Op zondagnamiddag 20 september 2023 trokken een goede 20 wandelaars van GvK Antwerpen onder een heerlijk zonnetje de Kalmthoutse Heide in voor een wandeling onder leiding van Geert De Blust.
Geert is bioloog en voerde meer dan 40 jaar onderzoek uit op heide-ecosystemen en de Kalmthoutse heide in het bijzonder. Hij mag als dé heidespecialist van Vlaanderen beschouwd worden.
En of hij zijn publiek wist te interesseren. De deelnemende grootouders hingen aan zijn lippen. Hij belichtte de heide in tal van aspecten.
De Kalmthoutse Heide is een reservaat van zowat 2700 ha. Het maakt deel uit van een grensoverschrijdend Grenspark met een totale oppervlakte van zowat 5000 ha. Opzet is om op termijn van dit volledige gebied een uitgestrekt en aaneengesloten natuurgebied te vormen.
Heidelandschappen komen in West Europa voor in een klimaatzone beïnvloed door de Noordzee en de Atlantische oceaan, van de Lofoten, een eilandengroep in het uiterste noorden van Noorwegen tot het Iberisch schiereiland in het zuiden van Europa. Ze zijn ontstaan vanuit een eeuwenoud West-Europees landbouwsysteem. Dat steunt op begrazing door schapen, het afplaggen van de heide als strooisel in de stal en het verzamelen van mest in de stal. En de boeren verzamelden heide als wintervoedsel voor de schapen.
Heide en brand: een verhaal met veel gezichten:
Een zogenaamde grondbrand van heide en van de toplaag van de bodem hoeft niet zoveel schade met zich mee te brengen, Wanneer die zich echter verder zet naar aangrenzende bosranden en bossen kunnen daarin hevige kruinbranden ontstaan die veel moeilijker te bestrijden zijn en waarbij ook veel CO2 in de atmosfeer vrijkomt. Om dergelijke kruinbranden te vermijden zijn er verschillende beheervormen mogelijk. Een eerste beheervorm houdt het maaien en verwijderen in van alle strooisel in de bosranden waarbij al het brandbare materiaal verwijderd wordt. Een alternatieve en misschien onverwachte beheervorm bestaat er in dat in het voorjaar met een nog vochtige bodem gecontroleerde, preventieve branden aangestoken worden. Dergelijke branden brengen weinig schade aan de bomen aan. Achteraf kan al het strooisel verwijderd worden en zijn de (bos)randen in drogere periodes beschermd tegen gevaarlijker branden.
Langs de andere kant is het afbranden van heide ook een effectieve beheermaatregel om heide in stand te houden en te verjongen. Dit gebeurt dan in het heel vroege voorjaar -februari, maart- als de bodem nog voldoende vochtig is. Daarbij kan gecontroleerd enkel de bovenste laag afgebrand worden. De ongeveer 20 cm dikke strooisellaag die veel koolstof bevat, brandt niet mee waardoor vermeden wordt dat veel CO2 in de lucht uitgestoten wordt.
Door het veranderende klimaat is er een langer groeiseizoen ontstaan wat leidt tot de productie van een hogere biomassa en een vergroot brandgevaar in droge zomermaanden.
Het langere groeiseizoen leidt ook tot een snellere verbossing met verhoogd brandrisico. Om heide te bewaren en verbossing tegen te gaan, wordt met andere woorden ook meer menselijke inzet nodig.
De Verhoogde stikstofdepositie leidt tot verschillende veranderingen in het heidelandschap. Zo is er de versterkte groei van Pijpenstrootje dat concurreert met de Struikheide. Daarnaast leidt ze tot een sterkere vastlegging van stuifduinen in een proces met verschillende stappen. In een eerste fase gaan wiertjes stuifzand beginnen vasthouden. Vervolgens gaan verschillende soorten mos en een sterker groeiend Buntgras alles snel verder vastleggen. De voor de Kalmthoutse Heide zo typische stuifduinen zijn inmiddels een van de meest bedreigde landschappen geworden.
De in de Kalmthoutse Heide voorkomende vennen zijn zeer voedselarm en zuur (PH = 3- 3,5) waardoor er geen vissen in voorkomen. Wel kunnen we er de Heikikker en tal van libellensoorten in aantreffen . Daarnaast zijn ze een belangrijke rustplaats voor trekvogels als: Wulp,, Regenwulp, plevieren, ruitertjes, … .
Tijdens een nabespreking gaf Geert ons nog een echte “nadenker” mee: mensen sluiten zich af voor apocalyptische klimaatbeelden wegens oncomfortabel en gevoelens van onmacht. Hijzelf werkt vanuit bewondering en verwondering qua natuur en zet van daaruit voorzichtig de stap naar verantwoordelijkheid… om ook de volgende generaties te laten genieten van die bewondering en verwondering…
Verslag Erik Verhaert
Foto’s Ria Gielis
Reactie toevoegen