In De Schreeuw van Edvard Munch uit 1893 doet een man zijn handen voor zijn oren om het geschreeuw van het landschap of de natuur niet te hoeven horen. © Wikipedia
In de ontbijt- en lunchbar Glorie – zalige zoete zondes in het hartje van Puurs – staat het kleine witte en mismaakte Robotje geduldig te wachten. We zitten blijkbaar in de weg. Er komt geen stoom uit zijn of haar of je weet wat, oren, die ik trouwens niet kan zien. ‘Mag ik even passeren’ zul je nooit horen, want dat kan niet, omdat de bedrading van zijn eeuwigdurende levensweg in Glorie is vastgelegd in de vloer. Robotje heeft geen ziel en geen gevoelens, maar zit wel vol goed bedoelde opmerkingen, zoals ‘daag, hier is uw bestelling’ en ‘eet smakelijk’. Nooit ‘&#$€© schiet eens een beetje op!’
Robotje heeft ingebouwde planken in zijn lijf, waarop aantrekkelijke gerechten staan. Je kan dwars door Robotje heen kijken. Gelukkig is dat bij mensen niet zo. Robotje is gehandicapt: geen benen, geen armen, wel wieltjes. ‘Zou hij, zij of het net terug zijn uit een oorlog?’ vraag ik mij af. En dan is er gelijk een probleem, want de kinderen kijken verwachtingsvol naar de likkebaardend lekkere pannenkoekjes, wafels en ijsjes. Hoe krijg je al dat lekkers op je tafel? Eén van de vriendelijke bedienden snelt toe en serveert de zalige, zoete, Puurse zonden, waarna Robotje (men drukt stiekem op een retourknop, wat soms ook wel handig is bij bezoek) vertrekt en zegt: ‘Eet smakelijk’.
Klimaatwaanzin
Ondertussen worden wij als kiezers doodgegooid met allerlei wollige voornemens, let wel voornemens, geen beloftes of harde afspraken. De bomen groeien nu weer tot in de hemel, lijkt het wel. En de kiezers? Ach, die zullen alles wel weer slikken als zoete koek, hoopt men. Na de verkiezingen gaat alles gewoon weer in de grote mixer of blender van ‘wie wil wat met wie en hoe slepen wij er het meest uit’. De mixers draaien weken, soms maandenlang dol tot er iets onappetijtelijk bruins uit komt dat niemand meer herkent.
Omdat ik mij zorgen maak over de Europese en vooral de Nederlandse en Vlaamse ruk naar ultrarechts, heb ik Alleen de wolken van de Duitse historicus en filosoof Philipp Blom gelezen. Het gaat over de tijd tussen de twee wereldoorlogen. Ik zie in het boek signalen en overeenkomsten met onze tijd. Uiteraard gaat de vergelijking niet één op één op.
Hoewel. Alleen al als je de signalen van toen vergelijkt met die van nu, schrik je. Vele maatschappelijke signalen staan weer op rood. Het belangrijkste nieuwe signaal dat ook al decennia op rood staat, is de klimaatcrisis. Die is vooral na de Tweede Wereldoorlog in een versnelling geraakt. Maar een groot deel van het politiek discours wil ons deze en de twee andere grote ecologische crises liefst doen vergeten. Onbeschaamd, ondoordacht en spelend met de toekomst van onze kleinkinderen, hebben sommigen het zelfs over ‘klimaatwaanzin’. Hoe durven ze!
Door onze vervuiling van de planeet, leven wij nu in een tien keer zo snelle klimaatverandering dan normaal is in de natuur. Door die snel groter en krachtiger wordende klimaatcrisis bedreigen wij het voortbestaan van onze eigen wereld en onze soort.
De wat mysterieuze titel ‘Alleen de wolken‘ van Bloms boek verwijst naar een citaat van de Duitse, Joods-marxistische cultuurfilosoof Walter Benjamin. Dat citaat schept ook het decor voor de roerige periode van het Interbellum (1919-1939). Het luidt: ‘‘Een generatie die nog naar school reed in door paarden getrokken rijtuigen stond plotseling onder de open hemel in een landschap waarin alleen de wolken hetzelfde waren gebleven en in het midden, in een krachtenveld van destructieve stromen en explosies, de nietige, kwetsbare menselijke gestalte.’
Ik herken mij hierin heel goed, als we de rijtuigen even vergeten. De tijd van het ‘kijken naar de kont van het paard’ is allang voorbij. In mijn jeugd kwam de radio op en de TV, waarbij mijn vader op het dak klom om de antenne goed te richten. In mijn leven speelden de versnellingen van de dan al 200 jaar oude Britse industriële revolutie de hoofdrol. Vliegen werd gewoon en op den duur had iedereen een auto.
Evenals zo vele Grootouders ben ik een kind van de derde fase van die revolutie met als kenmerk de computer, de communicatie en de globalisatie. Maar in de afgelopen drie decennia werden we ook geconfronteerd met de negatieve gevolgen van die revolutie en van onze hang naar welvaart. We creëerden toen onze eigen klimaat-, biodiversiteits- en vervuilingscrisis. In tegenstelling tot het citaat van Walter Benjamin, leven wij en onze kleinkinderen in een tijd waarin ook de wolken veranderen, omdat het weer verandert door onze broeikasgassenuitstoot.
Klimaatwaanzin
Op de website van het Vlaams Belang kopt Europees lijsttrekker Tom Vandendriessche op vrijdag 26 april: “Nieuwe begrotingsregels EU leggen klimaatwaanzin op”. Het valt op dat deze – op een miljoen stemmers mikkende – partij de term ‘klimaatwaanzin’ veelvuldig gebruikt. Ik heb het woord tevergeefs opgezocht in Van Dale. Waanzin kan zowel wijzen op ‘krankzinnigheid’ als op ‘grote onzin’. In verkiezingstijd ligt het woord uiteraard wel lekker in de mond, toch bij sommige rechts nationalistische partijen die hun kop in het zand steken over onze mondiale klimaatverandering. Zij gaan ervan uit dat wat je niet ziet, er niet is! Zelfs een beetje rebelsheid kan dat niet veranderen.
Die ‘rebelsheid’ verwijst naar het boek van onze klimaatminister Zuhal Demir Een beetje rebelsheid kan de wereld veranderen. Op de achterflap lezen we haar levensmotto: ‘Wie A zegt, moet ook A dóén.’ Het spreekwoord luidt echter ‘wie A zegt moet ook B zeggen’, wat betekent dat je als ergens eenmaal mee bent begonnen, je dat ook moet afmaken. Ik begrijp nu dat ze door bij de ‘A’ te blijven nooit is toegekomen aan de opstart van een verantwoord klimaatbeleid, laat staan aan het afmaken ervan. Wat de ‘rebelsheid’ betreft vermoed ik dat ze dat, net als ‘klimaatwaanzin’, anders definieert dan iemand die haar nu net een gebrek aan daadkracht inzake het klimaatbeleid aanwrijft.
Tijdens de Europese verkiezing in 2019 was – het kon ook moeilijk anders met de indrukwekkende klimaatprotesten van de jeugd – het ‘Bouwen aan een klimaatneutraal, groen, rechtvaardig en sociaal Europa’, één van de vier verkiezingsthema’s. Nu echter komen de woorden ‘gezondheid’, ‘milieu’ en ‘klimaat’ niet eens voor in de ontwerptekst van brokkenpiloot Charles Michel, die zijn rit moet uitzitten en niet voortijdig mocht vertrekken naar de nationale politiek. Uit de in april gepubliceerde Eurobarometer van het Europees Parlement, blijkt nochtans dat burgers thema’s zoals de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting, volksgezondheid en de strijd tegen klimaatverandering nog steeds bij de vijf belangrijkste prioriteiten zetten. Luisteren de EU-politici nog wel naar hun burgers?
@ Eurobarometer van het Europees Parlement, voorjaar 2024, p.13.
Uit diezelfde Eurobarometer blijkt dat de belangstelling van de EU-burgers voor de Europese verkiezingen (6-9 juni) groot is vanwege de huidige geopolitieke context. De Russische invasie in Oekraïne speelt hierbij uiteraard een belangrijke rol. Maar liefst acht op de tien (81%) EU-burgers zijn het ermee eens dat stemmen daardoor nog belangrijker is geworden. Het ligt dan ook voor de hand dat ‘defensie en veiligheid’ voor de EU een belangrijk thema is. In de top 5 heeft het een gedeelde plaats met ‘steun voor de economie en het scheppen van nieuwe banen’. Samen staan ze met 31% vlak onder armoedebestrijding (33%) en gezondheid (32%). Klimaat staat nu op de vierde plaats met 27%. Ondanks de boerenprotesten scoort landbouw heel wat lager, terwijl dat thema bij de politici, die blijkbaar een tractorfobie hebben ontwikkeld, hoog op de agenda staat. In Michel zijn concepten komt het begrip ‘duurzame landbouw’ zelfs niet voor als groene tegenpool van de sterk vervuilende, traditionele, geïndustrialiseerde landbouw!
‘Klimaatwaanzin’ is een lastig woord omdat er van alles mee kan worden bedoeld. Dat is niet het geval met het begrip ‘klimaatcrisis’ of ‘klimaatnoodtoestand’. Wat (ultra)rechtse partijen met klimaatwaanzin bedoelen is echter wel duidelijk. Ze laten elke focus op onze vervuilende activiteiten het liefst links liggen. Niks aan de hand, eigen volk eerst. We lossen alles op behalve dan die groene flauwekul, is hun redenering. In The Guardian van 24 november 2023, las ik een heel andere interpretatie van klimaatwaanzin of ‘climate madness’. Het artikel Actors and academics criticise UK over climate ‘madness’ and limits on protest, bekritiseert immers juist het beleid van de Britse regering.
Onder impuls van voormalig aartsbisschop van Canterbury, Rowan Williams, en van vooraanstaande klimaatwetenschappers, protesteerden acteurs en auteurs tegen het allerbelabberdste, nieuwe beleid van de Britse regering. In een brief merken ze op dat “de Britse regering de wetenschappelijke realiteit van de klimaat- en ecologische crisis negeert, nieuwe projecten op het gebied van fossiele brandstoffen ontwikkelt en vreedzame demonstranten die alarm slaan, criminaliseert.” Dat noemen zij ‘klimaatwaanzin’.
In Groot-Brittannië is het tegenwoordig bijna illegaal om te protesteren. Dat wijst op een politiek en juridisch systeem in verval. (Rowan Williams, voormalige aartsbisschop van Canterbury)
In Engeland is het tegenwoordig bijna onmogelijk om te protesteren of om je geweten te volgen wanneer de toekomst van de komende generaties op het spel wordt gezet uit winstbejag, politiek onbenul of lafheid. De Britse regering blijft contracten uitdelen voor olie-exploratie op bijvoorbeeld de Noordzee onder het voorwendsel van ‘energiezekerheid’. Dat doen ze op een vergelijkbare manier als die waarmee onze regeringen zich garant stellen voor de Antwerpse INEOS-ethaankraker. “In Groot-Brittannië is het tegenwoordig bijna illegaal om effectief te protesteren voor het recht op leven om te overleven”, stellen de actievoerders in hun brief. Protesteer je wel, dan word je gecriminaliseerd, wat volgens de opstellers en ondertekenaars van de klimaatwaanzinbrief wijst op “een politiek en juridisch systeem in verval, dat niet in staat is om deze urgente crisis aan te kunnen of een uitweg te vinden.”
Op 22 april 2021 protesteerden negen Extinction Rebellion activistes bij de HSBC-bank, die na het Akkoord van Parijs maar liefst £80 miljard in fossiele brandstoffen had geïnvesteerd. © Extinction Rebellion UK.
Op donderdag 16 november 2023 stonden negen vrouwen terecht voor het Londense Southwark Crown Court. De aanklacht betrof een geweldloze actie door Extinction Rebellion bij het HSBC-hoofdkantoor, één van ’s werelds grootste investeerders in fossiele brandstoffen. Bij hun actie hadden de vrouwen ruiten ingeslagen bij de investeringsbank onder het motto van ‘Beter gebroken ruiten dan gebroken beloften’. Ze riskeerden zo hun persoonlijke vrijheid om de misdaden van de bank tegen de menselijkheid aan te klagen. Ondanks het Klimaatakkoord van Parijs in 2015 heeft HSBC inderdaad de afgelopen vijf jaar 80 miljard pond geïnvesteerd in de fossiele brandstoffensector. Dat is pas crimineel. De vrouwen werden vrijgesproken.
De natte droom van rechts Vlaanderen
De verkiezingen in Nederland, nu hét gidsland voor een aantal Vlaamse nationalistische partijen, leidden daar een half jaar geleden tot een politieke aardverschuiving. Aardbevingen kennen ze daar helaas, door de winning van het Groningergas, maar al te goed. Maar daar de nodige aandacht van de politiek voor krijgen was een ware heksentoer, net als voor de beruchte toeslagenaffaire van premier Marc Rutte. Duidelijk is dat je in de problemen zit wanneer de overheid je heeft gecriminaliseerd. Toch zijn aardverschuivingen met een geweldige ruk naar ultrarechts vooralsnog uniek in Nederland.
Dat is het regeerakkoord Hoop, Lef en Trots tussen de vier partijen ook. Dat akkoord begint met te constateren dat Nederland een prachtig land is en een land om trots op te zijn. Opmerkingen die regelrecht uit de PPV-reclamespotjes komen. Lezing van de 26 pagina’s van het regeerakkoord maakt duidelijk dat het lange overleg vooral neerkwam op graaien in een grabbelton van partijpolitieke wensen. Niks landsbelang, niks voor het belang van de toekomstige generaties.
Voor Extinction Rebellion, waaraan de Haagse VVD-burgemeester Jan van Zanen zo’n hekel heeft, en voor andere activisten breken echter moeilijke tijden aan. Keihard optreden tegen ‘grensoverschrijdend gedrag’ en een verruimde definitie van ‘deelname aan een terroristische organisatie’ met daar bovenop een sterk verhoogde strafmaat tot 20 jaar zullen hun tol eisen. Als je de A12 bezet, overtreed je de wet, want je mag niet demonsteren op een snelweg, nietwaar? In Nederland ben je daarvoor nu ‘een vogel voor de politiekat’.
Mijnwerkersdochter Zuhal Demir die een moeilijke jeugd had, wrijft hierbij likkebaardend in haar handen.
‘Aan de Europese verplichtingen binnen het klimaatbeleid wordt niet getornd’, stelt ze, ‘maar het beleid moet wel draagbaar, haalbaar en uitvoerbaar zijn’. Verdacht is vooral het zinnetje ‘We houden ons aan de bestaande afspraken; alleen als we de doelen niet halen maken we alternatief beleid.’ Ik neem aan dat er daarom veel uitzonderingen zullen worden gevraagd. Energiezekerheid is belangrijk. Daarom moeten er zowaar vier kerncentrales bijkomen. Mijnwerkersdochter Zuhal Demir die een moeilijke jeugd had, wrijft zich hierbij likkebaardend in de handen.
We leven in waanzinnige tijden
In de 14de eeuw maakten wij in Europa een natuurlijk klimaatverandering mee. Er kwam een einde aan de zogenaamde Warme Middeleeuwen, een zich van het westen naar het oosten over het Noordelijk Halfrond in de tijd verplaatsende, regionale opwarming. In Europa duurde die grofweg van 1000 tot 1300. Een kleine natuurlijke afkoeling van zo’n 1°C, bracht ons toen in de Kleine IJstijd. Dat was een relatief koude periode die duurde van de vijftiende tot en met de negentiende eeuw. Daarna begon de Britse industriële revolutie zijn mondiale vervuiling, met ver strekkende gevolgen.
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de manier waarop de Warme Middeleeuwen en de Kleine IJstijd in elkaar overgingen. Naast historische informatie wordt hierbij gebruik gemaakt van informatie uit ijskernen, pollen, boomringen, enz. Een fascinerend boek hierover is A distant mirror – the calamitous 14th century (1978) of ook De waanzinnige veertiende eeuw (1980) van Barbara Tuchman. Hierin geeft ze een boeiend beeld van een eeuw van verandering. Ik heb het boek met veel plezier meerdere malen gelezen.
Bizar is dat we er toen, evenals nu, niet met zijn allen tegenaan zijn gegaan. Die waanzinnige eeuw kenmerkt zich door (nationale) oorlogen, lokale onlusten, de pest en twee pausen die elkaar naar het leven stonden in een tijd waarin de Rooms-Katholieke kerk de dienst uitmaakte. De kerk bood hoop, hielp armen en zieken, en moedigde het geven van aalmoezen aan om je een plek in de hemel te bezorgen. Onlangs is hierover een boek verschenen van de Vlaamse historicus Joren Vermeersch met als titel Vlaanderens waanzinnigste eeuw 1297-1384.
Het probleem is dat in de boeken van de meeste historici nauwelijks aandacht wordt besteed aan de uitkomsten van modern klimaatonderzoek, terwijl dit geologisch en archeologisch onderzoek in de afgelopen decennia een schat aan informatie heeft opgeleverd die de informatie uit de lokale historische bronnen in een breder kader plaatst. Gezamenlijk kunnen ze fascinerende en belangrijke lessen geven voor hoe we met onze klimaatverandering kunnen omgaan en hoe we er wel goed doorheen kunnen komen. En dat is anders dan de aanpak van de huidige generatie politici!
Een al dan niet blind vertrouwen in nieuwe technologie, die ons al honderden jaren ook in de problemen heeft gebracht en brengt, is gewoon dom. Dan ken je je geschiedenis niet, ook al heb je misschien geschiedenis gestudeerd. De (a)sociale media hebben ons eveneens veel ellende gebracht. Niets is makkelijker dan net als de wapenlobby, de tabakslobby en de fossiele brandstoffenlobby al jaren doen, te beweren dat het niet hun producten zijn die het kwaad verrichten, maar de gebruikers ervan.
Als oudere heb ik regelmatig ruzie met mijn smartphone of de arrogante Nederlandse dame in mijn GPS-navigatiesysteem, die allesbehalve ‘idiotensicher’ zijn. Als oudere voel ik mij door de overheid in de steek gelaten als er bijvoorbeeld weer eens een app moet worden gedownload. Maar wat ik wel kan is stemmen op een partij die rekening houdt met mijn belangrijkste wens: een goede en eerlijke toekomst voor mijn kleinkinderen en hun kleinkinderen.
Robotje heeft er net een vrij weekend opzitten. Ik vraag me af wat hij, zij of het, dan doet. Gezellig gaan wandelen zit er niet in, een spelletje scrabbel gaat ook niet en de ijsjes die hij vervoert in zijn buik met planken, zijn er niet voor hem. Zou ‘hij’ dan het hele weekend op zoek zijn naar een ‘zij’ voor een gezellige babbel? Het lijkt me maar niks om Robotje te zijn.
Reactie toevoegen