Parijs 2024 – Olympische Spelen

Het Olympisch vuur, een symbool van hoop, vertrok op 16 april 2024. De priesteressen van Hera staken de olympische fakkel aan met een vuurpot. De fakkel zal door lopers naar Parijs worden gebracht.
© Paris 2024.

Mijn zwager is een sportfanaat. Ik niet. Voetbal is aan mij niet besteed en ondanks mijn zelfbedachte inburgeringscursus is het mij evenmin gelukt om aan de Belgische nationale trots, de ‘wielergekte’ te wennen. Regelmatig worden we bijna van onze sokken gereden als er weer een groepje, over het algemeen best vriendelijke, ‘wielerterroristen’ (uiteraard zonder bel) onverwachts de hoek om komt scheuren, op het smalle wandelpad in de buurt. Als we geluk hebben moeten ze eerst een klein, rammelend bruggetje over de Vliet over. Als ze van de andere kant komen, is het uitkijken voor de argeloze wandelaar en de wielerterrorist. Meestal gaat het goed.

De mascottes voor deze spelen zijn Frygische mutsen die ‘Phryges’ worden genoemd. Ze staan in Frankrijk symbool voor vrijheid en stammen uit de tijd van de Franse Revolutie. De mutsen dragen sportschoenen en hebben wenkbrauwen in de kleuren van de Franse vlag. Bij de Paralympische Spelen is één van de benen vervangen door een ‘blade’. © Paris 2024, Benjamin Boccas.

De aanleiding voor dit blog over de Olympische Spelen is het onlangs gepubliceerde rapport Rings of Fire, heat risks at the 2024 Paris Olympics, dat ik toevallig las. Het is de tweede keer dat een dergelijk rapport uitkomt. Het vorige ging over de Olympische zomerspelen in Tokio, die door de coronapandemie één jaar werden uitgesteld. Er was toen zelfs geen publiek, wat voor de organisatoren een behoorlijke tegenvaller was, maar voor het klimaat niet.

De aftrap in Parijs: drie mogelijkheden

De aftrap van deze spelen is op vrijdag 26 juli. Uniek is dat die ceremonie – als alles goed gaat en de terroristen de Spelen met rust laten – voor het eerst in de eeuwenlange geschiedenis van de Olympische Spelen buiten een stadion plaatsvindt. De circa 10.500 atleten zullen per land en in een bootje zo’n 6 km de nu niet meer vervuilde Seine afvaren tot aan het Trocadéro.

De Jardins du Trocadéro, werden aangelegd voor de Wereldtentoonstelling van 1937 met de iconische Eifeltoren op de plek van het voormalige Palais du Trocadéro. Het is nu een groot park met veel fonteinen, dat begrensd wordt door de Seine en het Palais de Chaillot. Als er onverhoopt toch sprake is van een ernstige dreiging vervalt de boottrip en zal de ceremonie in deze tuinen plaatsvinden. Mocht ook dat niet kunnen dan wordt het een traditionele keuze: het voetbalstadion Stade de France met zo’n 90.000 plaatsen. Afhankelijk van het beeld bij de opening – rivier, park of stadion – weten we hoe de olympische vlag erbij hangt.

Onze klimaatverandering is een existentiële bedreiging voor de sport. Lord Sebastian Coe, voorzitter van de Wereldatletiekbond in het ‘Rings of Fire’-rapport.

De duurzaamste spelen ooit?

Aan ambitie ontbreekt het niet. Het Franse organisatiecomité wil de CO₂-uitstoot beperken tot 1,58 miljoen ton. Dat is evenveel als de jaarlijkse uitstoot van 376.000 auto’s. Men wil dat doen door die uitstoot te beperken in drie belangrijke sectoren: de bouw, het transport en de activiteiten zelf.

Gewoonlijk pakken gastlanden uit met de bouw van indrukwekkende nieuwe stadions, arena’s enz. In Parijs wordt vooral gebruik gemaakt van bestaande infrastructuur. Bij de nieuwbouw van het Olympisch Dorp en het aquacentrum werd 30% minder CO₂  per vierkante meter geproduceerd. Om dat te bereiken werd er op grote schaal gebruik gemaakt van hout en het hergebruik van bouwmaterialen uit de sloop. Het Dorp visualiseert de groene stad van de toekomst.

Het Olympisch Dorp bestaat uit 82 gebouwen in de gemeenten Saint-Denis, Saint Ouen en L’Île-Saint-Denis. Die locatie hangt samen met een poging deze verarmde noordelijke buitenwijken nieuw leven in te blazen. Het Dorp is dan ook op grond van die gedachte ontworpen. Dit betekent dat de ruim 14.000 atleten tijdens de Spelen en de 8.000 atleten bij de erop volgende Paralympische Spelen, in toekomstige woningen en kantoren verblijven. Een derde van de daken heeft zonnepanelen terwijl daktuinen nog eens een derde van de daken bedekken om de temperatuur in het gebouw te verlagen. Tussen de gebouwen zijn lange, rechte openingen naar de Seine die als windtunnels fungeren en frisse lucht landinwaarts brengen.

Spelen zonder toeschouwers, zoals in Tokyo, zijn natuurlijk een uitzondering. Maar hoe verminder je de CO₂-uitstoot van een kleine 13 miljoen bezoekers, de honderden IOC-officials en zo’n 15.000 atleten? Dat blijft moeilijk omdat die zelf uitmaken hoe ze reizen. Toch moedigen de organisatoren de Europese fans aan om vooral met de trein te komen. De officiële partner Air France adverteert met een deal voor fans uit verre landen, waarbij ze vluchten naar Frankrijk kunnen boeken met een aansluitende treinreis naar bestemmingen zoals Bordeaux, Nantes, Lyon, Saint-Étienne, Nice, Marseille en Lille, waar voetbal-, handbal- en zeilevenementen zullen plaatsvinden.

In Parijs zelf wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van het openbaar vervoer – dat weliswaar twee keer zo duur wordt -, van moderne elektrische steps e.a., van de fiets en de benenwagen. Parijs is al een tijdje aan het vergroenen. Voor de Spelen is er, volgens ‘Inside the Games’ van 14 april, bijna 400 kilometer fietspaden aangelegd en zijn er 3000 extra deelfietsen beschikbaar. Om de zomerhitte te bestrijden zijn vernevelaars op fiets- en voetpaden geïnstalleerd en worden ijskarwitte oppervlakten gebruikt, zoals bij de stoeltjes van gerecycleerd plastic in het aquacentrum. Toch viel de suggestie van de voorzitter van de Parijse regio, Valérie Pécresse, dat lopen goed voor je gezondheid is, slecht bij veel burgers die gewend zijn aan een overvol en problematisch openbaar vervoer. Of de geplande vermindering van de CO₂-uitstoot in deze sector wordt gehaald, is bijgevolg zeer de vraag.

Volgens de officiële schattingen maken elektriciteit en aardgas minder dan 1 procent uit van de totale voetafdruk van de Spelen. Een deel van de energie komt van zonnepanelen die op de daken van het Olympisch Dorp liggen, op de Seine drijven of boven het nieuwe aquastadion hangen. De rest komt van het Franse elektriciteitsnet, dat volgens cijfers van 2022 voor bijna 63% wordt opgewekt met oude kerncentrales langs de rivieren, vanwege het beschikbare koelwater. Die centrales zijn gevoelig voor hittegolven, waardoor het koelwater te warm kan worden en de kerncentrales minder stroom leveren. Dat gebeurt door onze klimaatopwarming steeds vaker.

VN Duurzame Ontwikkelingsdoelen

De huidige 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s), die in 2015 door de Verenigde Naties zijn vastgesteld, zijn de kern van de nieuwe mondiale duurzame ontwikkelingsagenda voor 2030. Ze bouwen voort op eerdere afspraken die zijn gemaakt op de VN Conferentie over milieu en ontwikkeling (UNCED) in 1992 in Rio de Janeiro, Brazilië, waarop het IOC aanwezig was. Met deze doelen willen de VN in 2030 een duurzame wereld voor iedereen bereiken, waarin niemand wordt buitengesloten. De doelen gelden voor alle landen en voor alle mensen.

Duurzaamheid is, naast geloofwaardigheid en de jeugd, één van de drie pijlers van de Olympische Agenda 2020, de strategische routekaart van het IOC. Evenals vele multinationals heeft het IOC immers, gebaseerd op haar verantwoordelijkheid als organisatie, als eigenaar van de Olympische Spelen en als leider van de Olympische Beweging, een duurzaamheidsstrategie ontwikkeld. Deze strategie richt zich op vijf sectoren: de infrastructuur en natuurlijke locaties, het inkoop- en resource- management, de mobiliteit, het personeelsbestand en het klimaat.

Het IOC is wel vaker in Parijs. Zo was de organisatie ook aanwezig op de belangrijke COP in 2015 die leidde tot het cruciale Akkoord van Parijs. Toen is afgesproken dat de wereld onze klimaatopwarming ruim onder de 2^oC dient te houden en bij voorkeur op 1,5^oC. Het IOC heeft echter pas bijna zes jaar geleden toegezegd om hun uitstoot met 30 % te verminderen tegen 2024 en met 50% tegen 2030. Omdat ruim 72% van de IOC-uitstoot met reizen te maken heeft, kom je er niet door een bos aan te leggen in de Sahel (590.000 bomen in Mali en Senegal) of door vegetarische maaltijden te promoten, zoals nu in Parijs gebeurt.

Het IOC is zich heel bewust van het grote belang van de Spelen, die miljarden toeschouwers trekken. Ze verkopen dat feit heel goed en stellen dat ze hun “invloed aanwenden en belanghebbenden en Olympische fans aanmoedigen om actie te ondernemen tegen klimaatverandering, zodat ook zij spelbepalers kunnen worden”. Mooie woorden, maar de daden spreken dit behoorlijk tegen.

Ik kan met een gerust hart zeggen dat duurzaamheid nu stevig verankerd is als een uitvoerende prioriteit binnen het IOC – ZKH Prins Albert II van Monaco, voorzitter IOC Sustainability and Legacy Commission, in het Jaarverslag 2021.

Op de komende Spelen worden de surfwedstrijden niet in de populaire surfspot Biarritz georganiseerd maar ruim 15.000 km ervandaan in Tahiti. Bizar is ook dat Frankrijk de Olympische Winterspelen in 2030 wil organiseren, terwijl de Alpiene gletsjers er als sneeuw voor de zon verdwijnen. Volstrekt onbegrijpelijk is het besluit om de Aziatische Winterspelen van 2029 in Saoedi-Arabië te organiseren. Dit land bouwt hiervoor een nieuwe stad met een bergresort, een kunstmatig meer en het maakt het mogelijk om in de buitenlucht te skiën. Deze oliestaat creëert “een wintersfeer … in het hart van de woestijn”! Dit staat toch echt wel haaks op de tweede pijler – geloofwaardigheid – van het IOC en illustreert hun arrogantie.

Ondanks de ontegenzeggelijke innovaties bij de Franse Spelen is het niet voldoende voor het IOC om te claimen dat ze een voorbeeld van duurzaamheid zijn. Het IOC is immers net als de FIFA een traditioneel, conservatief en commercieel bastion. In april verscheen in het gezaghebbende wetenschappelijke tijdschrift Nature Sustainability, een analyse van de Olympische Zomer- en Winterspelen tussen 1992 en 2020. Deze Spelen kostten gezamenlijk meer dan $70 miljard dollar.

Uit het onderzoek blijkt klip en klaar dat de Spelen zeer gemiddeld scoren wat duurzaamheid betreft. Salt Lake City 2002 waren de meest duurzame Olympische Spelen in deze periode, terwijl Sochi 2014 en Rio de Janeiro 2016 de minst duurzame waren. Volgens de onderzoekers kunnen drie acties de Olympische organisatie duurzamer maken: ten eerste, de omvang van het evenement sterk verminderen; ten tweede, de Olympische Spelen laten rouleren tussen dezelfde steden; ten derde, onafhankelijke duurzaamheidsnormen afdwingen. Ondanks de retoriek heeft het IOC met zijn Spelen nog een lange weg af te leggen.

Rings of fire

Een opvallend en omstreden besluit is om de traditionele, energieverslindende airco’s in het nieuwe Olympisch Dorp te vervangen door een innovatief geothermisch koelsysteem. Dat is een netwerk van leidingen met gekoeld water, afkomstig van een diepte van circa 70 meter. Als reactie hierop hebben een aantal landen zoals de VS, het UK, Denemarken en Italië, besloten om mobiele airco’s te gaan gebruiken. Het besluit wordt ook aangevochten door de Britse vereniging voor duurzame sport, BASIS (British Association for Sustainable Sport). Deze organisatie heeft in de afgelopen zes jaar het debat over klimaatverandering en sport op gang weten te brengen met baanbrekende analyses.

Het is de derde keer dat Parijs de Spelen ontvangt. In 1900 en 1924 heerste het vooruitgangsgeloof van de Britse industriële revolutie nog volop. Achteraf gezien is het bizar dat de Spelen in zowel 1900 als in 1924 al snel werden gevolgd door de verschrikkingen van de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Het voeren van oorlogen zit blijkbaar in onze genen, terwijl het bij andere zoogdieren niet voorkomt. Ik heb nog nooit een konijnenleger het territorium van buren zien aanvallen omdat daar het gras groener is. In mensentaal: vanwege grondstoffen en macht.

Volgens het Rings of Fire rapport en Météo-France is de jaarlijkse temperatuur in Parijs 1,8°C warmer dan bij de Olympische Spelen in 1924. Dat is het gevolg van de snelle klimaatopwarming door het extensieve gebruik van fossiele brandstoffen sinds de jaren 1960 én het hitte-eilandeffect van de miljoenenstad die Parijs is. Dit in een situatie waarin wordt verwacht dat 2024 weer het warmste jaar ooit zal zijn. BASIS en de atleten maken zich dan ook zorgen over het ontbreken van airconditioning. De voorzitter van de wereld-atletiekbond, Lord Sebastian Coe, waarschuwt dat de klimaatverandering een existentiële bedreiging is voor de sport. In het rapport spreken atleten van 15 sporten zoals tennis, marathon lopen, speerwerpen en zwemmen, hun bezorgdheid uit over de gevaren voor prestaties en gezondheid en zelfs hun angst voor sterfgevallen door hitte.

De fossiele industrie, waaronder TotalEnergy, is niet welkom op deze Spelen

De Olympische Spelen van Tokio maakten duidelijk dat de omstandigheden steeds moeilijker worden. In het rapport spreekt men over “martelend”. In Tokyo steeg de temperatuur boven de 34^oC bij een luchtvochtigheid van bijna 70%. Hierdoor werden deze Spelen “de heetste in de geschiedenis”. Deelnemers braakten en vielen flauw bij de finish en rolstoelen werden gebruikt om atleten weg te halen uit zonovergoten arena’s. De Russische tennisser Daniel Medvedev zegt in het rapport bang te zijn om op het veld te sterven. Hij kaartte dat halverwege de wedstrijd aan. Beroertes door de hitte komen bij het tennis in toenemende mate voor.

In het eerste Rings of Fire-rapport werd al gepleit voor betere richtlijnen voor uitstel of afstel van sportevenementen vanwege hitte gerelateerde ziekten, voor de inzet van nieuwe technologie voor het monitoren van zowel de hitte als de lichaamstemperaturen en voor een verbeterde uitwisseling van kennis over hitteziekten. Dit advies is in geringe mate opgevolgd.

Het advies van de atleten zelf in het tweede Ring of Fire-rapport gaat verder en is breder. Zij pleiten voor een slimmere planning, het beperken van de blootstelling aan hitte door het inlassen van waterpauzes tijdens trainingen en wedstrijden, meer voorlichting over hun bijdrage aan de klimaatcrisis en meer uitwisseling van ervaringen.

Sponsoring en sensibilisering

Uit het onderzoek van BASIS blijkt dat veel atleten zich niet uitspreken over de hitterisico’s of het milieu omdat ze denken daardoor een zwakke indruk te maken of om te worden beschuldigd van hypocrisie omdat ze vele (vlieg)reizen maken. Daarom wordt er gepleit om de atleten weerbaarder te maken tegen dergelijke kritiek. Bovendien wordt er op het enorme sensibiliseringspotentieel van de Spelen gewezen, waar miljarden mensen naar kijken. Atleten moeten, volgens het BASIS-rapport, in staat gesteld worden om zich ”uit te spreken over hun ervaringen met de huidige en toekomstige gevolgen van klimaatverandering”. Het komt allemaal een beetje opgeklopt en bla bla-achtig over. Geen woorden maar daden binnen de sportwereld, zou beter zijn.

Om de bewustwording over de klimaatcrisis te vergroten, maar in mijn ogen meer als lippendienst, wordt er in het rapport ook aandacht gegeven aan de rol van de fossiele industrie, de ‘Carbon Mayors’, bij het ontstaan van onze klimaatopwarming. Die schatrijke industrie heeft een stevige invloed op de sport, zoals bij de organisatie van bijvoorbeeld het wereldkampioenschap voetbal 2022 in Qatar. De vijfde aanbeveling in dit BASIS-rapport is dan ook om de relatie met de fossiele industrie te herbezien. Dat is een interessante uitsmijter, maar volstrekt onvoldoende. De sportwereld zou stevigere en duidelijkere standpunten moet innemen.

De Franse oliereus TotalEnergies had het in 2019 al begrepen, toen duidelijk werd dat dit de groenste en duurzaamste Spelen ooit zouden worden. Daar hadden zij duidelijk geen zin vanwege het risico om, hardleers als ze zijn, weer aan de schandpaal te worden genageld. Ze besloten niet als sponsor op te treden. Wat zuur merkten ze op dat “de €100 miljoen voor de restauratie van de in 2019 grotendeels afgebrande Notre-Dame wel welkom was”. Op 21 juni publiceerde het bedrijf een overzicht van hun belangrijke sponsering van sportactiviteiten op regionaal niveau. Het gaat dan om: voetbal in Afrika, rugby, wielrennen, badminton in Azië en de motorsport.

Kans op hittegolven reëel

Hoewel de jaarlijkse opwarming in Parijs sinds 1924 1,8°C is, varieert die stijging uiteraard per seizoen. Voor de maanden juli, augustus en september varieert die opwarming tussen + 2.2°C en +2.6°C, waarbij de maanden juli en augustus de grootste stijging van de minimumtemperatuur ten opzichte van 1924 kent, van respectievelijk 2.8°C en 2,9°C. Dat zijn precies de maanden waarin de Olympische en Paralympische Zomerspelen plaatsvinden. De kans op hittegolven is daarom reëel.

Sinds de Spelen van 1924 is het in Parijs 1,8°C warmer geworden (jaarlijkse gemiddelde). De kans op hittegolven is reëel.

Tussen 1947 en 2023 zijn er in de regio Parijs 50 hittegolven geweest, waarvan de frequentie en intensiteit door onze klimaatcrisis alleen maar toeneemt. In 2003 kostte een dodelijke hittegolf meer dan 14.000 mensen het leven in Frankrijk. In Parijs werd toen een maximumtemperatuur van 39,5°C gemeten, maar in 2019 bereikte het kwik al 42,6°C. In 2023 stierven er in Frankrijk 1435 mensen door de extreme hitte. Bovendien blijkt uit onderzoek dat de kans op extreem hete zomers zoals die van de vorige jaren, tien keer zo waarschijnlijk is door de klimaatcrisis.

In de jaren 1990 begonnen VN-organisaties aan de ontwikkeling van monitoringsystemen voor de oceaan, de motor van het klimaat. Dat gebeurde binnen het Global Ocean Observing System, een gigantisch programma op mondiaal, regionaal en nationaal niveau. Er was voldoende kennis en nieuwe technologie om zoiets te ontwikkelen. Bij de IOC, de International Oceanographic Commission van UNESCO, die heel wat armer is dan het IOC dat de Olympische Spelen organiseert, ben ik daar zelf lange tijd bij betrokken geweest.

De Fransen zullen veel kaarsjes in de Notre-Dame moeten branden om te hopen op goed weer.

Op Europees niveau was er EuroGOOS, waaruit uiteindelijk Copernicus is voortgekomen. Hun experimentele langetermijnvoorspellingen werden hoe langer hoe beter, zeker als je de informatie als een signaal beschouwt. Uiteraard zijn onze dagelijks weersverwachtingen beter. Toch heb ik de indruk dat ook die niet goed meer weten om te gaan met de klimaatverandering. Onze weersvoorspellingen zijn de laatste tijd even onvoorspelbaar als het weer zelf.

De angst voor warm weer en hittegolven tijdens de Olympische en Paralympische Spelen is terecht. Te warm water kan tot algenbloei leiden zoals dat ‘ineens’ gebeurde bij de Spelen in Tokyo in 2008 en in Rio in 2016, waar twee zwembaden op mysterieuze wijze groen werden. Mijn zwager liet mij weten dat hij (na het voetbal en de Tour) de Olympische Spelen volgt. Ik ook. Ik ben nieuwsgierig naar de kleur van de Seine, waaraan de Franse Lichtstad al eeuwenlang ligt. En wat het weer betreft, moet men maar veel kaarsjes gaan branden in de iconische Notre-Dame.