Klimaatverstoring les 2

Marc Desmet

Module 1.1 Wat is klimaatverandering?

Wanneer we het hebben over  klimaatverandering moeten we natuurlijk de basisprincipes van klimaatwetenschap  kennen.  De  kernvraag is: Wat is het verschil tussen weer en klimaat? Zoals  schrijver Mark Twain (van o.a. Huckleberry Finn) naar verluidt zei , ‘Het klimaat is wat je verwacht, weer is wat je krijgt’. Klimaat is het statistische gemiddelde van het weer over langere tijdsperiodes. Klimaat omvat het gedrag van het gehele complexe aardsysteem, de wisselwerking tussen de oceaan en de atmosfeer en de ijskappen en de biosfeer en het leven op aarde. Het gedrag van het klimaatsysteem varieert in de loop van de tijd om natuurlijke redenen zoals de El Nino (Zuidelijke Oscillatie), bijvoorbeeld.

Het klimaat varieert altijd, dan is er toch altijd klimaatverandering? Nou, ja en nee. Laten we eens kijken naar het Krijttijdperk. Honderd miljoen jaar geleden zwierven dinosaurussen over de planeet. De wereld  was warmer was dan nu, en er was geen ijs aan de polen. Waarom denk je dat de aarde warmer was toen ?

Als je iets zei over vulkaanuitbarstingen, heb je gelijk. Vulkaanuitbarstingen zijn een natuurlijke factor die het klimaat op aarde beïnvloeden. Op kortere termijn (enkele jaren) kunnen ze het klimaat zelfs afkoelen. Door  de deeltjes die ze in de atmosfeer uitbraken blokkeren ze het  zonlicht. Maar op langere termijn spelen ze een andere rol want  ze pompen koolstofdioxide (=CO2) in de atmosfeer. En dat veroorzaakt een versterkt broeikaseffect.

In het geologische verleden van de aarde vonden inderdaad veranderingen in het klimaat plaats vanwege natuurlijke krachten zoals deze vulkanen. Maar dat effect speelde  zich over tientallen miljoenen jaren af. Zoals we in de volgende hoofdstukken zullen zien, zijn de (heel snelle) veranderingen die vandaag in de atmosfeer plaatsvinden niet natuurlijk, ze zijn het gevolg van menselijke activiteit.

Module 1.2  Waarom moeten we ons zorgen maken over de klimaatverstoring?

Als klimaatverandering op natuurlijke wijze gebeurt, waarom zouden we er ons dan zorgen over maken?

De dreiging van klimaatverandering heeft  niets te maken met de absolute warmte van de aarde. Het is de mate  en de snelheid van de  verandering waar wetenschappers zich zorgen over maken. Verandert het klimaat in een tempo dat wij en andere levende wezens er ons aan kunnen aanpassen? Dat is de echte vraag. En die wordt geïllustreerd  door de onderstaande  grafiek die prof. Mann en zijn twee collega’s  twee decennia geleden publiceerden. Ze wordt  de hockeystickcurve genoemd.

Om de klimaatverandering uit het verre verleden te kunnen reconstrueren, moeten we kijken naar zogenaamde proxy-records, ook  klimaatproxy-records genoemd. Dit zijn dingen zoals boomringen en koralen, ijskernen en zeesedimenten, natuurlijke archieven in onze omgeving die ons iets vertellen over hoe het klimaat is veranderd in het verre verleden. Door het combineren van de informatie uit dit soort ‘archieven’ uit de hele  wereld kunnen we een beeld opbouwen van hoe het klimaat toen veranderde.

Voor  de laatste 150 jaar beschikken we over wijdverspreide historische metingen van klimaatvariabelen.[1] De bovenstaande  curve reconstrueert de gemiddelde temperatuur specifiek  van het noordelijk halfrond. Waarom?  Omdat daarvan over de afgelopen 1000 jaar de meeste gegevens beschikbaar zijn. Ze toont de  relatief warme omstandigheden duizend jaar geleden, tijdens wat soms de Middeleeuwse warme periode wordt genoemd. En ze toonde een langzame afkoeling tijdens wat we de Kleine IJstijd van de 17e, 18e en 19e eeuw noemen.

Dan komen we aan de industriële revolutie van de laatste twee eeuwen. De temperaturen stijgen in een opwaartse piek die ongekend is sinds het begin van onze onderzoeksperiode. Met enige verbeelding lijkt de temperatuurcurve op een hockeystick. Daarbij is de moderne opwarming, van de laatste 150 jaar het blad van die hockeystick. Je ziet de (gemiddelde) temperatuur de pan uit swingen. Het toont ons expliciet en visueel dat er
vandaag iets fundamenteel  verandert in ons klimaat. Impliciet toont het ons het effect dat wij op de planeet hebben door fossiele brandstoffen te verbranden en de concentratie van broeikasgassen te verhogen in de atmosfeer. Ondanks pogingen om deze wetenschap in diskrediet te brengen, blijven diverse onderzoeken tot dezelfde conclusie komen : de temperatuurstijgingscurve is een hockeystickcurve!

Allemaal komen ze tot dezelfde conclusie, dat de recente opwarming in geen duizenden jaren een precedent heeft.

Kunnen levende wezens, inclusief wij, zich aanpassen aan de klimaatverandering? Ja, als die zich langzaam voordoet over duizenden of honderdduizenden jaren. Aanpassen aan een verandering die plaatsvindt op tijdschalen van tientallen jaren is veel uitdagender.

Dus  de  klimaatverandering is echt al bezig en ze is  veroorzaakt door menselijke activiteit. (in latere lessen  gaan we gedetailleerd in op het bewijs hiervan). Nu  al stelt ze ons voor serieuze uitdagingen. Wat kunnen we doen om dit aan te pakken? Wat kunnen we doen om de voortdurende uitstoot van koolstof (en andere broeikasgassen) in de atmosfeer te stoppen zodat we die opwarming van de planeet en de klimaatverandering die ermee gepaard gaat kunnen stoppen?

Welnu, er is het historische klimaatakkoord van Parijs  2015.

Alle landen van de wereld hebben zich ertoe verbonden  om  belangrijke reducties in hun CO2-uitstoot te realiseren. Als je al die engagementen optelt, blijken ze ons te helpen om de voorziene opwarming (+/-5°C) te halveren tot ongeveer +2 °C tegen het einde van de eeuw.

Dat is niet genoeg volgens de meeste wetenschappers, want het brengt ons in een situatie waar de gevolgen van de opwarming echt gevaarlijk en mogelijk onomkeerbaar zijn. We moeten de temperatuurcurve nog sneller naar beneden  buigen  naar maximaal +1,5°C als we catastrofale klimaatverandering willen voorkomen.

Parijs is slechts een beginpunt. Tijdens COP25[2] in Madrid van 2 tot 13 december 2019 zullen nog striktere reducties van de CO2-uitstoot moeten overeengekomen én geïmplementeerd worden om dit te voorkomen.  En dan te weten dat we nu al aan +/- 1,1°C van de gemiddelde aardoppervlakte-temperatuur zitten, een stijging  sinds vorig jaar  van 0,1°C .

Volgende les gaat over : Hoe zit het klimaat ineen?

---

[1] Nu twee decennia geleden publiceerde prof. Dr. Mann een studie in het tijdschrift Nature, en een jaar later een vervolgstudie in het tijdschrift Geophysical Research Letters, waarbij een wereldwijde set van deze proxy-records gebruikt werd om wereldwijde temperatuurpatronen in de afgelopen duizend jaar te reconstrueren.

[2] COP : Conference of the Parties.  Normaal zou die in Santiago de Chili doorgaan, maar dit land ziet er wegens sociale onrust van af. Madrid zal ze nu organiseren. Je kan alles volgen over COP25 op https://unfccc.int/COP25   Het is al de 25e keer dat de UN over het klimaat samenkomt, en tussentijds zijn er nog verschillende andere  samenkomsten geweest. Dus dat er 10 jaar geleden niet over klimaat gepraat werd, is een fabeltje (of fake news zoals jongeren nu zeggen).