We wisten al dat plasticafval vissen en zeezoogdieren in ernstige problemen brengt, maar nu wordt ook duidelijker hoe nefast de degradatie ervan tot microplastics wel is. Ze veroorzaken immers zowel broeikasgassen als de vertraging van de koolstofopslag in de oceaanbodem. Een extra reden om veel zorgvuldiger met plastics om te gaan en ze vooral zoveel mogelijk te vermijden.
Om maar meteen de omvang van het probleem te schetsen: in de beruchte Noord-Pacifische draaikolk, is de massa van de daar aanwezige microplastics die op of net onder het wateroppervlak drijven, naar schatting zes maal groter dan die van het daar aanwezige plankton. Die microplastics zijn kunststofdeeltjes met een doorsnede kleiner dan 5 mm en kunnen door verwering verder verkleinen tot nano-partikels, die slechts een duizendste van een millimeter ‘groot’ zijn. Tot voor kort waren wetenschappers vooral bezorgd over de toxiciteit van dergelijke microplastics, die in de voedselketen van de oceaan geaccumuleerd worden. Uiteindelijk komen ze op ons bord terecht via de weekdieren of vissen die we uit de zeeën wegvangen.
Biologische koolstofpomp
Dat verweringsproces van ‘micro’ naar ‘nano-plastics’, is bovendien een bron van vrijkomende broeikasgassen, zoals methaan en ethyleen. Recent onderzoek duidt echter op een belangrijk bijkomend probleem. In zijn nog te verschijnen boek ‘A poison like no other’(*) waarschuwt wetenschapsjournalist Matt Simon dat ook de zgn. biologische koolstofpomp van de oceaan door micro- en vooral door nano-plastics ernstig verstoord kan raken. Vandaag slaat de oceaan door dit complex mechanisme jaarlijks 12 miljard ton koolstof op in de diepe oceaanbodem. Dat komt overeen met zowat een derde van de mondiale jaaruitstoot van CO2. Zonder deze koolstofafvang door de oceaan zou de huidige atmosferische CO2-concentratie nog 250 deeltjes per miljoen hoger zijn.
Hoe werkt deze cruciale ecosysteemdienst van de oceaan? Koolstofdioxide lost op in het oppervlaktewater en via fotosynthese wordt het opgeslagen in het fytoplankton. Deze minuscule algen dienen op hun beurt als voedsel voor het zoöplankton. De uitwerpselen van deze kleine diertjes, kleine fecale korrels, zinken relatief snel naar de zeebodem als een soort ‘sneeuw’. Daar wordt de aanwezige koolstof in de pellets verder gemineraliseerd tot hard gesteente.
Microplastics in uitwerpselen
In elke stap van dit proces hebben microplastics een impact, maar vooral de aanwezigheid van microplastics in de uitwerpselen van het zoöplankton is nefast. Fecale pellets mét microplastics zinken immers veel trager naar de oceaanbodem. Dat stelde de mariene ecotoxicoloog Matthew Cole al vast in 2016 en publiceerde er een paper over in Environmental Science & Technology (**). Concreet becijferde hij dat door microplastics verontreinigde feces van zoöplankton ruim tweemaal trager naar de oceaanbodem zakten. Ander onderzoek wees uit dat het zinken van fecale pellets van krill met de helft vertraagd werd. De drijfkracht van microplastics – vooral lage dichtheidspolymeren, zoals polyethyleen, verhindert dat de pellets snel naar de bodem zinken. Omdat deze fecale pellets vaak twee tot drie dagen langer in de waterkolom zweven, verhoogt ook de kans dat ze door zee-organismes ingeslikt worden. Daardoor kan het veel langer duren vooraleer ze de oceaanbodem bereiken.
Er is ook verder onderzoek nodig naar hoe microplastics de gezondheid van fytoplankton en zoöplankton aantasten. Minder fytoplankton betekent immers ook minder zuurstof én meer verzurende CO2 in het zeewater. Labotesten toonden al aan dat hoge concentraties microplastics in het water toxisch zijn voor het fytoplankton en hun groei met 45% verminderen. Cole’s experimenten met eenoogkreeftjes of roeipootkreeftjes, een veel voorkomende soort zoöplankton, lieten zien hoe hun maagjes gevuld raakten met microplastics, waardoor ze minder echt voedsel aten en kleinere, vaak onvruchtbare eitjes produceerden. De kreeftjes leefden ook minder lang.
Mondiaal verdrag over plastics
Deze verontrustende vaststellingen kunnen hopelijk een bijkomend argument zijn om spoed te zetten achter de onderhandelingen binnen de VN rond een mondiaal verdrag over plastics. Die zijn eind november in Uruguay gestart en zouden over twee jaar tot een bindend VN-verdrag moeten leiden. (***)
Chris Dutry 24 november 2022
(*) Dit boek werd aangekondigd in ‘All that plastic in the ocean is a climate change problem, too’, Grist Newsletter October 17th 2022, Joseph Winters
(**)Microplastics Alter the Properties and Sinking Rates of Zooplankton Faecal Pellets, Matthew Cole et al., Environmental Science & Technology/ACS Publications, February 23rd 2016, pp. 3239-3244
(***) Plastics tsunami: Can a landmark treaty stop waste from choking the oceans?, by Meera Subramanian, Nature Briefing 22 November 2022
Foto publiek domein
Het zijn niet zo zeer de plastics die nefast zijn voor het milieu, maar hun slordig verpreiden als afval in het milieu. Goed gebruikte plastics helpen bv onze voeding te bewaren zonder microbiële aantasting en bulkgoederen in een lichte verpakking veilig en met minder brandstof te vervoeren. De beelden die jullie tonen doen denken aan middeleeuwse toestanden toen er nog geen riolering was in Europa en de ratten zich te goed deden aan de vuiligheid op straat. Een probleem moet creatief aangepakt worden op het juiste niveau en zonder eenzijdige phobiën tegen van alles en nog wat.