ESb6_GIWoAEQoKb

Save our mothers

Vandaag is het Wereldvrouwendag. Speciaal voor deze dag schreef Grootouder voor het Klimaat Ilse De Vos een sterk artikel waarin ze vertrekt van de zorgtaken die vrouwen wereldwijd veel meer dan mannen op zich nemen. Die taken hypothekeren hun sociale positie en hun toekomstkansen. In de officiële economie hebben deze levensnoodzakelijke taken zelfs geen plaats. Nu blijkt ook dat de klimaatcrisis de precaire situatie van vrouwen nog verergert. Tegelijk is een diepe ecogendergap ontstaan. Hoe dat zit, leest u in onderstaand artikel.

Auteur: Ilse De Vos

Save our mother(s)

Deel 1: Time to care

Aan de vooravond van het Wereld Economisch Forum in Davos publiceerde Oxfam International haar rapport “Time to care” over ongelijkheid tussen rijk en arm. In dit rapport illustreert Oxfam met heel concrete cijfers hoe de diepgewortelde ongelijkheid blijft groeien en dat het economische systeem “seksistisch is en vrouwen en meisjes uitbuit”. Alleen als we de middelen en de inspraak eerlijk verdelen, maken we een kans om naast de armoede en ongelijkheid ook de klimaatverandering en de gevolgen ervan op sociaal gebied te beperken. 

Extreme ongelijkheid en democratie

Eerst de algemene cijfers. Er leven op dit moment zo’n 7,67 miljard mensen op aarde.  Volgens Oxfam bezitten de 1% rijkste mensen inmiddels dubbel zoveel als 6,9 miljard mensen. Het aantal miljardairs is in 10 jaar tijd verdubbeld: er zijn nu 2.153 miljardairs. Hun gezamenlijk vermogen overtreft hetgeen 4,6 miljard mensen of 60 % van de wereldbevolking samen bezitten. Bij het aantal nullen dat die miljardairs bezitten kan u zich waarschijnlijk niet zoveel voorstellen. Daarom maakte Oxfam volgende vergelijking: Stel u zou het eeuwig leven hebben en u zou sinds de bouw van de piramiden in Egypte (vanaf 2551 voor Chr) elke dag 10.000 dollar gespaard hebben, dan zou u nu nog maar 1/5 bezitten van wat de 5 rijksten elk gemiddeld bezitten. Zo ongeveer toch. Bent u er nog ?

Als de rijkste mens op aarde, Amazonbaas Jeff Bezos (55), vanaf nu elke dag tot hij 90 is zo’n 8,5 miljoen dollar opmaakt, dan heeft hij bijna zijn hele bezit “verteerd”. Deze hoofdbreker staat in schril contrast met de 5,5 dollar per dag waarvan de armste helft van de wereldbevolking moet leven. Extreme ongelijkheid dus. En ze groeit snel, te snel. Dat is op termijn gevaarlijk voor iedereen, zegt de Franse econoom Thomas Piketty, want extreme ongelijkheid ondermijnt de democratie: “Als een kleine groep bijna alle economische middelen in handen heeft, bestaat het principe ‘iedereen is gelijk’ niet meer.” Miljardairs gebruiken hun geldoverschot immers ook om mediabedrijven en denktanks op te kopen en zo politieke invloed uit te oefenen. Denk maar aan Rupert Murdoch die op die manier Brexit en ook het klimaatdebat beïnvloedt. Of ze gaan lobbyen voor multinationals om wetten bij te sturen b.v. inzake milieu of belastingen.

Wanneer een miljardair zoals Jeff Bezos 10 miljard dollar aan klimaatopwarming doneert, of Bill Gates het onderzoek naar een geneesmiddel tegen corona ondersteunt, oogsten ze veel applaus. Thomas Piketty doorprikt die wat hij noemt “de sacralisering van de miljardairs”. Elk weldenkend mens weet dat “Bill Gates de computer echt niet alleen uitgevonden heeft. Het is het resultaat van het werk van tienduizenden onderzoekers en van publieke investeringen.” Of van onzichtbare/ ongekende arbeid in lageloonlanden, of van ultraflexibele laaggeschoolde nachtwerkers die zorgen dat uw ’s avonds bestelde pakje al de volgende ochtend op uw stoep staat.

“In elke samenleving voelt de elite de behoefte om de bestaande ongelijkheid te rechtvaardigen. Vandaag  doet ze dat vooral door te argumenteren dat de concentratie aan rijkdom het gevolg zou zijn van het talent en ondernemerschap van de rijksten, ongeacht hun afkomst. En dat iedereen daar wel zou bij varen, omdat een deel van hun welvaart naar beneden sijpelt.”

Wereldwijd betekent het toegang hebben tot, of het controle hebben over wouden, landbouw, water en visserij dat men voedsel, onderdak, inkomen en een identiteit heeft. Maar in vele landen bestaan wetten, normen of tradities die bepalen wie toegang heeft tot deze natuurlijke middelen of wie deze mag bezitten. Vaak krijgen mannen daardoor meer rechten of middelen dan vrouwen. Als vrouwen op die manier de mogelijkheid ontzegd wordt om land te bezitten, te beheren of te erven, raken ze afhankelijk van landbezitters die deze situatie bovendien nog vaak misbruiken. Elke natuurramp of crisis zal deze genderongelijkheid en het machtsonevenwicht in de samenleving of de gezinnen nog vergroten

Deel 2: Huishouden

Amitabh Behar, Oxfam India CEO, is pessimistisch voor de toekomst: “We hebben de ongelijkheid niet langer onder controle en dat is de schuld van het economische systeem.” Dit economisch systeem en ook de toenemende rijkdom is volgens het Oxfam rapport gebouwd op de schouders van de vrouwen. “Als vrouwen stoppen met hun huishoudelijke taken, stort de wereldeconomie in elkaar,” zegt Amitabh Behar.

De waarde van onzichtbare arbeid

“Oxfam berekende dat de 22 rijkste mannen samen rijker zijn dan alle 325 miljoen volwassen vrouwen in Afrika samen. Vrouwen leveren wereldwijd enorm veel arbeid die onzichtbaar en onbetaald is: ze zorgen voor de kinderen en ouderen, ze poetsen, ze koken, ze doen de was, en in ontwikkelingslanden halen ze ook nog water, bewerken het land …

Tezamen besteden alle vrouwen 12,50 miljard uur aan onbetaald zorgwerk. Zo zorgen ze ervoor dat mannen uit kunnen werken en dat bedrijven draaiend gehouden worden. Omgerekend levert hun werk een bijdrage aan de wereldeconomie van 10.8 biljoen dollar per jaar. Dat is ongeveer 3x zoveel als de volledige technologie industrie of 9 x zoveel als de farmaceutische industrie. En dit bedrag houdt niet eens rekening met de waarde die zorgtaken toevoegen aan gezondheid en geluk van mensen.”

Een elfjarig meisje dat iedere ochtend 15 km loopt om brandhout te halen voor haar familie verschijnt niet in de economische statistieken, ook al is haar werk van onschatbaar belang voor haar familie, haar activiteit wordt niet gezien als productieve arbeid. Mocht datzelfde meisje die taak uitvoeren voor een ander gezin en daarvoor betaald worden, dan krijgt haar werk, haar dienst wel economische waarde. Een bijzonder vreemde evolutie als je weet dat het woord economie afgeleid is van het Griekse woord Oikos, dat thuis/ huishouden betekent en oorspronkelijk een deel van de moraalfilosofie was die zich specifiek bekommerde om wat van waarde is wat niet.

Met de introductie van de wiskunde in de economie werd het filosofisch denken geleidelijk verlaten en koos men ervoor om het economische denken te richten op de schaarse hulpbronnen, de vijandige natuur en het beconcurreren van elkaar. Thuis werd daardoor de plaats waar mannen naar terugkeerden om tot zichzelf te komen na een dag hard werken in de koude wereld van het betaalde werk. Vrouwen stonden voor hen klaar en zorgden voor balans. Ze werden de onzichtbare en onbetaalde hoeksteen van de samenleving en tegelijk het grootste slachtoffer van het economische systeem.

In haar boek “Je houdt het niet voor mogelijk” vat Katrine Marçal het resultaat ervan als volgt samen: “Het leven van mannen heeft waarde. Het leven van vrouwen heeft waarde voor mannen”

Klimaatverandering en ongelijkheid

Ons economisch systeem staat nu onder druk door de reeds merkbare klimaatverandering en de daaruit voortvloeiende vraag naar groene energiebronnen, circulaire technieken in industrie en duurzame landbouw. Het eeuwige groei-denken wordt geconfronteerd met de eindige aardse voorraden, met verminderde of mislukte oogsten, met de zorg om milieubehoud, met de strijd voor beschikbaar zuiver water en voor gezonde lucht.  Het verlies of de verminderde kwaliteit van natuurlijke bronnen raakt de armsten het hardst en dus ook vooral vrouwen. Zij merken heel snel de impact ervan op hun leven en tijdsbesteding en op de gezondheid van diegenen waarvoor ze zorgen. Klimaatverandering zal de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen,  en tussen arm en rijk nog doen toenemen..

De effecten van de klimaatverandering verschijnen soms als rampen en soms als trage veranderingen in het landschap. Veranderingen van het milieu beïnvloeden het leven van iedereen, maar  vrouwen krijgen meestal het grootste deel van de last te dragen.

Ashwaq, 14, moet dagelijks water halen voor haar 8 broers en zussen in het Khamir vluchtelingenkamp in Jemen en dat in zeer onveilige omstandigheden.

Aanhoudende droogte leidt ertoe dat vrouwen en meisjes nog meer ingezet worden om water te halen. Soms kan het zoeken van veilig water tot 8 uren duren. Daardoor komen andere huishoudelijke taken, zoals het instaan voor voedsel en brandstof om te koken, onder druk te staan. Uiteindelijk zullen vrouwen nog meer tijd aan onbetaald werk gaan besteden en minder tijd hebben om een inkomen te verwerven of om op school te zitten.

Bijkomend lopen vrouwen  tijdens die lange tochten op zoek naar water kans op uitdroging of andere gezondheidsproblemen, en ze zijn onderweg kwetsbaarder voor mishandeling, verkrachting of ontvoering, en voor mensenhandelaars … Wereldwijd is immers vastgesteld dat natuurrampen, oorlog en tekorten aan voeding en water zorgen voor aanzienlijk meer geweld op vrouwen.

Als de oogsten mislukken en het vee sterft, als er dus tekort aan voedsel is,  blijkt dat het opnieuw de gezondheid van vrouwen en meisjes is die sneller achteruit gaat dan die van mannen. Zo is het in veel landen een regel dat meisjes en vrouwen pas mogen eten nadat hun mannelijke familieleden zijn uitgegeten. Dit kan leiden tot chronische ondervoeding en een slechte gezondheid veroorzaken. Elders zorgt  het  principe “vis tegen seks” ervoor dat vrouwen in ruil voor voedsel tot seksuele handelingen worden gedwongen. Ook uithuwelijking van meisjes is een manier om na slechte oogsten een mond minder te moeten voeden. Voor de meisjes heeft de jonge uithuwelijking meestal negatieve consequenties voor hun seksuele ontwikkeling en kansen, voor hun gezondheid en ontwikkeling in het algemeen.

Ook in geval van plotse natuurrampen blijkt dat vrouwen en meisjes minder kansen hebben om te overleven. Terwijl vrouwen hun werk binnenshuis doen, en voor kinderen, ouderen of zieken zorgen, zijn mannen elders waar ze het gevaar van b.v. een tsunami zien aankomen. Mannen kunnen dan vluchten, in bomen klimmen, zwemmen, … Dingen die meisjes vaak nooit leerden. Als ze zich dan toch kunnen redden en in vluchtelingenkampen terechtkomen, raakt hun veiligheid bedreigd omdat ze in de minderheid zijn of geconfronteerd worden met nieuwe gezinsstructuren. Vaak ook zijn ze uiterst kwetsbaar omdat ze geen toegang hebben tot financiële middelen als de overheid enkel op naam van mannen hulp bedeelt.

Korte en Lange termijn denken

Politieke en economische obstakels maken dus dat vrouwen en meisjes beperktere mogelijkheden hebben om het hoofd te kunnen bieden aan de gevolgen van de klimaatverandering. Kunnen overleven,  is hun eerste en belangrijkste bekommernis, de korte termijn. En de beschikbaarheid van of net de schaarste aan zuiver water zal daarbij een steeds grotere rol gaan spelen.

Om op lange termijn te kunnen overleven, is het uitermate belangrijk dat vrouwen een rol krijgen in het zoeken naar duurzame oplossingen, te beginnen met een grotere deelname aan de verschillende fora,  die nu nog gedomineerd worden door mannen. “Vrouwen nemen te weinig beslissingen en de beslissingen doen nog te weinig voor vrouwen”, zegt Hilda Heine, president van de Marshalleilanden (en de eerste vrouw die tot staatshoofd is gekozen in de zuidelijke Stille Oceaan).

Overheden waarin vrouwen ondervertegenwoordigd zijn, voelen niet hoeveel uren vrouwen aan onbetaalde zorgtaken besteden, en hebben daardoor niet de neiging om te investeren in publieke zaken, zoals schoon water, elektriciteit en kinderopvang, de zorgsector in het algemeen. Daardoor ervaart die overheid ook geen druk om een  hogere belasting op rijkdom te heffen, zodat vrouwen niet langer hun dagen hoeven te vullen met onbetaald, huishoudelijk werk. Oxfam berekende dat als   de allerrijksten een extra belasting van 0,5 procent op hun vermogen zouden betalen,  dit ervoor kan zorgen dat er de komende tien jaar 117 miljoen banen in onderwijs, gezondheid en ouderenzorg bijkomen. En mocht men tegelijk deze zorgarbeid een verloning geven in overeenstemming met hun werkelijke waarde en belang voor mens en maatschappij … 

Irina Bokova, directeur-generaal van Unesco, op de  Internationale dag voor de uitbanning van geweld tegen vrouwen: “Vrouwen staan in het hart van de gemeenschappen. Hun uitgebreide kennis over het beheer en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen is de sleutel tot het aanpakken van klimaatverandering, in het bijzonder met betrekking tot het waterbeheer en het voorbereid zijn op mogelijke natuurrampen. Vrouwen en meisjes vertegenwoordigen een enorm potentieel dat moet worden geïntegreerd in de oplossingen voor klimaatverandering. De volledige deelname van meisjes en vrouwen – en hun leiderschap –  zijn essentieel om adequaat te reageren op de gevolgen van klimaatverandering.”

Deel 3: Verantwoordelijkheid en engagement

Kansen

 “Meisjes en vrouwen vormen de sleutel tot het uitbannen van armoede. Als zij hun school afmaken, kunnen ze een baan krijgen. Het blijkt dat vrouwen in ontwikkelingslanden ruim 70% van hun inkomen in hun gezin en de gemeenschap investeren, terwijl dat bij mannen maar zo’n 35% is. Investeer je in meisjes, dan werkt dat dus als een olievlek: als een meisje een opleiding afmaakt en een baan krijgt, dan zorgt ze dat haar kinderen – jongens én meisjes – ook allemaal naar school gaan. Alle volgende generaties hebben daar profijt van. The Smartest Investment, noemen we dat” aldus Moniek van ’t Hek , directeur van Plan International.

‘Opportunity starts with safe water” – Kansen beginnen met zuiver water. Voor vrouwen is het vinden van zuiver water een persoonlijke zaak, een erezaak. Het bepaalt de gezondheid en het overleven van het hele gezin. Een verzekerde beschikbaarheid van zuiver water opent voor miljoenen vrouwen de weg naar een betere gezondheid, naar onderwijs en economische welvaart.

Niemand kan zonder water overleven. Maar op dit moment hebben 785 miljoen mensen nog steeds geen toegang tot zuiver water. Water vormt een essentiële factor in de vicieuze cirkel van armoede. En water staat nu reeds in het hart van de klimaatcrisis.  Desondanks blijken wereldwijde investeringen weinig prioriteit te geven aan de verzekering van een degelijke watervoorziening.

Ngo’s als water.org of Plan international hebben via hun jarenlange werking in plaatselijke gemeenschappen ervaren hoe de beschikbaarheid van water vooral vrouwen “empowered”. Via gemeenschappelijke projecten of met microkredieten zijn mensen in staat om zich een waterton, een aansluiting op waterleiding, een waterput, een waterfilter,… te veroorloven. Zuiver water in of dicht bij huis verandert het leven van vrouwen en meisjes drastisch omdat ze dan tijd krijgen om naar school te gaan, om een economische activiteit zoals naaien te ontwikkelen, elders te gaan werken, een opleiding te volgen, …

Vrouwen krijgen onderwijs in Niger

Onderwijs is belangrijk voor ieder kind, maar voor meisjes in het bijzonder. Een laag opleidingsniveau bij meisjes heeft namelijk niet alleen negatieve gevolgen voor henzelf, maar ook voor hun kinderen, de familie, de gemeenschap en de maatschappij.  Door een goede opleiding weten meisjes meer over gezondheid, hygiëne en voeding waardoor de baby- en kindersterfte daalt. Onderwijs biedt meisjes ook de beste bescherming tegen een gedwongen huwelijk en tienerzwangerschappen. Want geschoolde meisjes zijn mondiger en weerbaarder en kennen hun rechten. Door onderwijs krijgen meisjes meer controle over hun eigen leven, ze leren creatief en kritisch denken en kunnen bijdragen aan de maatschappij. Onderwijs leidt ook tot minder zwangerschappen, dus kleinere gezinnen en ook tot minder bevolkingstoename.  Deze feiten over stijgende gezondheid en welvaart werden ook door de Zweedse arts en statisticus Hans Röslin bevestigd via zijn de geanimeerde statistieken.

Activisme

Vrouwen zijn meestal heel betrokken op wat er in of met hun gemeenschap gebeurt, en worden vaak rolmodellen als het gaat om de aanpak van kindhuwelijken, genitale verminking, uitsluiting, discriminatie, misbruik, intimidatie en geweld. Hun strijd voor vrouwenrechten, hun getuigenissen en activisme beïnvloeden stapsgewijs de hele gemeenschap tot gedragsverandering en andere denkpatronen.

Een voorbeeld van een vrouw die reageert tegen de bedreiging jegens haar gemeenschap en de vernietiging van hun levensomstandigheden en leefgebied, is Sonia Guajajara, hoofd van de koepelorganisatie van inheemse volkeren in Brazilië (APIB).  Zij ageert tegen de groeiende dreiging van ontbossing, onteigening of verjaging waarmee  de inheemse volkeren in het Amazonewoud geconfronteerd worden sinds Jaïr Bolsonaro president  is van Brazilië. Hij gelooft dat de uitbreiding van de landbouwindustrie met meer soja, vlees en melkproductie dé toekomst van het land vormt. Het Amazonewoud moet hiervoor wijken. Sonja Guarjajara ijvert voor het behoud van de leefgebieden van de inheemse volkeren en van hun levenswijze. Inheemse volkeren zijn verdedigers en beschermers van de meest biodiverse gebieden op aarde.  Van generatie op generatie hebben ze de kennis aan elkaar doorgegeven om er in harmonie met de natuur te kunnen leven.

Sonia Guajajara benadrukt daarbij ook de heel eigen wijze waarop vrouwen naar de natuur kunnen kijken.

Een ecogendergap

Vrouwen als moeders  en zorgdragers, ook voor deze planeet…  Met meisjes als Greta Thunberg, Anuna Dewever, Luisa Neubauer, … die deze dagen voorop lopen in de klimaatstrijd zou men wel eens geneigd kunnen zijn dit als een gegeven, een aangeboren eigenschap te beschouwen. Niets is minder waar. Er blijkt zelfs een hardnekkige ecogendergap te bestaan.

Nog niet zo lang geleden leek het erop dat je alleen via het gebruik van herbruikbare draagtassen kon bijdragen aan de vermindering van de afvalberg. In Amerika was daarrond een experiment, waarbij men mannen vrij makkelijk kon overtuigen dat herbruikbare tassen de indruk van vrouwelijkheid of homoseksualiteit gaven.

Ondertussen staan de rekken in supermarkten vol met groene en afvalarme producten. Alleen, door het feit dat het nog steeds vooral vrouwen zijn die zich om het huishouden bekommeren, worden vooral zij verleid/aangesproken om te kiezen voor ecovriendelijke was- en poetsproducten of afvalarme duurzame voeding. Commerciële campagnes die deze producten bij vrouwen aanprijzen, dreigen daarmee te suggereren dat duurzaamheid een taak van vrouwen is. Gelukkig zijn er b.v. ook al ecovriendelijke toiletartikelen voor mannen.

Niettemin speelt het gendergerelateerd denken ook in milieu- en klimaataangelegenheden een rol. Klimaatsceptici zien doorgaans niet de dreiging voor het milieu, wel vrezen ze de afbraak van de moderne industriële maatschappij die gebouwd werd op mannelijkheid. Het verklaart de aanvallen en haatcampagnes ten aanzien van jonge en oudere klimaatactivistes.

Discriminerende genderrollen en stereotypen resulteren daardoor ook in een verschillende behandeling van vrouwen en mannen die ijveren voor de bescherming van het milieu en het beïnvloedt ook de resultaten van hun acties.

“Ikzelf word op sociale media uitgescholden. Ik moet goed op mijn woorden letten, want omdat ik opkom voor de rechten van minderheden en Inheemse Volkeren uit het Amazonewoud, vorm ik een bedreiging voor de politieke leden van de partij van Bolsonaro.  De intimidaties gaan van verbaal, psychologisch tot fysiek geweld. Ze proberen ons gedrag te criminaliseren waardoor ze hopen dat ze ons monddood krijgen.” Sonja Gujajara.

Die strijd tegen het grote gelijk, tegen discriminatie, tegen ongebreidelde economische groei ten koste van  Moeder Aarde; de strijd tegen extreme ongelijkheid tussen arm en rijk en tussen man en vrouw; het besef  dat de gevolgen van de klimaatopwarming nu al vooral degenen raakt die er het minste schuld aan hebben;  machteloosheid en het diepe verlangen naar  samenwerking om oplossingen te vinden, samengevat door Rachel Howell, docent duurzame ontwikkeling aan de universiteit van Edinburgh: “Soms, word ik heel boos” zegt ze, “want een heleboel problemen zijn historisch gezien meer door mannen gecreëerd, omdat zij meer macht hebben/ hadden, en soms lijkt het dat vrouwen meer en meer wanhopig worden om die problemen op te lossen en mogelijk minder de macht hebben om dat te doen.”

Dus: Help our mother(s)!

Bronnen:

Reactie toevoegen

Uw e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met * .