Een oproep voor ecowelvaart

De COVID-19 pandemie heeft ons geconfronteerd met uitdagingen en moeilijkheden, maar er is een gouden randje aan die onweers­wolken: een crisis geeft ons  een unieke kans om onder­liggende maat­schap­pelijke evoluties te versnellen of bij te sturen. Een van die evoluties is ongetwijfeld dat we onze maat­schappij veel duurzamer kunnen organiseren, zonder daarbij aan economische welvaart in te boeten. Onze ambassadeur Wivina Demeester doet – hierin bijgetreden door heel wat BV’s – een oproep voor ecowelvaart: een ecologisch verantwoorde welvaart.

Auteur: Wivina Demeester, 18 augustus 2020, gepubliceerd in De Morgen

In 2015 hebben de Verenigde Naties 17 duurzame ontwikkelings­doel­stellingen geformuleerd voor 2030. Maar hoe we die doel­stellingen konden bereiken was wellicht niet  duidelijk en unisono genoeg, zeker niet als we zagen hoe moeizaam de onder­handelingen verliepen rond de klimaat­conferenties, hoe de Verenigde Staten zich terugtrokken uit het Akkoord van Parijs, hoe we de steeds groeiende, wereld­wijde ontbossing moesten aanzien, of hoe gelaten de wereld blijft bij de stijgende inkomens­ongelijkheid. In vele gevallen wordt er sterk afgeremd op het realiseren van die doelstellingen omwille van economische overwegingen op korte termijn.

De pandemie heeft ons geleerd dat het anders kan. Op heel korte termijn hebben overheden over de ganse wereld maatregelen genomen waarbij gezondheidszorg en het redden van levens  topprioriteit werden en puur economische overwegingen werden naar de achtergrond geschoven. Tegelijkertijd werden terecht maatregelen genomen om de financiële schade voor de burgers op korte termijn te beperken.

Opvallend veel landen waar een nieuwe benadering succes kent, worden geleid door vrouwen. In Europa hebben landen zoals IJsland (Jóhanna Sigurðardóttir), Denemarken (Mette Frederiksen), Noorwegen (Erna Solberg) en Duitsland (Angela Merkel) het beter gedaan. Ook landen zoals Nieuw-Zeeland (Jacinda Ardern), Taiwan (Tsai Ing-wen), of regio’s zoals Tokyo in Japan (Gouverneur Koike Yuriko), Kerala in Indië (K.K. Shailaja) hebben het goed gedaan. We argumenteren hier niet dat we het eens zijn met het geheel van hun beleid. Het opbouwen van het vertrouwen van de bevolking, de leiderschapsstijl, een grotere zorg en empathie liggen wellicht aan de grondslag.? Of omdat ze een bredere waaier van criteria gebruiken, op goed gegronde gegevens gebaseerd en niet op zuiver economische, om hun beslissingen te nemen? Misschien werkt de alternatieve en daadkrachtige aanpak van de vrouwelijke leiders inspirerend.

Er bestaat nu een echte kans om onze maatschappij bij te sturen in de richting van meer duurzaamheid en een streven naar een betere herverdeling. Velen hebben ontdekt dat uren pendelen  misschien niet altijd nodig is, en dat thuiswerk in veel gevallen even productief kan zijn. Een soepeler organisatie van werk en persoonlijk leven is mogelijk: we hoeven niet echt van 9 tot 6 op het kantoor of in de fabriek te zijn. Moet de dag altijd opgesplitst worden in totaal gescheiden blokken van werk en familieleven? Ongetwijfeld waren er moeilijke momenten, maar ook momenten waar familierelaties werden uitgediept. Misschien zullen we wat minder snel in een vliegtuig springen voor een korte citytrip? Massieve steunmaatregelen voor de luchtvaart worden afhankelijk gesteld van milieudoelstellingen. Er wordt bij ons en elders eindelijk werk gemaakt van een verhoging van de sociale uitkeringen voor mensen in armoede.

Sommige wetenschappers argumenteren dat  de afname van de biodiversiteit het ontstaan van pandemieën in de hand kan werken. De zuiver economische benadering van de duurzaamheids­uitdagingen hebben de biodiversiteit geen baat bijgebracht.  De laatste drie maanden hebben ons heel veel welvaart gekost.

In het recente verleden werd er dikwijls geargumenteerd dat er een tegenstelling of een trade-off was tussen het realiseren van een duurzamere maatschappij en het garanderen van economische welvaart, vertaald in bruto nationaal product per persoon. Het leek erop dat we, om op een ecologisch en sociaal verantwoorde en duurzame wijze te leven, een stuk economische welvaart moesten opgeven. Dit klopt niet. Deze twee doelstellingen van welvaart en duurzaamheid kunnen gecombineerd worden, we kunnen ecowelvaart realiseren als we de koppen van de overheid, het bedrijfsleven, onderzoekers en het brede middenveld samenleggen.

Een aantal denkpistes waarrond we kunnen handelen:

1. Zorgzaam omspringen met onze natuurlijke productiemiddelen: Bedrijven zullen een andere houding moeten hebben t.o.v. productiemiddelen zoals grondstoffen, lucht, water, enz. die ze gebruiken. In feite behoren die middelen toe aan de samenleving. Die vertrouwt hen dan toe aan bedrijven om er goed gebruik van te maken en waarde te creëren. Maar niet om die middelen te vernietigen, niet om te vervuilen, of de omgeving met lawaai te bezoedelen. Bedrijven zijn niet de eigenaars van de middelen, maar hebben die slechts in bruikleen als ‘rentmeesters’. Die middelen moeten na gebruik beschikbaar blijven voor de samenleving in dezelfde toestand of zelfs verbeterd in vergelijking met wat bedrijven in bruikleen hadden gekregen. Dat heeft duidelijk gevolgen voor hoe we omgaan met lucht, water, geluid, of energie. Het schept ook grote kansen voor nieuwe activiteiten in korte productieketens, gesloten supply chains en reverse logistics, en dus circulaire economie.
2. Verantwoorde globalisering: over de laatste 30 jaar hebben we allen als consumenten voordeel gehaald uit de globalisering van de productie en de handel. Inflatie bleef laag, allerlei nieuwe toestellen zoals laptops en smartphones werden steeds goedkoper, er was meer verscheidenheid en kwaliteit in voeding, informatie kent geen grenzen meer, enz. Maar de voordelen werden ongelijk verdeeld: sommigen haalden er heel grote voordelen uit, anderen weinig of niets, of slechts nadelen.  En de lange transportlijnen per schip of vliegtuig waren zelden ecologisch verantwoord. We pleiten niet voor een terugdraaien van de globalisering, maar voor een verantwoorde globalisering, die een betere verdeling van de resultaten en winsten toelaat en een vermindering van de ecologische impact, met respect voor de culturele diversiteit. En we moeten nadenken over wat de externe kosten zijn van al dat transport, zoals de impact op de omgeving.
3. Grotere aandacht voor zorg, welzijn en gezondheid voor elke mens : we moeten dieper nadenken over hetgeen waarop alle burgers recht hebben onder het concept van ecowelvaart: fatsoenlijke bestaansmiddelen, maar ook een goede basiszorg, waarbij de muurtjes tussen welzijn en gezondheidszorg gesloopt worden, dicht bij de mensen. Goede basiszorg veronderstelt ook kwaliteitsvolle en betaalbare voeding, duurzaam geproduceerd, dicht bij de consument.Een betaalbare en veilige toegang tot informatie is een recht voor iedereen. Erkenning van equity based gezondheidszorg en van diversiteit is daarbij fundamenteel. Mensenrechten moeten in elk opzicht en ten alle tijde gegarandeerd worden. Daarom is het noodzakelijk die mensenrechten in de context van de huidige samenleving geformuleerd in vele verdragen, verklaringen en charters daaromtrent in praktijk te brengen. En aandacht voor levenskwaliteit en de mentale gezondheid, waarbij cultuur een cruciale rol speelt.  5.
4. Duurzame investeringen om ecowelvaart te promoten: En dit alles moet worden gefinancierd op een duurzame wijze. Sommige grote investeringsfondsen zoals Blackrock[1] in de Verenigde Staten of Temasek in Singapore hebben al de bocht genomen en hebben beslist om duurzaamheid als  belangrijk beslissingscriterium te gebruiken bij het beoordelen van hun investeringen. Onze financiële instellingen moeten worden aangespoord om dit ook te doen.
5. Zinvol werk : er is in deze crisis een heel mooie term ontstaan: de essentiële beroepen. We hebben gezien hoe waardevol de zorgverleners, huisartsen, verpleegkundigen, vuilnisophalers en buurtwinkels zijn voor de samenleving én voor de economie. De komende jaren zullen veel mensen de zorgsector verlaten door pensionering, vacatures raken niet meer ingevuld, er is nood aan  goed gevormd personeel. We leerden dat we beter zorg moeten dragen voor  werknemers : door ze meer te betrekken bij beslissingen over hun werk, door hen beter te vergoeden en beter op te leiden en door te zorgen dat arbeid als zinvol wordt ervaren.
6. Duurzame mobiliteit: tijdens de coronacrisis leerden we thuiswerken, fietsen en wandelen en na te denken of een verplaatsing essentieel is.  Laten we die mogelijkheid om onnodige verplaatsingen te vermijden behouden en overschakelen naar actieve modi wanneer het kan en zo de files en luchtverontreiniging blijvend vermijden.
7. Duurzaam ruimtegebruik: het huidige woonmodel dat op een zuivere economische logica is gestoeld, is ecologisch en sociaal niet langer houdbaar. De lockdown is in onze samenleving niet overal op dezelfde manier beleefd. In dichte stadsdelen zonder veel goede publieke ruimte en waar woningen onvoldoende comfort bieden, was de voorbije periode zonder meer aartsmoeilijk, met grote impact op het welzijn van veel bewoners (niet in het minst jongeren en kinderen). Het recht op betaalbaar wonen kan veel holistischer, mens- én maatschappijgerichter ingevuld worden. Op lange termijn zal dat de hele samenleving ten goede komen, met een verminderde ruimteconsumptie, een betere waterhuishouding en luchtkwaliteit. Niet alleen de natuur wordt hier beter van, ook de mens. De twee zijn immers onlosmakelijk verbonden.

Door de pandemie heeft de wereldeconomie de stopknop ingedrukt en we moeten nu terug opstarten. Dit is een uniek momentum waarop we de noodzakelijke transitie moeten maken. Zal deze omslag zonder slag of stoot gebeuren? Neen, we zullen moeten investeren in bewustwording van de bredere gemeenschap dat een ecologische aanpak en welvaart voor iedereen wel degelijk samen kunnen gaan. Beleidsverantwoordelijken zullen de goede reglementering moeten ontwerpen, samen met onderzoekers, het brede middenveld en het bedrijfsleven die creatieve oplossingen moeten ontwikkelen. Maar dat is waar crisissen goed voor zijn: ze scherpen ons begrip voor de nieuwe mogelijkheden aan en ze geven ons een kans om bijsturing snel door te voeren. Laat deze kans niet voorbijgaan.
No crisis should go to waste…

• Wivina Demeester
• Bea Cantillon, Universiteit Antwerpen
• Sofie De Caignie, directeur Vlaams Architectuurinstituut (VAi)
• Inge Vervotte, voorzitter Emmaus
• Caroline Pauwels, rector Vrije Universiteit Brussel
• Saida Sakali, leerstoel Fatima Mernissa, Vrije Universiteit Brussel
• Annemieke Van Damme, Prof Dr Dep Microbiologie, Immunologie en Trnasplantatie KUleuven
• Karine Moykens, secretaris generaal Zorg en gezondheid
• Sara Vicca, Dr biologie Universiteit Antwerpen
• Maaike Van Overloop, oud-voorzitter Domus Medica en huisarts
• Luce Beeckmans, postdoctoraal onderzoeker UGent/FWO (Architectuur en stedenbouw)
• Annekatrien Verdict, architecte
• Chantal De Smet, eredirecteur KASK
• Cathy Macharis, Prof Duurzame mobilitiet en logistiek VUB-MOBI
• Annick Schramme, hoogleraar cultuurmanagement UA/AMS
• Cathy Berx, gouverneur Antwerpen
• Magda Lambert, sociologe
• Gaby Jennes, voorzitter Domo VZW
• Kathleen Weyts, directeur HART Magazine
• Annemie Verhoeven, bewegingssecretaris beweging.net Antwerpen
• Christ’l Joris, voorzitter ETAP lighting international NV
• Katlijn Malfliet, emirita professor KULeuven
• Yamina Krossa,  oprichtster VUB Yamina Krossa Fonds, social entrepreneur
• Anne Marie Gielen, directeur Pax Christi Vlaanderen
• Ann De Schepper, vice-rector Universiteit Antwerpen
• Martine Reynaers, CEO Reynaers aluminium NV
• Marion Debruyne, dean Vlerick school
• Anne Snick, Dr Club of Rome EU
• Leen Van den Neste, Voorzitter directiecomité vdk bank
• Marian Deblonde, natuurkundige,  filosofe, dr sociale wetenschappen
• Olivia Vanmechelen, Kenniscentrum WWZ Brussel
• Anne Teresa De Keersmaecker, ROSAS
• Ann Demeulemeester, algemeen directeur Familiehulp vzw

---

Illustratie bovenaan: © Clay Banks via Unsplash (bewerkt)