Weer een demonstratie op de A12, de toegangsweg tot Den Haag. VVD-burgemeester en jurist Jan van Zanen is de acties van de klimaatactivisten zat: “Iedereen moet zich aan de wet houden”. © Alle foto’s A12: Extinction Rebellion Nederland.
Burgerlijke ongehoorzaamheid is een onderwerp waar vele Europese Grootouders voor het Klimaat organisaties mee worstelen. Gelukkig doet Extinction Rebellion dat ook. Maar als de overheid er bewust voor kiest jouw toekomst te verknallen, dan wordt het in navolging van de Indiase jurist Mahatma Gandhi (1869 – 1948) tijd voor degelijk voorbereid geweldloos verzet. In hun schitterend en goed leesbaar boekje Je bent jong en je wil wat toekomst. Een redelijk radicaal verhaal, leggen jurist en filosoof Jantijn Anema (1996) en juriste Hannah Prins (1997), op een voortreffelijke manier uit waarom ze dat doen: voor hun TOEKOMST!
Een wereld van verschil
De titel Je bent jong en je wil wat toekomst is goed gekozen. Bijna een halve eeuw geleden was ik ook jong en wilde ik ook een toekomst, om mijn droom waar te maken. Als pas gepromoveerde paleontoloog zocht ik een baan. Het was vanaf mijn twaalfde mijn droom geweest om geologie te gaan studeren. Het werd een lange en boeiende weg. Maar het was genieten toen ik na een drietal jaren in Leiden kon terugkeren naar Groningen, waar mijn studie begon, om er aan mij promotie te beginnen. De mooiste tijd van mijn leven was het. Geen zorgen over onze klimaatverandering, zoals nu bij de bijna dertigers Jantijn en Hannah. Alleen al daarom is er een wereld van verschil tussen hun en mijn ‘bijna dertiger’-tijd. En dat kun je van al die demonstrerende grootouders en senioren zeggen.
Wij hebben ervoor gezorgd dat het afgelopen jaar weer het warmste jaar ooit is geweest. Een kort record, want het wordt in dit warme El Niño jaar zeker weer gebroken. De voorspelling is dat deze El Niño tot april zal duren. De natuur helpt weer een handje mee. In 2023 hebben we maandenlang een voorproefje gehad van wat het is om in een door onszelf veroorzaakte 1,5 oC opwarmings-wereld te leven. U herinnert zich het vast nog wel: een bosbrandje hier, een hittegolfje daar, en dan weer te veel regen met overstromingen, zoals in Oost-Afrika. Dichter bij huis krijg ik de indruk dat onze weersvoorspellingen al die veranderingen niet meer goed aankunnen.
Het signaal van het zesde IPCC-rapport is zeer verontrustend, terwijl grootvervuilers zoals militaire conflicten en het vliegverkeer niet eens zijn meegerekend. De realiteit is dus erger! Jan Stel.
Het aantal oorlogen en militaire conflicten in de wereld neemt hand over hand toe, maar de gigantische CO2-uitstoot van deze oorlogen – in de Oekraïne, Gaza, Jemen, Soedan, de Democratische Republiek Congo en Myanmar – wordt nauwelijks meegerekend in de analyses van het IPPC. Onder druk van de VS is besloten dat het rapporteren van militaire emissies vrijwillig is.
In 2022 maakten de Britse organisaties Scientists for Global Responsibility en Conflict and Environment Observatory toch een schatting van die militaire uitstoot in het rapport Estimating the Military’s Global Greenhouse Gas Emissions. Wat blijkt? Die emissies bedragen ongeveer 5,5% van de wereldwijde uitstoot, dat is de op drie na grootste uitstoot! Ze komt na de uitstoot van grote landen als de VS, China en India, maar voor Rusland, dat zijn militaire uitstoot uiteraard niet opgeeft. Dit maakt de ‘civiele’ conflicten over uitstootrechten, stikstofuitstoot of de tegen elk redelijk verstand ingaande bouw van een INEOS-kraker in Antwerpen nog prangender.
We zien de gevolgen van onze klimaatcrisis dagelijks ook vertaald in hoge brandstofprijzen, toenemende armoede, dure elektrische auto’s, steeds rijker wordende miljardairs. De rij is te lang om op te sommen. Maar duidelijk is dat het vertrouwen in onze overheden snel vermindert. Ze doen immers niet wat ze beloven. Ze leggen de vonnissen van rechtszaken gewoon naast zich neer en ze formuleren in dit belangrijke verkiezingsjaar weer loze verkiezingsbeloften, omdat ze denken dat we in sprookjes geloven. Zo ziet ook de wereld eruit van onze tieners, twintigers en dertigers die aan hun toekomst werken!
Een redelijk radicaal verhaal
Dat is het boek van Jantijn Anema en Hannah Prins zeker. Je leest die zeer terechte duiding op de cover van het boek onder een plaatje met een brandende zon en een hoop ellende. Het beeld, Landscape of Change, is een aquarel van de Amerikaanse klimaatkunstenaar Jill Pelto. Het visualiseert de stijgende zeespiegel, de afname van het ijsvolume, de mondiale temperatuurstijging en het toenemende gebruik van fossiele brandstoffen. De 30-jarige Jill is de dochter van een glacioloog. Ze schildert in sprekende kleuren en visualiseert in haar schilderijen onze klimaatcrisis. Deze door onszelf veroorzaakte crisis, gaat volgens de 74-jarige VN-baas António Guterres, ondertussen vlotjes over in een noodtoestand. Dus, meneer de Haagse burgemeester Van Zanen: Doe er eens wat aan!
Door het optreden van de auteurs in Buitenhof op zondag 22 oktober, hoorde ik van hun boek. Ik was onder de indruk deze twee geëngageerde jonge mensen. ‘Dat boek wil ik recenseren’, dacht ik direct. ‘Het hoort onder de kerstboom.’ Maar dat is door de oprichting van de European Grandparents for Climate niet gelukt. Op zich is dat niet erg, want in dit belangrijke verkiezingsjaar is geïnformeerd stemmen voor het klimaat, voor je toekomst, voor je kleinkinderen een kans om het tij te keren.
De discussie in Buitenhof was heel goed en de boodschap van de actievoerders was heel duidelijk. Ze willen terug naar de solidariteit van aan het begin van corona, maar dan met kroegen die openblijven! Het gesprek was een boeiend pleidooi voor een klimaatcrisisaanpak, waarvoor activisme nodig is, omdat onze overheden niet doen wat ze beloven en met kletspraatjes blijven komen. De overheid in België procedeert zich liever wezenloos dan op te komen voor de toekomst van hun jeugd. Hannah en Jantijn hebben gelijk: activisme moet! Evenals bij de bevrijding van India van het Engelse koloniale juk, moeten wij af van het huidige kapitalistische systeem of juk, om naar een duurzame en rechtvaardige wereld te gaan. Daarom moet activisme mainstream worden.
Het is niet langer redelijk om geen actie te voeren voor het klimaat” Jantijn Anema, p.20.
Het boek begint met een briefwisseling tussen Hannah en Jantijn over de deelname aan weer een bezetting van de A12, de toegangspoort tot de Haagse wereld. Die briefwisseling is heel menselijk, het gaat over bang zijn voor het vaak excessieve politiegeweld, hulp en troost zoeken bij elkaar, voor elkaar zorgen. Aan het eind van het boek wordt de briefwisseling heel integer en weer heel menselijk vervolgd. Demonstreren doe je niet voor de lol; het is helaas een bittere noodzaak.
Op 3 februari moest de A12 of Utrechtsebaan weer bezet worden. Na 35 A12-blokkades was in oktober 2023 besloten dat de fossiele subsidies zouden worden afgebouwd. Maar dat schiet weer niet op. De overheid houdt zich nog steeds niet aan haar afspraken, terwijl een grote meerderheid in Nederland van die onrechtvaardige fossiele subsidies af wil. Honderden demonstranten trokken weer vrijwillig naar de A12, evenals honderden politieagenten, die daarvoor de opdracht kregen. De demonstranten werden weer met bussen afgevoerd. Rond de duizend activisten zijn opgepakt.
In Goedemorgen Nederland gaf VVD-burgemeester Jan van Zanen op 19 september 2023 een interview, vlak voor Prinsjesdag, de jaarlijkse optocht van de koning en koningin, politici en oranjegekken. De man maakte zich duidelijk zorgen over ‘zijn’ Prinsjesdag. Hij is de acties van de klimaatactivisten van Extinction Rebellion, XR, zat. “Iedere politieagent die daar staat, kan geen boeven vangen. Iedere officier van justitie die zich ermee bezighoudt, moet strafzaken laten liggen” luidt het. De Haagse burgemeester is echt geen demonstrantenknuffelaar. XR had geen actie gepland.
Je bent jong en je wil wat toekomst is één van die boeken waar ik met veel plezier een bespreking over schrijf. Ik heb genoten van de duidelijke en wetenschappelijk juiste uitleg. Op zeker moment vond ik dat in elke school, bibliotheek en bejaardentehuis (65+ers, vormen ongeveer 21% van de kiezers!!!) een exemplaar zou moeten liggen. Dat zal uiteraard niet gebeuren. Er staan wellicht ook teveel Engelse citaten in het boek. Die waren beter in het Nederlands vertaald. Het is wel een hoopvol boek. De kern is dat er wel degelijk een toekomst is voor de jongeren, als we NU ingrijpen. En daar zit het probleem. Er is geen of te weinig politieke moed en daadkracht. Overheden spelen met de toekomst van de jongeren. En dàt vind ik misdadig.
Wat is het probleem?
Dat wordt in het eerste deel van het boek goed uitgelegd. Er zijn mensen die XR radicaal vinden, omdat ze een weg bezetten of zich aan een schilderij vastlijmen. Dat kan toch niet. Het idee van vrouwenkiesrecht, voeren de auteurs aan, was lange tijd ook radicaal. Nu is het onvoorstelbaar dat vrouwen niet zouden mogen stemmen, of erger, geen bankrekening zouden mogen openen zonder toestemming van manlief. Waarom zou vechten voor je rechten, voor je toekomst, voor klimaatrechtvaardigheid, radicaal zijn?
Vervolgens wordt het probleem van onze klimaatverandering uitgelegd binnen de grenzen die de natuur ons stelt. Het gaat dan over planetaire grenzen, die je ook als mens niet moet overschrijden. Dat is immers kamikazegedrag. Die planetaire grenzen hebben bovendien een economische en sociale kant in de vorm van ongelijkheid, waarbij 10% van de wereldbevolking75% van het mondiale vermogen bezit. Of waarbij de allerrijkste 1% voor meer dan de helft van de CO2-vervuiling zorgt door hun extravagante levensstijl.
Ook wat de wetenschap denkt wordt op een pakkende wijze uitgelegd. Hierbij ligt de nadruk vooral op de mogelijkheid om onze klimaatopwarming onder 1,5oC te laten blijven. Dat is immers in het Akkoord van Parijs afgesproken. Interessant is de vergelijking tussen onze fossiele-brandstoffen-verslaving met de verschillende fasen van alcoholgebruik. Daar word je uiteindelijk aangeschoten, dronken of laveloos van. Dat soort mensen maakt ongelukken. En precies dat doen onze politici en CEO’s ook. Laveloos passeren ze de in dit boek wat magische grens van 1,5oC.
Investeren in nieuwe fossiele infrastructuur, zoals de Antwerpse INEOS-kraker van Bart De Wever, is morele en economische waanzin. Antonio Guterres, VN-baas.
Een groot aantal begrippen, zoals kantelpunten en het koolstofbudget, worden bevattelijk uitgelegd. Zeer verhelderend is ook de uitleg over de drie manieren waarop de eerlijke verdeling van het nog resterende koolstofbudget kan worden berekend. Die berekeningen hebben grote politieke en maatschappelijke gevolgen, die men in sommige regio’s niet onder ogen wenst te zien. Zo vergeet België dat het de Britse industriële revolutie in Europa heeft geïmporteerd. Dat hun 19de eeuwse industrie nu tot een zware historische schuld leidt, wil men niet horen. De algemene conclusie is dat de wereld, met de rijke landen voorop, te weinig doet om de klimaatverandering tegen te gaan. We stoten nog steeds te veel CO2 uit. De schokkende conclusie is dat, als we een rechtvaardige verdeelsleutel van het resterende budget hanteren, alles al op is!
Marc Rutte liegt
De Nederlands premier Marc Rutte, de opgeruimde tuimelaar, de man met een heel praktisch geheugenverlies, de man van de toeslagenaffaire, spreekt op 7 november 2023 zijn gehoor in Sharm-El-Sheik in Egypte, streng toe. We zijn op COP27 en in hoofdstuk 5, Het beleid, van het boek. Rutte vertelt dat Nederland niet op schema ligt om onder de 1,5oC-doelstelling te blijven. Maar Nederland zal volgens hem zijn verantwoordelijkheid nemen. Dit korte hoofdstuk – want zoveel aandacht verdient Marc Rutte nu ook weer niet – legt haarfijn uit dat Ruttes verhaal kant noch wal raakt. Het is een broodje aap verhaal, dat hij weer zonder blikken of blozen verkocht.
Het Nederlandse beleid is niet alleen ontoereikend voor de 1,5°C, maar ook onrechtvaardig. p.92
Ook het volgende hoofdstuk over Het systeem, is een aanrader. Het legt uit hoe we binnen de planetaire grenzen moeten blijven door pragmatische en rechtvaardige oplossingen te bedenken. Hierbij komen het kapitalisme, groene groei, het neoliberalisme en het stellen van grenzen aan de groei, aan bod. Als oplossing van onze klimaatcrisis worden vier systeemoplossingen beschreven. Deze zijn:
- Stop met fossiele subsidies en belast CO2.
- Bescherm de natuur en bestendig de rechtsstaat.
- Verdeel de lasten van het klimaatbeleid rechtvaardig en bestrijd ongelijkheid.
- Hanteer een brede graadmeter voor welvaart.
Geen woorden, maar daden
De titel van het langste hoofdstuk in het boek is: Vier systeemoplossingen. Het begint met een citaat uit het beroemde boek Silent Spring van Rachel Carson uit 1962, ruim dertig jaar voor de auteurs werden geboren. Carson klaagde het negatieve effect van het excessieve gebruik van pesticiden aan. Dat doet de eerste versie van de Green Deal ook. Helaas neemt de daadkracht van de Green Deal af. Pauzeknoppen worden ingedrukt, klimaatontkenners krijgen dit jaar wellicht de overhand in het Europees Parlement, de natuurwet is afgezwakt en de pesticidenplaag, d.w.z. het uitbundig gebruik van glyfosaat in de landbouw, is door de Europese Commissie met maar liefst tien jaar verlengd omdat het Europees Parlement het niet eens raakte en – uiteraard – ook onder druk van de industriële landbouwlobby.
Het klimaat is niet rechts of links. De uitvoering van klimaatprogramma’s is dat wel. Dit maakt het verschil tussen ‘je kop in het zand steken’ of bewust kiezen voor een duurzame toekomst voor je kleinkinderen. Jan Stel.
Hoewel klimaatverandering niet een rechts of links onderwerp is, blijkt de uitvoering van de Green Deal en andere klimaatprogramma’s dat wel te zijn. De overheid moet volgens de auteurs een sleutelrol vervullen in het bestrijden van de planetaire klimaatcrisis. Zowel in Nederland als in Vlaanderen is het tijd om die rol serieus te nemen. De reacties van rechtse burgemeesters, zoals Jan van Zanen in Den Haag en Bart De Wever in Antwerpen, laten duidelijk zien dat zij daar anders over denken. Ongepast en hard politiegeweld is hun reactie. Vertwijfelde landbouwers die er in de afgelopen week met hun gigantische tractoren op uit trokken om te demonstreren, worden door een Theo Franken respectloos ‘krapuul’ genoemd.
Het niet stoppen van fossiele subsidies staat haaks op de beloftes van het Akkoord van Parijs. Dat wordt haarfijn uitgelegd in oplossing 1. In Nederland bedraagt die subsidie € 39,7 tot € 46,4 miljard per jaar. Dat is ongeveer € 1700 per Nederlander, een paar honderd euro minder dan het minimumloon. In België schatte men deze fossiele subsidies in 2020 bijna op € 13 miljard. Op het mondiale niveau lopen deze subsidies pas echt uit de hand. Dan gaat het in 2022 om € 7.000 miljard. Het ligt daarom voor de hand dat XR met de eis om deze subsidies af te schaffen de A12 blijft bezetten. Belast CO2 en investeer in duurzaamheid, is het advies!
Onder de tweede oplossing bescherm de natuur, bestendig de rechtsstaat, wordt ingegaan op rechtszaken, zoals van Urgenda tegen de Nederlandse Staat, die te vergelijken is met onze Klimaatzaak tegen de veelkoppige Belgische Staat. Tegenstanders beweren vaak dat rechters hiermee op de stoel van de regeringen gaan zitten. “Maar klimaatzaken zijn juist een versterking voor de democratie: de rechter toetst namelijk aan de wet af of een overheid voldoende doet om de rechten van burgers te beschermen”, schrijven Jantijn en Hannah terecht. En de overheid? Die vertraagt, op kosten van de belastingbetaler en tegen hun belangen in, het proces zo lang ze kan. Diezelfde Belgische overheid negeert zelfs boetes wanneer ze is veroordeeld. Dat moet u eens proberen….
De Vlaamse overheid kiest, wat het klimaatbeleid betreft, bewust voor: wel woorden, geen daden. Jan Stel.
De discussie over het geven van rechten aan de natuur en het strafbaar maken van ecocide zijn boeiend om te lezen. Het idee van het geven van rechten aan de natuur is populair en gebeurt steeds meer. Ik heb hier moeite mee, omdat we op die manier de natuur onderbrengen in ons menselijke gedachtengoed, ons menselijke systeem. Veel beter zou het zijn wanneer we eindelijk weer onze plaats in de natuur gaan beseffen en, zoals bij inheemse volkeren, samen gaan leven met de natuur. Inheemse volken, iets meer dan 6% van de wereldbevolking, zijn de rentmeesters van 80% van de resterende biodiversiteit in de wereld. Het zijn duurzaamheidsexperten en klimaatbeschermers pur sang. Het strafbaar maken van ecocide, het op grote schaal toebrengen van schade aan de natuur, zal er wellicht eindelijk voor zorgen dat de vervuiler wel betaalt en niet alleen maar profiteert, merken Jantijn en Hannah fijntjes en terecht op.
De derde oplossing gaat over rechtvaardigheid. Het is weer een boeiend en schokkend verhaal over natuurbescherming, welvaart en de koolstofkloof. Duidelijk is dat het kapitalistische systeem het klimaat ontwricht en de ongelijkheid uitvergroot. Alleen al daarom wordt er tegen het gebruik van privéjets of het openhouden van lokale vliegvelden met overheidssubsidies, zoals de Luchthaven Antwerpen, betoogd. Terecht merken Jantijn en Hannah op dat de ongelijkheid de democratie ondermijnt, wanneer oliemaatschappijen een paar miljoen euro aan lobbyisten besteden om miljarden euro aan winst te behalen. ‘Waar zijn onze politici mee bezig?’ vraag ik me vaak verontwaardigd af. Is de politiek de slaaf van de industrie geworden?
De vierde oplossing gaat over een brede, nieuwe graadmeter voor onze welvaart. De auteurs maken duidelijk dat het bruto binnenlands product (BBP) geen goede graadmeter is, omdat het niet de welvaart meet maar slechts de waarde van de economie. Dat kan tot bizarre situaties leiden, die in het boek worden uitgelegd. Onze activiteiten moeten binnen de negen planetaire grenzen van de, niet onze, planeet blijven. Daarom moeten we ons matigen, consuminderen dus. Dat is geen betutteling door de overheid, maar “een herijking van onze vrijheden, zodat onze toekomstige vrijheid en de vrijheid van anderen daar niet langer onder lijden”, stellen de auteurs. Levert dat iets op? Jazeker! Langer en gezonder leven, een planeet die niet meer door ons wordt opgewarmd, schonere lucht waardoor er jaarlijks miljoenen minder slachtoffers vallen en een niet vervuilde levende natuur. Dat is pas welvaart! Dat is onze keuze die een goede toekomst voor onze jeugd mogelijk maakt. Dat doe je toch gewoon!
We hebben dus iets te kiezen, als maatschappij én als individu. p. 152.
Het laatste hoofdstuk over Wat nu?, gaat in op het gevoel van machteloosheid, waarin ook veel mensen vluchten om dan maar niets te doen. Terecht schrijven Jantijn en Hannah dat ze veel gevoelens ervaren: paniek, frustratie, verbazing, maar machteloosheid, dat kennen ze niet. Het zijn juist de bijdragen van individuen die het verschil maken. Demonsteren is een recht dat is verankerd in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens en Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Demonstreren is een mensenrecht, maak er gebruik van, is de conclusie. Stem dit jaar voor het klimaat en de twee andere mondiale crises: biodiversiteit en vervuiling. Stem voor duurzaamheid en voor uw kleinkinderen. Stem op zijn minst voor hun toekomst!
Verschijningsdatum: 19/10/2023
Uitgeverij: Singel Uitgeverijen, Nederland
Aantal pagina’s: 192
Mijn waardering: 9 op 10.
Reactie toevoegen