De ontginning van bruinkool in Duitsland kwetst onze aarde. Ze palmt goede landbouwgrond in, verjaagt mensen uit hun huizen en vergroot de klimaatcrisis door de uitstoot van extra broeikasgassen. Dat levert terecht veel protest op. Onlangs nam een kleine delegatie Vlaamse Grootouders voor het Klimaat deel aan de protestactie tegen de ontruiming van Lützerath. Tijdens het WE van 2 – 3maart 2023 reed een bus met 30 GvKers naar een ander dorp in het Ruhrgebied, eveneens slachtoffer van bruinkoolontginning. Ze bezochten ook een schitterende tentoonstelling over de paradijselijke natuur van de aarde én over de kwetsuren die de mens aanbrengt. Verschillende deelnemers geven hun indrukken en bedenkingen.
De Gekwetste Aarde beklijft
Ga tijdig postvatten op één van de opstapplaatsen, en kijk, daar komt je bus al. Chauffeur Dirk bedient drie opstapplaatsen om vervolgens de bonte verzameling van dertig reizigers veilig naar Oberhausen te brengen, een eindje al binnen het Duitse Ruhrgebied.
Onderweg geeft organisator John in zijn rustige stijl, goed ter taal en tot in de puntjes voorbereid aan de micro appetijt voor het verdere reisprogramma. Als tussenin een lieftallige nimf een passend verhaaltje komt vertellen, of iemand voor praktische afspraken even de micro hanteert, is het maar om iedereen een beetje in stemming te brengen voor dit toch wel bijzondere weekend.
De tipjes van de weekendsluier die John licht, doen ons tintelen, zeker wanneer er wat beeldmateriaal bijkomt. Er klinkt al wat geroezemoes in de bus, tongen komen wat losser. ‘Ah, ben jij dus…?’, ‘wat is jouw band met de Grootouders?’, ‘ik ben nog geen grootouder, veel te jong nog, maar ook ik ben bezorgd’, ‘zeg, ken jij wat Duits…?’, ‘was jij er in Lützerath ook bij…?’. En kijk, er zijn ook kinderen mee met hun immer nieuwsgierige oortjes en ogen. Goed zo!
We bollen zonder hobbelen vlot de Nederlandse en vervolgens de Duitse grens over.
Er is even permissie om, voor wie wil, vlakbij het restaurant in Oberhausen een merkwaardige spiraalbrug op en af te wandelen, om dan gezellig aan de praat geraakt, het middagmaal te nemen. Vegetarisch, lekker en verzorgd. Aan de tafels hoor je diverse dialecten, leuk.
En daar staat die fameuze Gasometer al binnen gezichtsveld, een kleine wandeling, goed voor benen en bloedsomloop. Wie wil een audiofoon, Nederlands oder auf Deutsch? Binnen gaat vervolgens zowat iedereen z’n eigen weg, over twee verdiepingen met daarboven nog een extra verdieping met de indrukwekkende projectie ‘levende aarde’. En wie wil, kan mits wat aanschuiven de snelle glazen lift nemen naar het ‘Aussichtspunkt’ op 117 meter hoogte. Voor wie niet bang is van (hoogte)kriebels.
Uit de monden van de honderden bezoekers horen we vele talen. Het valt op hoeveel jongeren er zijn.
De tentoonstelling wil de schoonheid van de natuur en de impact van de mens op zijn leefomgeving tonen. ‘ Das zerbrechliche Paradis’ ofte ‘Het kwetsbare paradijs’ voert de bezoekers via imponerende beelden mee door de turbulente klimaatgeschiedenis van onze aarde en toont met voor een argeloze bezoeker vaak indrukwekkende foto’s en filmpjes waar de dieren- en plantenwereld in deze tijd van het Antropoceen aan toe is. Voor ons, klimaatgrootouders, vaak al gekende beelden, tot zelfs clichématig toe. Zelf heb ik met veel belangstelling vele teksten gelezen naast het beeldmateriaal, hier en daar heb ik daar bewust tijd voor genomen. Het leek misschien drentelen, maar dat was het niet.
Vuur, wind en water zijn oerkrachten die mee de klimaatgeschiedenis van onze planeet hebben geschreven. Onder het motto ‘Eén aarde, vele werelden’ ontdekken bezoekers in de ronde ruimte onder de gasdrukschijf de (ooit?) paradijselijke biodiversiteit van onze planeet. Foto’s in groot formaat en filmclips stellen de kijker in staat om met luiaards in de boomtoppen van het regenwoud te klimmen, speels met jonge ijsberen over het pakijs te zwerven, met kuddes herten door toendra en taiga te trekken, de ontwikkeling van stormen te beleven. De 3D-technologie laat bezoekers virtueel toe ’s werelds grootste regenwoudreservaat, een nationaal park en de rol van verschillende bewoners van het oerwoud te verkennen. Dieren verlaten steeds meer hun natuurlijke omgeving om de stedelijke agglomeraties te gaan verkennen, op zoek naar voedsel en habitat.
De volgende verdieping toont de ecologische voetafdruk van de mens. Klimaatverandering, gerooide bossen, de roofbouw op dieren, zwerfafval – vooral in de zeeën – en de industriële, zeg maar roof-, landbouw. De sprankeltjes hoop vormen hiertegen nog altijd geen voldoende tegengewicht, maar zijn op zich waardevol: Ocean Cleanup-project, het verticale bosgebouw in Milaan of – vlakbij de Gasometer – het hier en daar terugbrengen in ‘natuurlijke staat’…
Hoogtepunt van de tentoonstelling is een monumentale wereldbol van wel 20 meter doorsnede, waarop satellietbeelden met hoge resolutie (58 miljoen pixels) geprojecteerd worden.
Je kan er op een soort kussen een half uurtje gaan achteroverliggen om de spectaculaire projecties te bekijken: wolken, vlieg- en vaartbewegingen, drukgebieden, verdwijnend ijs, dag en nacht… Het is alsof je uit de ruimte zelf naar de aarde kijkt. Je kan er ook rondom wandelen met wat uitleg op borden.
En dan verlaat je na drie, vier uren de Gasometer, onder de indruk van de vele beelden en impressies, de begeleidende teksten die je las, maar ook een beetje verkleumd omdat het monumentale gebouw begrijpelijkerwijs niet verwarmd kan worden (zelfs niet met bruinkool, sic…).
Als de beelden wat bezonken zijn, en dat is dus wellicht pas de dag daarop, rijzen er bij jezelf spontaan andere vraagtekens, naast alle uitroeptekens die de tentoonstelling bij de beelden plaatst. Ondermeer over de sociale dimensies die niet getoond worden, thema’s die onze organisatie aankaart en te maken hebben met individuele of collectieve draagkracht, vermogen om te handelen, achtergestelde gebieden, over de tijd die dringt, klimaatrechtvaardigheid, armoede door klimaatproblemen… er vallen nog zeker vier Gasometers te vullen!
Tot slot… het is niet ver bollen naar ons eenvoudige maar nette hotel, waar we inchecken, ons opfrissen en gezellig aan tafel gaan.
Sommige ogen worden al wat slaperig, rond negen uur al, na een gevulde dag, sommigen kaarten figuurlijk nog wat na, bij een natje – maar om 11u zijn alle oogjes en snaveltjes toe.
Filmpje over de Gasometer? https://vimeo.com/799763189?embedded=true&source=vimeo_logo&owner=41471295
Pieter Lievens (uit Destelbergen)
Keyenberg, slachtoffer van bruinkoolwinning
Dag 2 bracht ons temidden de realiteit van de bruinkoolwinning in het Ruhrgebied. En dat begon met een bezoek aan het Landschaftspark in Duisburg, waar we onder de indruk kwamen van het industriële ‘stalen’ erfgoed, met de oude imposante door bruinkool verhitte hoogovens, leidingen en gebouwen temidden een wilde tuin en nieuwe recreatiemogelijkheden, zoals muurklimmen en duiken in de vroegere gasometer. Onze fantasie sloeg op hol, we stelden ons de werkomstandigheden van de vroegere staalarbeiders voor, en ook het hoge bezoek van een leider, wiens fantasie eveneens op hol sloeg bij het aanschouwen van het industriële wonder dat Duitsland onoverwinnelijk moest maken.
Maar de huidige realiteit is niet minder indrukwekkend: we stonden aan de rand van de enorme mijnkrater in het landschap – een aantal vierkante kilometer – met in de verte het megagrote rad van een graafmachine van de energiereus RWE, die continu bruinkool spuit. Op 45m diepte wordt 200m dikke laag bruinkool uitgegegraven. Later op de dag reden we langs de massieve krachtcentrales van RWE, die de nummer 2 en 3 CO2-uitstoters zijn in Europa.
Het is merkwaardig en pijnlijk dat Duitsland, toonaangevend land in de EU en voortrekker van groene energie, de bruinkool- en steenkoolwinning recent terug fors heeft opgevoerd om gas te vervangen, en daar geen beter alternatief voor zag. Gebruik maken maken van de gelegenheid om anders om te gaan met energie, en de consumptie drastisch te verminderen zat er niet in (maar doen we het beter in eigen land?).
De ziel van onze 2-daagse tocht was echter het bezoek aan het belaagde dorp Keyenberg. In een deal tijdens de herfst, was besloten dat Lützerath moest verdwijnen, maar dat Keyenberg kon blijven bestaan. Maar intussen waren de meeste inwoners al onteigend en de gronden in handen van RWE (een bedrijf dat overigens ook in België actief is). Zij plannen er nieuwe grootse woonprojecten en zowaar een wellnesscentrum. Zonder inspraak van de resterende bewoners. Het lokale actiecomité organiseert nu een (maandelijkse) dorpswandeling, waar we aan meededen. We trokken met een hondertal mensen rond in het dorp, en regelmatig stopte de groep om te luisteren naar enkele getuigenissen. De kilte van de dag paste bij de kilte die het dorp nu uitstraalt. Maar die kilte paste niet bij de warme menselijke aanwezigheid.
John vertelt in zijn verslagje al over de tocht. Nog even toevoegen: enkele ‘blijvers’ hadden bezwaar gemaakt dat hun huis temidden gesloopte woningen niet weer leefbaar zou zijn, en als antwoord heeft RWE de huizen laten staan, maar een binnenmuur geplaatst voor de ramen, om te verhinderen dat de huizen gekraakt zouden worden door activisten… (zie foto onder). Iemand getuigde over de verkoop van grond en huis voor 250.000 euro aan RWE, maar moest dan bijna het dubbele daarvan besteden voor nieuwbouw in het ‘kunstmatig aangelegde’ neu Keyenberg. Nog even aanstippen dat de wandeling vanuit de verte gevolgd werd door een security wagen van RWE…
Dit type tochten en de solidariteit van de klimaatactivisten houdt de resterende inwoners staande. We voelden ook dat onze ‘internationale’ aanwezigheid bijzonder gewaardeerd werd. We konden toch iets bijdragen via een luisterend oor en een streepje muziek, zoals het klimaatlied.
Op de terugtocht passeerden we een reeks RWE-windmolens in afbraak: ook zij moeten verdwijnen voor de oprukkende en winstgevender bruinkoolmijn. Veel cynischer kan het niet.
We vertrokken met een bus en 30 mensen waarvan we er maar enkelen kenden, en op ’t eind waren we ‘een groep’. Zalig om met zovele fijne mensen 2 dagen op tocht te gaan, dankbaar gedragen door de zachte stem van ons aller John.
Dirk Van der Roost
Indrukken reisgenoten
Wat een boeiend, perfect georganiseerd en aangenaam weekend hebben we mogen meemaken. Dank aan iedereen die dit mogelijk heeft gemaakt! Het verslag hiervan staat elders in geuren en kleuren uitgewerkt. Een grote meerwaarde van dit soort reizen met GvK is de kans die je krijgt om elkaar te ontmoeten en de bezorgdheden die ons leven voor een groot deel bepalen, met mekaar kunt delen zonder voorbehoud.
Wij, Els uit Limburg en ik, Tita uit Antwerpen, waren elkaars buddy bij Code Rood en vonden het fijn om deze keer eens een comfortabele kamer te delen. Dit gaf ons de gelegenheid om over onze impressies, gevoelens en vragen over wat we meemaakten uitvoerig te discuteren.
Een van de onderwerpen die ons bezig hielden, en dat we ook gedeeld hebben met onze bus-rij-genoot Dirk (met trompet), is het ongemakkelijke gevoel dat we toch kregen na het bezoek van de prachtige tentoonstelling van het kwetsbare paradijs. Als GvK-ers vinden we klimaatrechtvaardigheid uiterst belangrijk en dat was nu net iets dat er volgens ons ontbrak. ‘De mens’ zonder onderscheid wordt voorgesteld als de grote boosdoener van wat er nu mis gaat terwijl het overgrote deel van de wereldbevolking geen schuld heeft aan een systeem dat door een kleine minderheid wetens en willens in stand gehouden wordt voor eigen profijt. Deze manier van voorstellen, zo dachten wij, zou eerder tot fatalisme kunnen lijden dan tot effectief verzet. Misschien is dat ook wel ergens de bedoeling van de sponsors van de tentoonstelling?
Symbolisch voor mij was de indrukwekkende foto van de rode vos die zijn witte, kleinere, soortgenoot had doodgebeten. Normaal zouden die elkaar nooit zijn tegengekomen omdat ze elk hun eigen habitat hadden. Nu worden ze door de klimaatverandering gedwongen elkaar te vernietigen. De trieste blik van beiden was hartverscheurend.
Een tweede bedenking is dat het laatste stukje van de tentoonstelling, dat ons toont dat er mogelijkheden zijn ons paradijs te “sparen”, erg beknopt is. Ze laten hier de kans liggen om de bezoekers te motiveren om hun impact op het klimaat zoveel mogelijk te beperken, en om ze het inzicht te laten verwerven dat vergaande structurele veranderingen noodzakelijk zijn.
Een heel ander gevoel kregen we de volgende dag bij het bezoek aan de actievoerders in het ten dode opgeschreven dorp Keyenberg. Hier werd zò duidelijk gemaakt hoe de hebzucht van enkelen de grootschalige vernietiging van natuur én gemeenschap tot gevolg heeft. Maar de mensen brachten ondanks de uitzichtloosheid van de situatie een verhaal van hoop en verzet. Zij waren dankbaar voor ons bezoek en wij des te meer omdat ze ons op hun manier weer meer moed geven om verder te gaan.
Tita Van Hove en Els Rinkes
Bijdrage Otto en Jip
Op de tweedaagse waren Jip en Otto ook van de partij. kleinkinderen van Mil en Liesbet. Als 12 -jarigen niet evident om al die informatie en indrukken een plekje te geven. Zij bewogen zich op een speelse wijze met verwondering doorheen het programma.In de gasometer in Oberhausen konden ze zich uitleven en hun gang gaan. De opdracht met de VR-bril was een hoogtepunt, kijken door de ogen van dieren. De prachtige aardbol wekte veel fantasie. Het landschapspark prikkelde de technische aanleg, begrijpen waar al dat oud ijzer voor diende.
Jip: “ik weet nu dat van bruinkool in Duitsland elektriciteit gemaakt wordt”. Otto snapt nu wat een hoogoven is.
Otto: “Die bruinkoolputten zijn enorm!”
De betoging in Keyenberg was een hele belevenis waar ze actief aan deelnamen en er hun weg in zochten, al waren de toespraakjes soms wel wat teveel.
Ze vroegen zich af: “Gaan Grootouders voor het Klimaat nog meer of reis?” En een suggestie voor de toekomst: “We zouden het fijn vinden dat de Grootouders ook een kleinkinderenhesje zouden laten maken”.
De reisleider aan het woord
“In een eerste reis hebben we net voor de ontruiming Lützerath nog kunnen bezoeken en de bezetters een riem onder het hart steken. Uit ons bezoek aan Keyenberg hebben we het maximum gehaald. Welkom dat we waren! Er stond ons al een Nederlands sprekende Duitser op te wachten aan de bus, en we werden overal aangeklampt door mensen die hun verhaal willen vertellen. We hoorden en voelden de emotie in de verhalen op de stops tijdens de wandeling, bv van een vrouw die nog in haar eigen huis woont in een straat die verder al verkocht is aan RWE, en blijvend gepest wordt door RWE en de Stad. Of de man die verhuisd is naar neu Keyenberg, maar zijn huis wil terugkopen, en njet krijgt. De mensen daar dringen erop aan dat we terugkomen bij volgende evenementen en betogingen.
RWE kapt willekeurig bomen en tuinen, ruimt hier en daar een huis op, en hun baggermachines zullen binnenkort ook de weg tussen Keyenberg en Holzweiler (en die weg komt langs Lützerath) opslokken, waardoor de bewoners nog meer geïsoleerd raken. Het is haast allemaal eigendom van RWE…. Het dorp leek gered door het compromis waarbij Lützerath opgeofferd werd…..ja, de kolen er onder worden niet verbrand, maar de vernieling van Keyenberg is een trage maar voortschrijdende realiteit.
Bij nieuwe plannen (ontwerp van een bureau uit Amsterdam) worden de achtergebleven bewoners niet betrokken. En uit wat er uitlekt blijkt dat het alleen nog over ontwikkelen van immobiliën gaat. Een groeve kort bij het centrum wordt een meer met hotel, horeca en wellness. Huizen zullen op termijn afgebroken worden, en planmatig zullen er nieuwe wijken gebouwd worden, met zoveel mogelijk winst……
We hebben indruk gemaakt en waardig afscheid genomen. Met het Klimaatlied, een toespraak in perfect Duits door onze Jack De Zeeuw, en met drie emotionele muziekstukken op trompet door Dirk Van der Roost, met op het einde The Last Post op 200 m van de afgrond, met de baggers binnen zicht.
John Gielen
Foto’s GvK
Reactie toevoegen