top, maar oergezellig.

Op de Klimaatdag werd me duidelijk dat een elektrische auto een utopie is voor de gewone man. Bovendien lost het de drukte op onze overbelaste wegen niet op.

Binnen het Team H2 Zero Living Lab project wil men één van de afgedankte en nog te restaureren dieseltreinen, ombouwen tot een innovatieve, door groene waterstof aangedreven trein. Ik vind dat een heel goed plan, want, evenals de Europese Commissie, ben ik van mening dat het hergebruik van bestaande dieseltreinen wel degelijk een optie zou moeten zijn. In haar State of the Union kondigde Ursula von der Leyen op 15 september, de oprichting aan van een nieuwe Europese Waterstofbank aan, met een kapitaal van drie miljard euro. Deze moet een nieuwe markt voor groene waterstof versnellen.

Wat oude auto’s betreft, is het mogelijk om deze in Frankrijk vlot om te bouwen tot een elektrische versie. Helaas blijft de Belgische overheid doof voor de wens van de Grootouders voor het Klimaat om dat in ons land ook mogelijk te maken. Wellicht is hier de autoindustrielobby nog steeds te sterk en kiest men voor de duurste, ‘duurzame’ oplossing. Hierbij worden oude auto’s versneld ‘afgeschreven’. Ook dat is een voorbeeld van de Westerse wegwerpmaatschappij, waar we van af moeten.

Consuminderen is de boodschap van Jeroen Hickel in zijn boek Minder is Meer. Maar als ik die dure, prachtige, elektrische, bolides vol snufjes zie, vrees ik dat die gedachte nog niet is overgekomen bij de industrie. Op de Klimaatdag in Bornem was er ook een interessante presentatie over deelauto’s. Ik vind het een aantrekkelijk idee. Maar het systeem is duidelijk nog niet goed uitgekristalliseerd buiten enkele grote steden.

Helaas waren de organisatoren niet erg gelukkig geweest in hun keuze voor de datum van dit Klein-Brabantse evenement. De dag viel samen met Open Monumentendag. Bovendien was er een lokale koers, waar elke sportminnende Vlaming naar toegaat. De workshop die ik zo graag wilde bijwonen, omdat ik aan dit blog werk, ging helaas niet door. De spreker, Koen Grillaert, had door ziekte moeten afzeggen. Maar per mail hebben we regelmatig contact gehad.

Koen is samen met het technisch vrijwilligersteam van het Team H2 Zero Living Lab project, de man achter het idee om een dieselmotor van het treinstel M 4203, te wisselen met een H2-ICE waterstof- verbrandingsmotor. Het gaat hier om een bestaande technologie die alleen maar moet worden aan gepast aan een dieseltrein, die je regelmatig op de rangeerterreinen in de Antwerpse haven ziet rijden.

In december 2021 presenteerden het Nederlandse kennisinstituut TNO en de autofabrikant DAF een prototype van de waterstofverbrandingsmotor H2-ICE op de InnovatieExpo 2021. Deze expo wordt om de twee jaar georganiseerd en is onderdeel van de Innovatie-estafette. Dat is een veelzijdig netwerk en podium voor innovatie in Nederland. Het doel ervan is “de Nederlandse innovatiekracht in duurzame, slimme en sociale doorbraken voor de maatschappelijke uitdagingen waar we nu en in de toekomst voor komen te staan”, te versnellen. Als Groninger, u weet wel de provincie die door de aardgaswinning op een trillende plumpudding lijkt, ben ik steeds weer verbijsterd door het ronkende en nietszeggende, wervende taalgebruik van de Haagse bestuurders.

De waterstofverbrandingsmotor H2-ICE van TNO en DAF zijn onderdeel van de ‘waterstofchallenge’ die ervoor moet zorgen dat de productie van groene waterstof in Nederland sneller groeit en daarmee goedkoper wordt. Men ziet hiervoor toepassingen in het zwaar transport en de binnenvaart. Voor het opschalen van het demomodel is nog 4-6 jaar nodig. Dat is maar goed ook, want momenteel kun je met zo’n auto bijna nergens tanken. Toch is het een veelbelovende ontwikkeling.

De ombouw van dieseltreinen is in Nederland blijkbaar nog niet in beeld. Het is me niet duidelijk of de trage Belgische politiek en bureaucratie, hier weer een kans laat liggen.

Grillaert heeft als oud-medewerker van Volvo truck & bus, meegewerkt aan een project en van het I Instituut Duurzame Mobiliteit van de Universiteit Gent. Dit instituut werkt aan duurzame mobiliteit. In een telefoongesprek legt hij mij geduldig uit hoe een en ander in elkaar steekt. Het blijkt dat de overheid niet staat te trappelen om dit zo voor de hand liggend experiment aan te gaan. Het zijn vooral kleine vzw‘s van liefhebbers van het spoor, zoals de Stoomtrein Dendermonde Puurs Vzw , die hiervoor de handen uit de mouwen steken en lobbyen. Toepassing van dit idee kan e r toe leiden dat diesellocomotieven geen afval worden, maar met een waterstofverbrandingsmotor een tweede leven krijgen.

De Universiteit Gent speelt een belangrijke rol in het onderzoek naar nieuwe duurzame mobiliteit. Uit verschillende studies blijkt dat groene waterstof wel degelijk wordt meegewogen in de verschillende scenario’s voor de Belgische mobiliteitstransitie. Toch liet Alstom mij weten dat er in België (nog) geen belangstelling voor de Coradia iLint is.

De belangrijkste reden is de omvang van het niet geëlektrificeerde spoorwegennet, die slechts 4% van het totaal is. In Duitsland, dat koploper in het gebruik van waterstof voor het treinverkeer is, en in Nederland, is dat veel hoger. Tot nu toe zet de Belgische overheid vooral in op elektrificatie van het spoor. Zo werd in juni 2021 de feestelijke opening van de geëlektrificeerde lijn Mol-Hamont nog bejubeld in de media. Toch zou de vervanging van de vier overblijvende niet geëlektrificeerde dieselspoorlijnen in Oost-Vlaanderen door waterstoftreinen voor de hand liggen. Hierbij zou het plan van de Stoomtrein Dendermonde Puurs Vzw een interessant experiment kunnen zijn.

Toch gaat alles niet van een leien dakje. Zo is de Duitse reizigersorganisatie Pro Bahn tegen de grootschalige inzet van waterstoftreinen op de Wunderline tussen Groningen en Bremen. De organisatie ziet liever dat Nederland zich inzet om de spoorlijn te elektrificeren, omdat het gebruik van de spanning van de bovenleiding rendabeler zou zijn dan het gebruik van waterstof. Volgens Pro Bahn zijn bovenleidingen energiezuiniger dan waterstof dat, volgens hen, een dure emissiebrandstof zou zijn, en maar voor 20% efficiënt is. Daarentegen leidt elektrificatie tot een efficiëntie van 90%.