Kritische burgers zijn de zuurstof van onze democratie: bescherm ze

In een klein West-Vlaams dorpje poogt een veevoederbedrijf een kritische inwoner de mond te snoeren met een rechtszaak. Maandag 15 mei is de eerste zitting in die zaak. Intussen floot het Grondwettelijk Hof onlangs nog de Vlaamse regering terug omdat die het burgers moeilijker wilde maken bezwaar aan te tekenen in vergunningsprocedures. De vrijheid van meningsuiting en protest is nochtans zuurstof voor een gezonde democratie en die moeten we dringend beschermen, zo bepleiten de ondertekenaars.

In Pollinkhove, deelgemeente van Lo-Reninge, een klein dorpje in West-Vlaanderen, kaarten Rigobert en zijn dochter Emmi samen met andere bewoners al jaren de overlast aan van een veevoederbedrijf in hun dorp. Het bedrijf in kwestie is 6 op zeven dagen actief en is ook gekwalificeerd als precair, omdat het gekneld zit tussen woningen en de basisschool in het dorp. Al vele jaren worden vragen van inwoners over geurhinder, het risico op stofexplosie, uitstoot van fijn stof en het zwaar transport van en naar het bedrijf genegeerd. Zoals zo vaak in landelijk Vlaanderen botst de drang naar alsmaar meer en alsmaar groter in ons huidige landbouwsysteem ook hier op grenzen van de leefomgeving en omwonenden.

Ook bij lokale bestuurders en de lokale politie worden de bezorgde burgers wandelen gestuurd. De eigenaars van het bedrijf zijn ‘goed gekend’ in het dorp. Omdat de regio zo verweven is met en afhankelijk is van de landbouwsector, is het beleid er regelmatig ook minder kritisch. Burgers die hierop kritiek uiten krijgen dan geregeld te maken met druk van een lokale vereniging, waar ook werknemers van deze bedrijven in zitten, of van de schoolraad, omdat ook scholen wel eens sponsoring ontvangen. 

Rigobert documenteerde via het nemen van foto’s het zwaar vrachtverkeer van en naar het bedrijf, vooral tijdens de spitsuren voor en na school. Samen met andere bewoners tekenden ze bezwaar aan tegen een aanvraag tot uitbreiding van het bedrijf. Begin dit jaar kreeg Rigobert dan een dagvaarding in de brievenbus. Hij wordt nu door het bedrijf beschuldigd van belaging, wegens het nemen van foto’s. Dat deed hij nochtans enkel om de overlast van het bedrijf te documenteren. De dagvaarding is pure intimidatie, een poging om kritiek in de kiem te smoren.

Het verhaal van Rigobert en zijn familie is geen alleenstaand geval. We zien steeds vaker gevallen van wat SLAPP-rechtszaken wordt genoemd: rechtszaken aangespannen om een kritische partij te intimideren en tot zwijgen te brengen. SLAPP is een Engels letterwoord en staat voor Strategic Lawsuit Against Public Participation. 

Niet alleen bedrijven of bouwbedrijven, maar ook de Vlaamse regering blijkt moeite te hebben met kritische burgers. Zo floot het Grondwettelijk Hof onlangs nog de Vlaamse regering terug omdat die het burgers moeilijk wilde maken om vergunningen aan te vechten die bv. lokale natuur in het gedrang brengen.

In een democratie die streeft naar een duurzame samenleving is het nochtans cruciaal dat mensen actief aan het openbare debat kunnen deelnemen. In tijden van klimaat- en biodiversiteitscrisis is het erg belangrijk dat niet enkel gevestigde milieuorganisaties maar ook geïnformeerde en geëngageerde burgers mee de handschoen opnemen om hun leefomgeving en onze natuur te beschermen. Naast journalisten moeten ook actoren uit het maatschappelijke middenveld en kritische burgers vrijuit problemen als belangenvermenging, corruptie, fraude, milieuschandalen, machtsmisbruik of laakbare praktijken kunnen signaleren. Het is erg belangrijk om die personen en verenigingen te beschermen tegen ongegronde en onrechtmatige gerechtelijke procedures.

De Europese Unie en de Raad van Europa dringen al enige tijd aan op een reeks beschermende maatregelen daartoe. Het komt er nu op aan deze bescherming ook concreet te maken. Enkel zo krijgen invloedrijke en kapitaalkrachtige personen en bedrijven het duidelijke signaal dat gerechtelijke stappen om te intimideren als een boemerang in hun richting kunnen terugkeren. Ze riskeren dan immers een veroordeling wegens tergend en roekeloos geding, met daaraan gekoppeld een substantiële kosten- en schadevergoeding voor de betrokken burgers of verenigingen en een geldboete wegens misbruik van justitie. Dit soort SLAPP-zaken, zoals die van Rigobert uit Pollinkhove, vraagt ook om een versnelde afhandeling, zodat het intimiderend of bedreigend karakter van de rechtsprocedure vlug beëindigd wordt.

Van politici verwachten wij dat ze het vrij debat hoog in het vaandel dragen. Minister van justitie Van Quickenborne schaarde zich reeds achter een kordate aanpak van SLAPP-zaken, en van hem wordt verwacht dat hij de Europese initiatieven nadrukkelijk steunt en dan ook assertief uitvoert. Ook rechters, rechtscolleges én de advocatuur kunnen best zo snel mogelijk actie ondernemen. Want deze intimidatie-rechtszaken verschralen niet alleen het publieke debat, ze maken ook misbruik van een al overbevraagd justitieapparaat. 

Laat ons kritische burgers dus omarmen en beschermen, onze democratie zal er wel bij varen. 

Dit opiniestuk werd ondertekend door:  Dirk Voorhoof (Human Rights Centre UGent en lid van het Europees expertencomité dat een anti-SLAPP Aanbeveling voorbereidt voor het Comité van Ministers van de Raad van Europa), Jo Baert (ere-kamervoorzitter Raad van State en lid van de Belgische anti-SLAPP-werkgroep), Joeri Thijs (politiek adviseur Greenpeace België),  Bart Vanwildemeersch (West-Vlaamse Milieufederatie), Filip De Bodt (Climaxi), Dries Verhaeghe (Dryade), Bernard Hubeau (Grootouders voor het Klimaat),  Bert Desomviele (Bos+), Jos Ramaekers (Natuurpunt), Benjamin Clarysse (Bond Beter Leefmilieu), Sarah Tak ( Klimaatzaak) en Kris Peeters (lector verkeerskunde Hogeschool PXL).

Afbeelding: Greenpeace