Oikos_Holemans

Radicale klimaatactivisten effenen het pad

Opiniestuk De Standaard, Do. 10 Nov. 2022, Pagina 30

Gematigde activisten halen voordeel uit de acties van hun radicale collega’s, schrijft Dirk Holemans. Wat heet ook radicaal?

Het was een goed voorbereide actie in verschillende landen, in de aanloop naar de klimaatconferentie in Egypte: in musea tomatensaus tegen het ­beschermglas van een schilderij gooien, en je vastkleven aan het kader van het schilderij. Musea stonden perplex, mensen die al geen groot hart hebben voor de klimaatbeweging ­waren er als de kippen bij om de acties af te serveren. Met argumenten gaande van ‘zo duw je mensen weg van de ­klimaatbeweging’ tot ’totaal ongehoord, een kunstwerk gebruiken voor zo’n actie’ (en uiteraard was er de gebruikelijke bagger op sociale media). Er was ook de opgemerkte actie in de luchthaven van Schiphol, waar activisten een vreedzame sit-in in de vertrekhal hielden, maar anderen zich vastketenden aan privéjets.

Dat die acties verstorend werken, merkte je aan hoe snel de publieke opinie reageerde, maar ook aan hoe snel het doorgaans traag werkende justitieapparaat in actie schoot. De drie betrokkenen bij de actie bij het schilderij Meisje met de parelin het Mauritshuis in Den Haag werden al na een week veroordeeld tot twee maanden celstraf. Een forse en snelle straf die duidelijk als doel heeft ­klimaatactivisten af te schrikken, ook al worden hun acties gekenmerkt door geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid. Mochten gerechtelijke straffen altijd proportioneel zijn, je zou je afvragen welke veroordelingen ceo’s van oliebedrijven als Shell staan te wachten.

Radicale flank

Of je nu al dan niet sympathie hebt voor die acties, de vraag is of ze nut hebben. Versterken ze het maatschappelijk gewicht van de klimaatbeweging – die uit vele schakeringen ­bestaat – of ondermijnen ze net de slagkracht ervan? Om op die vraag een antwoord te zoeken, kunnen we ons wenden tot de studie van sociale bewegingen, waarbij sociologen de ‘radicale-flanktheorie’ hanteren. Welk effect hebben de acties van een radicale flank van een sociale beweging op het succes van de volledige ­beweging, waarbij doorgaans meer mensen zich aangetrokken en aangesproken voelen tot het grotere, gematigde deel van de sociale beweging?

De gematigde Martin Luther King zag zijn fondsenwerving eerder stijgen dan afnemen door de ­acties van radicale zwarte bewegingen als de Black Panthers

De radicale-flanktheorie ontstond onder meer na de studie van de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten. Het bleek dat gematigde zwarte burgerrechtenorganisaties, zoals die onder leiding van Martin Luther King, hun fondsenwerving eerder ­zagen stijgen dan afnemen door de ­acties van radicale zwarte bewegingen als de Black Panthers, en dat ze meer progressieve wetgeving konden afdwingen. Maar belangrijke onderzoekers als Herbert Haines wezen ­erop dat radicale flanken ook negatief kunnen afstralen. Veel hangt af van wat de samenleving op dat ogenblik radicaal vindt.

Recent onderzoek, verschenen in het tijdschrift PNAS Nexus, bevestigt dat radicale flanken van sociale bewegingen de steun voor de gematigde ­delen ervan kunnen doen toenemen. De onderzoekers baseren zich op hun studie van de perceptie van de dierenrechtenbeweging en de klimaat­beweging. De aanwezigheid van een radicale flank versterkt de positie van de gematigde delen van de beweging. Vooral radicale tactieken zoals vandalisme hebben dat effect, eerder dan een radicale agenda. De onderzoekers spreken van het contrasteffect: hoewel de gematigden niet veranderen, ogen ze minder radicaal, waardoor ze meer steun verwerven.

Radicale wortel

De radicale-flanktheorie stelt dus dat als een deel van een sociale beweging radicaliseert, dat niet noodzakelijk de hele beweging verzwakt. Het kan juist de positie van de gematigde meerderheid van de beweging versterken. Daarin speelt de publieke perceptie een belangrijke rol. Door de acties van de radicale flank lijken gematigde ­activisten ineens aanvaardbaarder, zij zijn dan het redelijke alternatief.

Ook voor de houding van over­heden kan het een verschil uitmaken. Om zeker niet te moeten samenwerken met de radicale flank, wordt het aantrekkelijker om in gesprek te gaan met de gematigde activisten. Zo kan de overheid laten zien dat ze radicale acties niet ziet zitten, maar toch ­bereid is tot dialoog met de sociale ­beweging.

Of de theorie ook opgaat voor de huidige klimaatbeweging en de ­nieuwe golf aan radicale acties, valt ­uiteraard nog te bezien. Ook is het niet zo dat de radicale activisten per se hun slag thuishalen, de kans is groot dat ze teleurgesteld moeten vaststellen dat hun eisen niet ingewilligd worden. Maar als ze hun blik verruimen en wat meer tijd nemen voor wat er verandert in de samenleving, kan de teleurstelling misschien plaats ruimen voor ­ tevredenheid.

Hoewel ook dat moeilijk blijft, als de wetenschappelijke rapporten unisono beschrijven hoe we bij onge­wijzigd beleid als samen­leving de ­afgrond in denderen, en de voor­gestelde politieke akkoorden en ­beleidsmaatregelen steevast too little, too late zijn. In die zin is het belangrijk te erkennen vanwaar het woord radicaal komt: het verwijst naar radix, wortel. Problemen aan de wortel ­aanpakken, is dat radicaal of gewoonweg de meest efficiënte en logische manier om als samenleving te han­delen?

Dirk Holemans ■

Dirk Holemans is coördinator van de denktanks Oikos en lid van de onderzoeksgroep Cresc (UAntwerpen)

Reactie toevoegen

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met * .