Vanuit de ruimte verdwijnen de landsgrenzen. Ze zijn op het GAIA-kunstwerk van Luke Jerram dan ook niet te zien. © Jan Stel.
Gaia, godin en hypothese
GAIA is een immense globe, met een diameter van zeven meter, die is opgeslokt door de Sint-Pieterskerk in Puurs. Het kunstwerk is vernoemd naar de godin Gaia uit de Griekse mythologie en staat symbool voor de Aarde. Zij is de oermoeder die ontstond uit de enorme chaos, die het begin was van alles. Deze chaos noemen wetenschappers nu de oerknal. In feite is Gaia of Moeder Aarde het symbool van de eerbied voor het leven en de zorg voor het nageslacht.
GAIA staat ook voor de levende planeet. Dat is de in 1972 gelanceerde Gaia-hypothese van de Britse chemicus James Lovelock en zijn Amerikaanse medewerker, de microbioloog Lynn Margulis. In hun visie is alle levende materie – van walvissen en mensen tot virussen en bomen en algen – onderdeel van een allesomvattend ecologisch geheel. Volgens Lovelock vormen de vaste aarde of geosfeer, de oceaan, de atmosfeer en de biosfeer samen het Systeem Aarde, een zelfregulerend gesloten systeem dat erop is gericht de omstandigheden aan het aardoppervlak zoveel mogelijk te stabiliseren.
Zijn hypothese stond haaks op de toen aanvaarde notie dat het leven op aarde zich steeds heeft aangepast aan de planetaire omstandigheden en hiervan onafhankelijk evolueerde. Lovelocks holistisch concept werd al snel opgepakt door de milieubeweging, terwijl de wetenschap en ook de kerk daar moeite mee hadden. De kerk vanwege het scheppingsverhaal met: “In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was woest en doods, duisternis lag over de oervloed, en over het water zweefde Gods geest (Genesis 1:2, NBV21).
De kernvraag is: lijkt Homo sapiens uiteindelijk toch op Medea in plaats van op Gaia. Ik hoop van niet.
Peter Ward
Er zijn echter ook paleontologen, zoals Peter Ward, die zich afvragen of Moeder Aarde wel zo’n goede moeder was en is. Er gaat immers veel mis in de natuur. Dat is zeker het geval als je de dit bekijkt vanuit ‘deep time’, de ongeveer 4,6 miljard jaar lange geologische geschiedenis van de planeet. Ward ziet het leven zelf als de boosdoener die er enkele malen zelf voor zorgde dat het leven bijna ten onder ging tijdens de vijf grote, mondiale uitstervingsgolven. Je kunt dit vergelijken met wat wij nu aan het doen lijken te zijn met onze wereld door de drievoudige planetaire crisis.
In zijn ogen is de Moeder Aarde van Gaia een wrede feeks die hem doet denken aan het interessante maar wrede verhaal van Medea en Jason. Medea werd verliefd op hem en ze gingen er samen vandoor met het gestolen magische Gulden Vlies. Aan het einde loopt hun huwelijk op de klippen wanneer de ambitieuze Jason verliefd wordt op de dochter van een koning en de daaraan verbonden troon. Medea neemt op een gruwelijke wijze wraak en rondt zo het verhaal van deze Griekse tragedie mooi af. Wie weet, wellicht lijkt Homo sapiens uiteindelijk toch op Medea in plaats van op Gaia. Ik hoop van niet.
Luke Jerram
De 50-jarige Luke Jerram is een Britse installatiekunstenaar die sculpturen, grote installaties van kunstwerken en live kunstprojecten maakt. In 1997 brak hij internationaal door en hij organiseert jaarlijks tientallen tentoonstellingen in verschillende landen. De hier tentoongestelde GAIA is de Maan, Mars en de Zon, één van zijn vier astronomische objecten. Ze bestaan allemaal uit een zeven meter grote bol waarop NASA-beelden zijn bevestigd. De van binnen verlichte en ronddraaiende kunstwerken, geven een prachtig beeld van deze hemellichamen.
GAIA toont hoe onbeschrijfelijk mooi de planeet is waarop ook wij leven. De aarde is een waterplaneet, een blauwwitte planeet met het land als grote en kleine bruine eilanden in de oceaan, die ruim 70% van het oppervlak beslaat. Je ziet geen landsgrenzen op die continenten, al spelen die in onze wereld zo’n belangrijke rol. Door de manier waarop het kunstwerk is opgehangen, wordt het landijs op Antarctica geaccentueerd. Europa verdwijnt achter de bolling ervan.
Op mijn vraag aan Luke Jerram of dat met opzet is gebeurd of omdat er een bepaalde visie achter zit, krijg ik geen antwoord. Wel schrijft hij dat dit afhangt van waar de toeschouwer staat. Ook overweegt hij GAIA eens op zijn kop te hangen, zodat dan het Europees-Aziatisch continent wordt benadrukt. Van mij hoeft dat niet. Jerram denkt, evenals ik, in systemen die elkaar onderling beïnvloeden. Zo kwam hij fietsend langs de kust bij Bristol, toen hem de relatie tussen de maan en het grote getijdenverschil opviel, op het idee voor het project Museum of the Moon. Terloops meldt hij dat hij kleurenblind is.
Herinnert u zich deze nog? Negen jaar na Parijs.
VN-secretaris generaal Ban Ki-moon verstuurde op 12 december 2015 twee tweets vanuit de COP in Parijs. De eerste luidde: “Het Akkoord van Parijs is een monumentale overwinning voor mensen en onze planeet”. Ik heb problemen met het woord ‘onze’ omdat dit de indruk wekt dat de aarde van ons is. De tweede tweet over het net met een groene hamer bekrachtigde Akkoord van Parijs luidde “Het zet de toon voor vooruitgang in het beëindigen van armoede, het versterken van vrede en het verzekeren van een leven met waardigheid en kansen voor iedereen.” Was dat maar waar!
De belangrijkste beslissingen in het Akkoord van Parijs
- Zich te blijven inzetten om de mondiale temperatuurstijging idealiter te beperken tot 1,5oC, en deze ‘ruim onder’ de 2,0oC te houden ten opzichte van de pre-industriële tijd.
- Om tegen het midden van deze eeuw CO2-neutraliteit te bereiken. Dat is een evenwicht tussen de CO2-uitstoot en de opname ervan uit de atmosfeer in natuurlijke koolstofputten (carbon sinks).
- Elk land stelt zijn eigen emissiereductiedoelstellingen vast, die elke vijf jaar worden herzien om de ambities te verhogen.
- Rijkere landen helpen armere landen door het verstrekken van financiering, bekend als klimaatfinanciering, om zich aan te passen aan klimaatverandering en over te schakelen op hernieuwbare energie.
In 2015 bedroeg de CO2-uitstoot 35,7 miljard ton. Drie maanden later concludeerde het Amerikaanse instituut NOAA dat de CO2-concentratie inderdaad blijvend de grens van 400 ppm was gepasseerd. Dat klopte want in het jaar van het Akkoord van Parijs nam de CO2-concentratie met 3 ppm toe, waardoor ze toen lag op 402 ppm, een record. We weten nu dat er daarna jaarlijks vele nieuwe records zouden volgen en weer sneuvelen. We zitten in een echte wedloop, waarvan onze vervuilende activiteiten de oorzaak zijn. Dat stelde het gezaghebbende IPCC al in 2014.
Ik schrijf dit op maandag 20 januari 2025. Op de achtergrond hoor ik vaag de TV in onze woonkamer. Lin heeft het NOS-journaal van zes uur opgezet. Ik kijk daar altijd naar, omdat ik wil weten wat ze nu weer uitspoken met mijn pensioen. Dat rechtse PVV en VVD-kabinet vertrouw ik niet, evenmin als de vier voorgaande regeringen van de volstrekt onbetrouwbare en zeer ‘flexibele’ Marc Rutte die nu als NAVO-baas in Brussel woont.
Trump laat zich vergezellen van drie superrijke techmiljardairs. Ze lijken de Daltons wel!
Vaag dringen de geluiden tot mij door van de inauguratie van de erkende misdadiger en ondernemer Donald Trump en zijn drie steenrijke donateurs en techmiljardairs: Elon Musk, die last van zijn rechterarm kreeg, Mark Zuckerberg en Jeff Bezos. Ik probeer het nog even buiten te sluiten. Die vier lijken de Daltons wel! Onder Trump trekt de VS zich weer terug uit het Akkoord van Parijs. Eigen volk eerst. Dan breekt er een nieuwe ‘Gouden Eeuw’ aan. Wie gelooft die sprookjes? Er zijn wel meer leiders die zich hebben vergist in de lengte van hun ‘Gouden Eeuw’ of hun ‘1000-jarig rijk’. Eén van mijn favoriete liedjes van Urbanus over de belastingcontroleur speelt door mijn kop: Oh oh oh. Trump is op z’n kop gevallen.
Pauline Wiersema, kunstenaar bij Studio Pinopotato in Rotterdam vraagt met haar campagne Meer duif. Minder oorlog aandacht voor de duif. Een stads- en volgens mij ook een dorps-avonturier en compagnon voor alles en iedereen, die een blijvende plek in dit stedelijke ecosysteem heeft verworven, zegt ze. In 2002 organiseerde ze een campagne in Amsterdam, een door duiven geplaagde stad. Ze vraagt je de duif, het symbool voor vrede, te omarmen. Ze vindt dat de mens wel wat meer duivenliefde kan gebruiken, omdat “de weinige kennis die we van deze vogel hebben, samen gaat met een vreemd soort desinteresse of afkeer. Dat geldt voor wel meer dieren – en voor het ecosysteem in het algemeen. Dat moet anders; dus begonnen we bij de duif.” Ik vind kunst een krachtig sensibiliseringsinstrument, vaak met een mooie knipoog. Over de Grootouders schrijft ze mij “Goed waar jullie allemaal mee bezig zijn.”
Twee pennenstreken
De volgende dag bezoek ik de website van het Witte Huis. Met zijn hoekige handtekening – het lijkt wel een seismogram – heeft de kersverse Amerikaanse president laten weten dat zijn land zich weer terugtrekt uit het Akkoord van Parijs. Acht jaar geleden bogen grafologen zich al over zijn handtekening, die hij maar liefst in negen seconden neerpent en vaak vol trots aan zijn medestanders laat zien. Het oordeel van de grafologen is: doorzettingsvermogen, ongelooflijke koppigheid, agressiviteit, grote ijdelheid en naïviteit.
Hij maakt een show van het tekenen van zo’n 80 presidentiële besluiten. Naast het Akkoord van Parijs trekt de VS zich ook terug uit de Wereldgezondheidsorganisatie. De Amerikaanse bijdrage aan de WHO vindt hij gewoon te hoog, maar hij noemt het ‘oplichting door de WHO’. De redenering lijkt sterk op de discussie over de Europese bijdrage van Europa aan de NAVO, waarin onze premier De Croo beloofde die drastisch te zullen verhogen … in 2030. In beide gevallen bezegelt dit besluit van Trump het lot van miljoenen arme mensen in de komende jaren.
Met twee 9-seconden handtekeningen vermoordt Trump op termijn miljoenen mensen
Met zijn Drill, Baby, Drill politiek zorgt hij er inderdaad voor dat de uitstoot van broeikasgassen weer zal stijgen, terwijl die juist zou moeten verminderen voor de toekomst van onze wereld. Met een reeks presidentiële besluiten geeft hij de exploitatie van het ‘gele goud’ onder de voeten van de Amerikanen carte blanche. Veel banken en oliemaatschappijen hebben hier al op gereageerd door hun groene doelstellingen te schrappen. Veelzeggend is ook het besluit, zonder inspraak van de zeebewoners ervan, om de Golf van Mexico voortaan de Golf van Amerika te noemen. Oh oh oh. Trump is op z’n kop gevallen.
Aanklacht 1 – onze klimaatnoodtoestand
Het afgelopen jaar was bij ons het natste jaar ooit. Het was ook het jaar waarin 70 landen verkiezingen organiseerden. Ongeveer de helft van de wereldbevolking heeft gestemd. De belangstelling voor het milieu is afgenomen. In Europa zien we een opschuiving naar extreemrechts. Blijkbaar is men de geschiedenis vergeten, terwijl een mondiale klimaatstorm opsteekt, de biodiversiteit afneemt en wij ons milieu en daarmee onszelf, vergiftigen.
In 2023 flirtten we nog met de in 2015 door de politiek opgelegde ‘magische’ grens van een opwarming van 1,5oC. Acht jaar na dit met veel bombarie aangekondigde politieke besluit is de wereldwijde opwarming 1,62°C boven het pre-industriële niveau! Voor de zoveelste keer hebben we ondanks alle retoriek van politici – en in België dankzij de tegenwerking van klimaatminister Zuhal Demir – weer ‘het warmste jaar ooit’. Dit betekent miserie voor iedereen. Trump heeft besloten daar het zijne aan bij te dragen met Drill, Baby, Drill. Toch is de wetenschap kristalhelder: elke stijging van de mondiale temperatuur zal enorme kosten met zich meebrengen, economisch, sociaal en in mensenlevens. Met zijn 9-seconden handtekening vermoordt Trump miljoenen mensen.
In 2024 was onze uitstoot twee keer zo hoog als wat mag wanneer we het pad naar netto nul en 1,5oC volgen. Dit record is het gevolg van het toenemend gebruik van fossiele brandstoffen, de vele bosbranden en de veranderingen in het gebruik van landbouwgrond. Maar het is niet de fossiele brandstoffen industrie die hiervoor de prijs betaalt. Die blijft megawinsten opstrijken en uitkeren aan hun aandeelhouders. Ze blijven komen met mooie praatjes en ze blijven zwakke politici bestoken met hun goedkope lobby. In toenemende mate zien we dat de democratisch verkozen overheden niet meer in staat zijn om voor verstandige oplossingen te zorgen en knopen door te hakken. Ze luisteren te veel naar de verleidelijke stem van de traditionele vervuilende industrie en de miljardairs. Zo draait, ondanks alle bezwaren, het INEOS ONE project in de Antwerpse haven op volle toeren en kwamen de eerste kraakfornuizen op 16 januari 2025 in Antwerpen aan.
We weten dat één zwaluw geen zomer maakt. Zo betekent het signaal dat we nu voor het eerst één jaar lang de grens van 1,5oC ruim hebben overschreden nog niet dat alles verloren is. Dat zou doemdenken zijn, alsof we van een klif zijn gevallen, wat niet het geval is.
Als de temperatuurstijging 2-3 decennia boven een drempelwaarde ligt neemt men aan dat een drempel is overschreden. Men zou beter inspelen op trends.
Hoewel dit niet formeel is vastgelegd, wordt algemeen aangenomen dat wanneer de temperatuur gemiddeld gedurende twee of drie decennia boven de drempelwaarden van 1,5oC en 2oC ligt, we deze grens effectief hebben overschreden. Toch zou ik het bizar vinden dat politici zouden wachten met het nemen van echt doeltreffende maatregelen totdat men over 25 jaar zeker weet dat we de grens van 1,5oC hebben gepasseerd en ondertussen op zijn minst met de 2oC grens flirten.
Hoewel één jaar boven de 1,5°C nog niet betekent dat het Akkoord van Parijs is geschonden, is het signaal van deze zwaluw wel een heel sterk signaal. De kans is immers erg groot dat de nog steeds toenemende CO2-uitstoot, met dank aan Trump, en de barbaarse oorlogen van Poetin, Netanyahu en vele anderen, tot een versnelde opwarming zullen leiden. De wereld speelt letterlijk met vuur. GAIA – of is het toch door ons toedoen Medea – reageert met extreem weer, bosbranden, hittegolven, droogte en overstromingen.
Reactie toevoegen