cropped-Climate-psychology-image-2

Klimaat en psyche: onlosmakelijk met elkaar verbonden

Ecologie, het klimaat en geestelijke gezondheid, ze hebben veel met elkaar te maken. Menselijke drijfveren en een tekort aan langetermijnvisie doen ons immers vastlopen in “de fuik van onomkeerbaar ecologisch onheil”. Ze richten ook veel menselijk onheil aan. Precies die menselijke drijfveren en het menselijk draagvermogen zijn het domein van psychologen en psychiaters. “Ecologie en geestelijke gezondheid, één strijd.”

De Grootouders kregen de toestemming van Psy4Climate om hun visietekst over klimaat en geestelijke gezondheid te publiceren. Knap werk! Wie meer wil weten, raden we aan een kijkje te nemen op Psy4Climate!

Wat hebben klimaat en psyche met elkaar te maken? Bijzonder veel. Om te beginnen zijn de klimaatopwarming en de andere ecologische bedreigingen voor het leven op aarde het gevolg van de menselijke industriële activiteit. De kans dat dit niet zo is, is slechts 1 op 1 miljoen. Dat het zover kwam is de aard van het beestje: gedreven door overlevings- en expansiedrang, nieuwsgierigheid en stoutmoedigheid, maar ook door kuddegeest en statusangst hebben mensen daadwerkelijk de aarde veroverd. Het besef dat we ze ook aan het stukmaken zijn dringt maar moeizaam door, en ook dat is menselijk: we zijn heel bedreven in het inschatten en manipuleren van kleinschalige situaties op korte termijn, maar zwak in het vatten van “hyperstructuren” als het klimaat en de overbevolking. Als kudde- en gewoontedieren lopen we onszelf vast in de fuik van onomkeerbaar ecologisch onheil. Klimaatadvocaat Gus Speth stelt dat de afname van biodiversiteit, de ineenstorting van ecosystemen en de klimaatverandering niet de belangrijkste ecologische problemen zijn, maar wel egoïsme, hebzucht en apathie. Dat klinkt misschien wat moralistisch, maar op zijn minst kunnen we stellen dat de menselijke psyche een belangrijke rol speelt in het tot stand komen en het aanhouden van de ecologische noodtoestand waarin we nu beland zijn.

Maar ook het omgekeerde is waar. De ongebreidelde expansie van de industriële activiteit is op haar beurt de oorzaak van heel wat psychische problemen. In de geïndustrialiseerde wereld leidt de focus op consumptie en economische groei tot stress, angst, eenzaamheid, burn-out, depressie en verslaving. Ook psychose, bipolaire stoornis en eetstoornissen nemen erdoor toe. Lichamelijke gezondheidsproblemen haken daarop in: obesitas, diabetes, hart- en vaatziekten, ademhalingsproblemen door vervuiling. Binnen de geïndustrialiseerde landen creëert de ongeregelde industrie toenemende ongelijkheid, die leidt tot frustratie en ongelukkig zijn. De hype rond “geluk” weerspiegelt misschien wel een toenemend ongelukkig zijn, waar we niet zonder meer mee moeten leren leven. Gelukkig zijn wordt immers niet zozeer bepaald door onze eigen menselijke conditie, maar minstens evenzeer door de levensomstandigheden van onze naasten, zo competitief zitten we nu eenmaal in elkaar. Economische en sociale ongelijkheid maken dus ook ongelukkig.

Ook op wereldschaal zijn marktdenken en industrie verantwoordelijk voor toenemende ongelijkheid, wat op zijn beurt een rol speelt in internationale spanningen en migratiegolven.

Het onbehagen van de moderne mens en de ecologische teloorgang hebben dus dezelfde wortels, maar ze werken ook op elkaar in. De apocalyptische dreiging van een onomkeerbare klimaatverandering en alle gevolgen van dien wordt door enkelen ontkend of verdrongen. Maar de opwarming van de aarde laat steeds minder mensen koud. Dit groeiende besef maakt sommigen opstandig, anderen gelaten en fatalistisch, nog anderen depressief. Dat dit nog niet volstaat om onze koers fundamenteel te wijzigen is alweer bijzonder menselijk: denk aan zovele andere dingen die we tegen beter weten in blijven doen. In een neerwaartse spiraal haakt de dreigende ontregeling van de natuur op die manier in op de mentale malaise van de moderne mens. Klimaatopwarming en hedendaags onbehagen vormen zo een dubbeldiagnose.

Hoe beletten we dat deze aandoening terminaal wordt? We kunnen proberen ze te controleren, maar controle volstaat niet en controle frustreert. Controle, de regulering van buitenaf komt in onze globaliserende wereld steeds meer in de plaats van vertrouwen, de motivatie van binnenuit. Vertrouwen is natuurlijker en aangenamer, maar vergt echt menselijk contact, een bedreigd goed dat niet door sociale media te vervangen is. Ook hier blijkt dat ecologisch bewustzijn en ecologie van de geest hand in hand gaan. Een ecologische levenswijze kan niet alleen de klimaatdreiging afwenden, het is ook een levenswijze die gezonder is voor lichaam en geest. Minder vlees eten, stappen of fietsen in plaats van rijden of vliegen, tijd maken voor familie en vrienden in plaats van materiële consumptie. Slechts enkele voorbeelden van hoe zorg voor de geest samenvalt met zorg voor het milieu, uit welbegrepen eigenbelang.

Gelukkig transformeert de mensheid bij elke nieuwe generatie en is er vandaag een jeugd die het klimaat met ongezien engagement ter harte neemt. De klimaatdreiging is geen fake news, het is zelfs eerder old news. Maar echt verrassend en verfrissend nieuws is de bezieling en de actiebereidheid van de nieuwe generatie “klimaatjongeren”. Hun boodschap is bijzonder ernstig te nemen in alle segmenten van de maatschappij. Hun boodschap echoot en versterkt wat we al zo lang weten: we moeten anders gaan leven en dat is goed voor klimaat en leefomgeving én ook voor de psyche. Kleinschaliger, directer, bescheidener, rechtvaardiger. Gelijker, menselijker, overzichtelijker, rustiger, tevredener.

Ecologie en geestelijke gezondheid, één strijd.

Klimaatpsychiaters Prof. Dr. Erik Thys, Dr. Caroline Van Damme, Dr. Dirk Monsieur, Dr. Sam Deltour, Dr. Kristien Berwaerts, Dr. Geraldine Einfinger

Reactie toevoegen

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met * .