De afgelopen week publiceerde het VN-milieuprogramma (UNEP) zijn tweede overzicht van de klimaatgeschillen die overal op de wereld spelen. Hieruit blijkt dat het aantal klimaatzaken in drie jaar tijd bijna verdubbeld is tot ten minste 1.550 zaken in 38 landen. Als de rechtbanken van de Europese Unie ook worden meegerekend, zijn dat er 39. Het eerste UNEP-rapport verscheen in mei 2017. Toen liepen er 884 rechtszaken in 24 landen.
Deze toename kun je zonder meer op de rekening van de klimaatacties van de afgelopen jaren, het Greta Thunberg-effect, plaatsen.
Het rapport, Global Climate Litigation Report: 2020 Status Review is opgesteld in samenwerking met het Sabin Center for Climate Change Law van de Columbia University in New York. Het toont aan dat over de hele wereld, klimaatgeschillen niet alleen vaker voorkomen, maar ook succesvoller zijn. Het gevolg is uiteraard dat de rechtbanken in toenemende mate een belangrijke rol spelen bij het aanpakken van de klimaatnoodtoestand.
Volgens Arnold Kreilhuber, waarnemend directeur van de juridische afdeling van UNEP, “wenden burgers zich steeds meer tot rechtbanken om toegang te krijgen tot de rechter en om hun recht op een gezond milieu uit te oefenen”. Hoewel de meeste zaken nog steeds in de rijke Westerse landen plaatsvinden, zien we nu ook een vergelijkbare trend in landen met een lager inkomen. Het gaat dan om landen als Colombia, India, Pakistan, Peru, de Filippijnen en Zuid-Afrika. En die trend zal zich doorzetten.
Interessant is dat de achtergrond van de eisers volgens UNEP, steeds meer divers wordt. Naast niet-gouvernementele organisaties en politieke partijen, zien we ook de jeugd, senioren, zoals onze Grootouders, migranten en inheemse volkeren. Allemaal mensen die kwetsbaar zijn voor de gevolgen van de klimaatverandering, voor meer extreem weer met hittegolven en overstromingen, voor de stijgende zeespiegel en de hoge vervuilingsniveaus in onze welvaartstaat. De COVID-19-crisis drukt ons nog eens met de neus op de feiten: onze manier van leven verwoest onze wereld.
Vzw Klimaatzaak
In navolging van de succesvolle klimaatzaak Urgenda in Nederland, spande de vzw Klimaatzaak op 1 december 2014, een rechtszaak aan tegen de vier Belgische overheden die hiervoor bevoegd zijn. De geruchtmakende Nederlandse klimaatzaak in Nederland was de eerste in haar soort en kreeg wereldwijd navolging. Op de website van vzw Klimaatzaak kunt u lezen dat onze klimaatzaak door een vijftal gerenommeerde juristen wordt ondersteund. Dat dit in het complexe België geen eenvoudige zaak zou zijn was vanaf het begin duidelijk.
© Urgenda/Jan Rotmans
We zijn nu zes jaar later en vele pogingen om dwars te liggen van vooral de federale en Vlaamse overheid, verder. Eindelijk komt de rechtszaak in zicht. Eindelijk is de schriftelijke conclusierondes afgerond. Eindelijk zijn de pleitdata vastgelegd en komt onze klimaatzaak van 16 tot 26 maart 2021 voor de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel. Voor alle zekerheid heb ik het jaartal er toch nog maar even bijgezet. Overal in het land worden nu acties georganiseerd op 14 maart. Doe mee, zou ik zeggen.
Het was een lange weg van, naar ik aanneem, een juridisch correcte ‘obstructie’ of in gewoon Nederlands dwarsliggen, door vooral de Vlaamse regeringen. Maar dat heeft dan weer te maken met de complexiteit van ons land. De gevolgen daarvan zien we ook voortdurend in de aanpak van de coronacrisis, die al bijna een jaar de media beheerst.
Hierdoor is de aandacht voor de klimaatnoodtoestand wat op de achtergrond geraakt. Maar de urgentie ervan is er absoluut niet minder om geworden. Andere belangrijke VN-rapporten zoals het Emissions Gap Report 2020, laten zien dat de tijd steeds meer dringt. De gevolgen komen als een tsunami van sluipende, grote en kleine veranderingen op ons af. Dit decennium is het beslissende decennium. Dit jaar zullen we met de komende Klimaattop in Glasgow, weten of de wereldleiders er in zullen slagen de opwarming onder de 1,5oC te houden, of niet.
De Shell-zaak
Soms krijg je de indruk dat ons leven in toenemende mate wordt bepaald door techgiganten, zoals Facebook en Google, farmareuzen zoals Pfizer, oliegiganten zoals British Petroleum en Shell en voedingsindustrieën, zoals Nestlé en PepsiCo Inc. Hoewel er zich ook hier veranderingen aftekenen, gaan die vaak wel erg langzaam en moeizaam.
Dat was dan ook de reden dat zeven milieuorganisaties en ruim 17.000 Nederlanders op 1 december 2020 in Den Haag, een unieke rechtszaak tegen de olie- en gasgigant Shell begonnen. Onder leiding van de NGO Milieudefensie eisen ze dat Shell zijn CO2-uitstoot tegen 2030 met 45% vermindert ten opzichte van 2019. Dat is in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs. Op die dag werd gedemonstreerd op de trappen van het statige, moderne pand van het gerecht, vlak bij het Centraal Station. Het was er weer een drukke boel van kleurige geklede, maar vastberaden demonstranten.
© Milieudefensie
De advocaten van Shell probeerden allereerst de rechtszaak niet ontvankelijk te laten verklaren, maar dat is niet gelukt. Vervolgens werd geargumenteerd dat het hoofdkantoor in Den Haag niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor haar dochterondernemingen in het buitenland. De Nederlandse rechter zou daarom niet bevoegd zijn. Bovendien wijst men erop dat het bedrijf helemaal niet op ramkoers met internationale klimaatverdragen ligt en juist een koploper in verduurzaming is. Tot slot constateert men nuchter dat wanneer Shell niet aan de vraag naar fossiele brandstoffen kan voldoen, andere meer vervuilende bedrijven dat zullen doen.
De hoorzittingen zijn voorbij, de rechters beraden zich en zullen op 26 mei 2021 hun vonnis uitspreken. Maar ondertussen verloor Shell-Nigeria wel de in Nederland door Milieudefensie namens een aantal viertal Nigeriaanse boeren, aangespande rechtszaak in Den Haag.
Actie
Het valt niet mee om tijdens de coronacrisis actie te voeren. Toch gaan die gewoon door, ook al krijgen ze veel minder media-aandacht. Dat neemt echter niet weg dat er een groot aantal, vaak buitenlandse kranten zijn die hierover gezamenlijk publiceren.
Er zijn veel goede signalen nu meneer Trump, de uitvinder ‘fake news’, eindelijk weg is uit het Witte Huis. President Biden heeft op de dag van zijn inauguratie de aanvraag ondertekend om weer lid te worden van het Klimaatakkoord van Parijs, en er komt een Climate Office in het Witte Huis. Bovendien werd de aanleg van de zeer omstreden, miljarden dollars verslindende Keystone XL-pijplijn, onmiddellijk gestopt. Tot slot, is er een groeiend aantal landen dat een 0-uitstoot in 2050 nastreeft. Zelfs China doet dat rond 2060.
We can’t wait any longer. We see it with our own eyes, we feel it. We know it in our bones. And it’s time to act.
President Biden 27-01-2021.
We kunnen niet langer wachten. We zien het met onze eigen ogen, we voelen het. We voelen het aan ons water. En het is tijd om te handelen.
Pres. Joe Biden, 27 januari 2021
Je ziet het niet zo vaak in de media maar formeel spreken de lidstaten van de EU, evenals Japan en Nieuw-Zeeland, niet meer over een klimaatcrisis maar klimaatnoodtoestand. Op dit moment zijn er 38 landen die dit begrip in plaats van het woord crisis, gebruiken. Het is te verwachten dat de VS zich hier binnenkort bij aansluit. En dan is er nog de Europese Green Deal met zijn verhoogde doelstellingen, waar België mee heeft ingestemd. Het is allemaal niet genoeg, maar er beweegt wel degelijk iets.
En dan is er nog de uitslag van de door UNEP georganiseerde internationale “People’s Climate Vote” poll. Hieruit blijkt dat twee derde van de ruim 1,2 miljoen ondervraagden uit 50 landen die gezamenlijk meer dan de helft van de wereldbevolking vormen, zeggen dat de klimaatverandering een wereldwijde noodsituatie is en een omvangrijk klimaatbeleid steunen. Ruim een half miljoen van de ondervraagden was jonger dan 18 jaar. En juist zij zijn de katalysator in het veranderende klimaatdebat! Voor de politici is er dringend werk aan de winkel!
De vzw Klimaatzaak roept ons op tot actie als de rechtszaak zijn nieuwe fase ingaat. Gezien de snelle veranderingen binnen Europa, gezien de urgentie van dit nooit geziene probleem en gezien de lessen die we hebben geleerd tijdens de coronacrisis, is het te hopen dat deze rechtszaak snel tot een goed einde wordt gebracht. Het wordt hoog tijd voor een gezamenlijk actie van de vier klimaatministers; de tijd van kwartetten is over!
18 januari 2021
Illustratie bovenaan: De roep om Climate Justice tijdens een demonstratie in het Duitse Erlangen © Unsplash/Markus Spiske
Reactie toevoegen