“Fair metals”

Jef Peeters, actief lid van GvK Kempen, nam onlangs deel aan twee conferenties van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling over mijnbouw en batterijen.

Jef  was in zijn beroepsloopbaan actief in de sector van de non-ferro metalen, vandaar zijn interesse in deze materie.  Hij volgt nog steeds vzw Matumaini op die projecten steunt in de Congolese mijnprovincie Katanga.  We laten hem graag aan het woord.

Op 23 oktober was er de conferentie over “Duurzame mijnbouw in mijn achtertuin?”, waarvan je hier de presentaties kan raadplegen. Enkele maanden voordien volgde ik ook de conferentie “Voor een duurzame waardeketen voor batterijen in België/Europa”. De presentaties daarvan vind je hier.   

Verwacht hier dus geen verslag van beide conferenties, maar wel een impressie en bedenkingen.

Metalen spelen een essentiële rol in ons dagelijks leven en meer dan ooit in de energietransitie. Denk aan lithium, koper, kobalt, nikkel, mangaan, edele metalen, … die alle aanwezig zijn in onze smartphones, laptops.… Vergeet ook niet de batterijen van al die toestellen en van onze e-bikes en elektrische auto’s.

Door de toenemende elektrificatie van het wagenpark en met het oog op het behalen van de klimaatdoelstellingen stijgt de vraag naar metalen exponentieel.  Daarom worden er nieuwe mijnen geopend en zijn er proefprojecten voor de ontginning van ertsen op de bodem van de oceaan, allemaal activiteiten die vanuit ecologisch of klimatologisch standpunt verre van onschuldig zijn.

Op het vlak van recyclage van metalen uit herlaadbare batterijen valt er momenteel nog niet veel te melden. Die recyclage is immers pas iets voor over tien jaar. Dat creëert een ongemakkelijke situatie voor al wie begaan is met het klimaat en het leefmilieu. Zoveel is duidelijk.   

De conferenties van de FRDO boden telkens een forum aan een breed gamma van sprekers, zowel uit de industrie, als uit de ecologische- en vakbondssector en de ngo’s. Zo kon de problematiek vanuit verschillende invalshoeken worden belicht en dat is ook nodig.

Uit de conferentie “Duurzame mijnbouw” van 23 oktober onhoud ik vooral dat “duurzame mijnbouw” niet bestaat.  Men kan in het beste geval spreken over “verantwoorde mijnbouw” (responsible mining). Voorbeelden daarvan situeren zich in het noorden van Scandinavië voor de ontginning van zeldzame aardmetalen en nikkel. Heel zeldzaam zijn die metalen in feite niet, maar hun ontginning en verwerking is wel complex.

Vanuit industriële hoek klinkt de boodschap dat “decarbonisatie” niet gelijk gesteld mag worden met de-industrialisatie.  Daarbij komen geopolitieke overwegingen, zoals de steeds groter wordende economische macht van China.

Een essentiële rol is weggelegd voor het beleid. Beleidsmakers moeten zorgen voor het wettelijk kader en de realisatie van het principe “reduce – reuse – recycle”. Maar zoals gezegd is “recycle”, met name van herlaadbare batterijen uit elektrische voertuigen, pas in een latere fase aan de orde.

Inzake wetgeving is de ”Critical Raw Materials Act” van de Europese Unie een mijlpaal. Die heeft als bedoeling om de grondstoffenbevoorrading, nodig voor de energietransitie veilig te stellen, maar ook om ervoor te zorgen dat ontginning en verwerking op een sociaal en ecologisch verantwoorde manier gebeuren.

Andere thema’s die aan bod kwamen waren:

• proefprojecten (“exploratie, maar nog geen exploitatie”) voor ertsontginning op de bodem van de oceaan,
• de mijnbouw in Congo en de rol van Europa,
• het gebrek aan een ruimer sociaal en ecologisch denkkader waarin de ontginning en verwerking van grondstoffen geplaatst moet worden

In de conferentie van 30 mei over batterijen waren het in eerste instantie technische thema’s die aan bod kwamen:

• de evolutie van de technologieën (vooral “solid state batteries” zijn de toekomst; de vloeistof in de batterij wordt vervangen door een vaste stof, wat o.a. een hogere performantie geeft),
• het feit dat batterijen de vraag naar grondstoffen doen stijgen, de wagens groter en zwaarder maken (met grotere vraag naar grondstoffen en metalen als gevolg). 
• Op sociaal vlak is er te weinig oog voor de gevolgen voor de werknemers in de overschakeling naar een ander type industrie, evenals voor de werk- en leefomstandigheden in batterijfabrieken, enz.. 

Opnieuw: een ongemakkelijke spreidstand.               

Daarom is en blijft het nodig om vormings- en andere initiatieven rond deze thematiek te blijven opvolgen en onze leden erover te informeren.  

Dat kan gaan over:

• de rol van de vakbonden: verbeteringen in de werkomstandigheden en in de loon- en arbeidsvoorwaarden van de werknemers afdwingen via het stakingswapen, d.w.z. de productie en/of de dienstverlening stilleggen. 
• de rol van de consumenten: om maatschappelijke verbeteringen af te dwingen bestaat er ook een ander wapen, namelijk de consumptie stilleggen.  Dan komen we op het terrein van bewust consumeren,  als consument aandacht hebben voor ecologische en sociale voorwaarden bij de productie, enz…  De consument die daarvoor oog heeft, is geen gewone consument.  Hij is een geëngageerd burger.  En zo hoort het.
• Het consumptiewapen kan zeer effectief zijn. Maar de consument is zich niet altijd bewust van zijn macht.  Er zijn initiatieven die de consument aanspreken op zijn koopgedrag en die dat ook informatief omkaderen: eet minder vlees, koop lokaal, vermijd plastic- en aluminiumverpakkingen, ….. Er is de Schone Kleren Campagne, Fair Trade, enz…
• De wereld van metalen is nog quasi onontgonnen terrein voor de consument. “Fair metals”, staat nog in zijn kinderschoenen. De enige mij bekende uitzondering is “Fairphone”. 

De grondstoffen- en de mijnbouwproblematiek past perfect in het werkterrein van GVK. Belangrijk zijn:

• de sociaal en ecologische verantwoorde ontginning en verwerking van grondstoffen,
• beperking van de consumptie,
• grondstoffen beschikbaar houden voor de toekomstige generaties,

Metalen  zijn een essentiële schakel in de energietransitie en zijn ze onmisbaar in het dagelijks leven tout court.  Alweer een ongemakkelijke spreidstand.

Samenwerking met organisaties en instanties die in die thematiek gespecialiseerd zijn, is zeker aangewezen.  Ik denk aan organisaties zoals Broederlijk Delen, GRESEA, Catapa, de Federale Raad voor Duurzame ontwikkeling (Jan Mertens, GvK-ambassadeur, is strategisch adviseur bij FRDO), internationale vakbonden..

De wereld van de metalen grondstoffen is een complexe en ondoorzichtige business, een wereld van insiders, van “concullega’s”, een wereld van “business to business” zonder al direct een zicht te hebben op het eindproduct.  Het is  de wereld van grote mijnbouwspelers zoals Glencore, Newmont Mining, BHP Billiton, Trafigura, enz…

Trafigua bijvoorbeeld, is  een grondstoffengigant uit Singapore en onder meer hoofdaandeelhouder bij zinkproducent Nyrstar in Balen en Pelt. Het bedrijf doet nog altijd goede zaken met Rusland. Het is duidelijk waar het bij die bedrijven in de eerste plaats om draait. Adequate (internationale) wetgeving en politiek beleid zijn in deze materie cruciaal, maar we hebben, juist omwille van die complexiteit, niet altijd zicht, laat staan vat, op die wereld.  

De weg naar “Fair metals” is nog lang.  Het is op de eerste plaats een kwestie van tochtgenoten te vinden.   Zijn die er bij de Grootouders voor het Klimaat? Mail dan op dit adres ter attentie van Jef Peeters.