Volgens de Wereldbank kwam er bij de wereldwijde olieproductie vorig jaar bijna 150 miljard kubieke meter methaangas vrij, omgerekend zo’n 500 miljoen ton CO2-equivalent. Dat is volgens het IEA ongeveer 1,3% van de mondiale uitstoot van broeikasgasuitstoot door winning en verbranding van fossiele brandstoffen. Hiermee kan heel Afrika ten zuiden van de Sahara van energie worden voorzien. Methaan dat vrijkomt bij winning van olie, al dan niet uit schalielagen, wordt immers meestal afgefakkeld (flaring) als het niet economisch rendabel is om het op te slaan en voor energieopwekking te verbranden. Het Internationale Energieagentschap stelt dat de methaanuitstoot van de oliesector wellicht met 70% onderschat wordt. Ook bij de productie en het transport van aardgas uit gasbellen, ontsnappen er aanzienlijke hoeveelheden methaan. Steenkoolmijnen lekken eveneens grote hoeveelheden methaan, waarbij de diepste mijnen het meest methaan vrijgeven. Ook nadat ze gesloten zijn, kunnen ze verder methaan lekken.
Methaan (CH4) is een superbroeikasgas omdat het tijdens de eerste twintig jaar tot 80 maal meer warmte vasthoudt dan CO2, dat wel honderden jaren in de atmosfeer blijft hangen. Over honderd jaar is hun broeikaseffect nog steeds bijna dertig maal sterker dan dat van koolstofdioxide. Gelukkig wordt methaan relatief snel door natuurlijke processen afgebroken. Omdat methaan de aarde al gemiddeld een halve graad heeft opgewarmd en de concentratie ervan blijft stijgen, groeit er meer aandacht om die methaanuitstoot aan te pakken. Daar kan immers relatief snel klimaatwinst mee worden geboekt. Op de klimaattop in Glasgow (2021) werd daarom door de EU en de VS The Global Methane Pledge gelanceerd. Een belofte om tegen 2030 hun methaanuitstoot met 30% te verminderen. Ondertussen hebben bijna 160 landen zich daarbij aangesloten. Geplande nieuwe gasterminals voor zowel export als import zouden tegen 2030 voor 10 gigaton extra CO2equivalent uitstoot kunnen zorgen. Dat is bijna evenveel als alle steenkoolcentrales die vandaag wereldwijd in bedrijf zijn.
Ondertussen blijft zowat 40% van alle methaanuitstoot afkomstig van natuurlijke bronnen, zoals moerassen of draslanden (wetlands). De resterende twintig procent is voor rekening van de landbouw, vooral de veeteelt en de rijstteelt (in feite een soort kunstmatige moerassen). Ook vuilnisbelten kunnen aanzienlijke hoeveelheden methaan laten vrijkomen. Dat gebeurt vooral daar waar er biologisch afbreekbaar afval – van papier tot voedsel begraven wordt. Dichtbevolkte landen als Pakistan, India en Bangladesh hebben dan ook de grootste methaanuitstoot door vuilnisbelten. Bacteriën die in zuurstofarme omgevingen gedijen, zetten immers bioafval om in methaan. Geschat wordt dat 20% van de niet-fossiele uitstoot door mensen van deze vuilnisbelten afkomstig zijn. Het aftappen van de methaan afkomstig van vuilnisbelten zou nochtans niet alleen energie opleveren, maar ook de luchtkwaliteit in megasteden aanzienlijk verbeteren.
Los van deze door de mens veroorzaakte methaanuitstoot is er nog wat sommigen de ‘methaanbom’ noemen. Daarbij gaat het over de enorme hoeveelheden methaan, die in de permafrost van zowel het noordelijke als het zuidelijke poolgebied opgeslagen liggen. Permafrostgebieden in het noordpoolgebied en de Tibetaanse hoogvlakte (boven 5000 meter) beslaan samen bijna 11 miljoen vierkante kilometer, terwijl Antarctica amper tweemaal de oppervlakte van ons landje aan permafrost bezit.
Alvast in het noorden is de permafrost al aan het ontdooien en daarbij komt er inderdaad methaan vrij. Ook hier gaat het over oeroude lagen biologisch materiaal – van mossen tot mammoeten – dat daar al millennia lang begraven ligt. Als die methaan massaal zou vrijkomen, dan riskeren we een op hol geslagen klimaatopwarming met alle ellende van dien. En alsof dat nog niet genoeg is, riskeren we ook dat er bacteriën vrijkomen uit de permafrost die nieuwe wereldwijde epidemieën kunnen veroorzaken. We zijn eens te meer gewaarschuwd…
Chris Dutry 8 December 2024
Foto: ‘Flare Off & Pumpjack’ by Blake Thornberry on flickr.com (CC BY-NC-ND 2.0)
Permian Basin Oil Field — Eddy County, New Mexico
Bronnen:
- Bigger than Oil and Gas? Sizing up coal mine methane, Ryan Driskell Tate, Global Energy Monitor Report, Executive summary, March 2022
- ‘Mass delusion and wishful thinking’: Why everything you think you know about methane is probably wrong, Bulletin of the Atomic Scientists, 18 December 2023
- Revealed: the 1,200 big methane leaks from waste dumps trashing the planet, The Guardian, 12 February 2024
- One of the most potent greenhouse gases is rising faster than ever, The Washington Post, 10 September 2024
- Absolute Impact 2024. Oil and gas companies’ emissions targets are not Paris-aligned – with methane a major blind spot, Olivia Bisel, Rich Collett-White, and Mike Coffin, Analyst Report Carbon Tracker Initiative, November 2024
- A rising danger in the Arctic, Bulletin of the Atomic Scientists, 25 November 2024
- ‘Climate bomb’ warning over $200bn wave of new gas projects, The Guardian, 5 Dec 2024
We moeten oppassen met beweringen zoals “Methaan (CH4) is een superbroeikasgas”. Methaan heeft een relatief smalle absorptieband in het atmosferisch venster, maar die verschilt wel van de absorptiebanden van waterdamp en koolstofdioxide. De absorptie is evenredig met de logaritme van de concentratie. Het effect van methaan is relatief groot, ten eerste omdat er weinig methaan in de atmosfeer aanwezig is en er al relatief veel waterdamp en koolstofdioxide aanwezig zijn. Ten tweede zal methaan verdwijnen door “verbranding”, namelijk het zal verbranden als de broeikasgassen waterdamp en koolstofdioxide. Indien er dus al veel methaan in de atmosfeer aanwezig was geweest en bv. weinig koolstofdioxide, dan had door het effect van de logaritme van de concentratie de koolstofdioxide een groter broeikaseffect gehad dan methaan.