Snelle exit methaan cruciaal voor klimaatneutraliteit 2050

Klimaatdoelstellingen Parijs binnen bereik als industrie per direct CH₄-uitstoot stopt

Om de opwarming van de aarde af te remmen en onder de 1,5 °C te houden, moet de uitstoot van methaan, met name door de fossiele-brandstofindustrie, snel en drastisch naar omlaag, zo waarschuwt een VN-rapport van de hand van meer dan 20 wetenschappers, dat de New York Times kon inkijken. Methaan heeft een veel groter warmtevasthoudend vermogen dan C0₂ en het breekt in de atmosfeer sneller af, waardoor minder methaanuitstoot een sneller effect heeft op het klimaat. Als we de methaanuitstoot afkomstig van menselijke activiteiten al tegen 2030 – dus over 8,5 jaar – met 45% (d.i. 180 miljoen ton/jaar) kunnen verminderen, dan voorkomen we 0,3 graad Celsius opwarming tegen 2040. Pakken we die methaanuitstoot niet meteen aan, dan wordt het volgens expert Jonathan Banks lastig om de doelstellingen van Parijs nog te halen. Op 8 september kwam CNN met dezelfde boodschap.

De sector van de fossiele brandstoffen – goed voor 35% van de methaanemissies uit menselijke activiteit – heeft het grootste potentieel om hun uitstoot op korte termijn volledig te stoppen. Landbouw (40%) en stortplaatsen (20%) aanpakken vraagt meer tijd. Het ‘laaghangend fruit’ is dus te vinden in de olie- en gasindustrie, waar methaan nu nog ontsnapt bij de olie- en gaswinning zelf of weglekt uit gascontainers en -pijpleidingen. Door die upstream-lekkage te stoppen vermijden we meteen 80% van de methaan-emissies uit de fossiele sector, zo meent ook Environmental Defense Fund.

Intussen bevestigt een andere paper in Environmental Research Letters dat snelle uitfasering van de methaanuitstoot de opwarming van de aarde met 30% zou kunnen vertragen. Dat is beduidend meer dan gedacht. ”Hoewel het terugdringen van de CO₂-uitstoot hard nodig blijft, zal het quasi onmogelijk zijn om vóór 2050 genoeg CO₂ te verwijderen om daarmee de klimaatopwarming om te buigen”, meent hoofdauteur Shindell van Duke University. “Maar als we het methaan snel en substantieel kunnen verminderen, zien we binnen tien jaar voordelen voor de volksgezondheid en binnen de twintig jaar voor het klimaat.”

Sinds het opzienbarend onderzoek van onderzoeksjournalisten Jonah M. Kessel en Hiroko Tabuchi van de NYT in 2019 is het inderdaad duidelijk hoe erg het met de methaanlekken is gesteld. In 2019 al vlogen zij met een vliegtuigje vol infraroodcamera’s en meetapparatuur boven de eindeloze olievelden in Texas. Hun reactie: “It’s a Vast, Invisible Climate Menace. We Made It Visible.” “Immense amounts of methane are escaping from oil and gas sites nationwide, worsening global warming, even as the Trump administration weakens restrictions on offenders.” (12 dec. 2019) “Met het blote oog valt er niks speciaals te zien bij het gasverwerkend bedrijf DCP Pegasus , één van de duizenden die opereren in de regio. Maar wat we zagen door de cameralens, die van metaal is gemaakt, was verbijsterend. Een onschuldig ogende opslagtank braakte gas uit. Een schuurtje leek in brand te staan. Compressors leken wel gigantische vuurballen.” De journalisten zagen wat een mensenoog niet kan waarnemen: een gigantische uitstoot van methaan. Binnen de kortste keren waren zes sites gelokaliseerd met extreme methaanuitstoot van 300 pond tot 1100 pond per uur, ook bij Pegasus, dat tot de Phillips 66 groep behoort. Hiermee vallen die sites volgens een studie over het Barnett schaliegasbekken in Texas zonder meer in de categorie van de ‘super emitters’, waarmee wetenschappers grootschalige emissies aangeven met een disproportioneel aandeel aan methaan, d.w.z. dat 1% van de sites voor olie- en gaswinning goed is voor zowat de helft van de emissies. “At the DCP Pegasus plant, south of Midland, the camera transformed a tranquil scene into a furnace. Hot columns of gas shot into the air. Fumes engulfed structures.” De camera detecteerde behalve de broeikasgassen methaan en ethaan ook vluchtige organische polluenten. De controledienst van de overheid rapporteerde meer dan 250 niet vergunde emissiehaarden in het Permian Basin maar mag geen boetes opleggen. Arbeiders werken er zonder bescherming in de veronderstelling dat het om waterdamp gaat. En de lobbygroep van de gasindustrie ijvert voor nog minder monitoring om ‘de kosten te beheersen’.

Of Europa vrijuit gaat wat grootschalige methaanlekkage betreft is nog maar de vraag. Deze heel recente methaanuitstootkaart van Christopher Cartwright laat het ergste vermoeden!

Een mega-uitstoter van methaan is ook Gazprom in Rusland. Satellieten detecteren geregeld enorme methaanpluimen boven de gaspijpleidingen die Rusland doorkruisen. Op 24 mei 2021, bijvoorbeeld, was er een enorme methaan-uitstoot van naar schatting 214 ton/h op de Urengoy-Petrovsk pijplijn in de regio Bashkortostan. In dezelfde periode werden nog 3 mega methaanlekken gezien, die veel meer uitstootten dan officieel toegelaten. Onderrapportering is in Rusland een chronisch probleem.

EU-Commissie klaar voor regulering methaanemissies vanaf 2021

De studies komen op een moment dat zowel de EU als de VS regelgeving aan het opstellen zijn om de methaanuitstoot aan te pakken. “We gaan ervan uit dat halvering van door de mens geproduceerd methaan 0,18°C minder temperatuurstijging kan geven. Dit wordt belangrijk als we naar maximaal 1,5°C opwarming willen gaan”, liet een EU-functionaris weten. Pech dus dat de CH₄-concentraties in de atmosfeer vorig jaar ondanks de pandemie toch sterk zijn gestegen en volgens het Amerikaanse Ministerie voor Oceaan- en Atmosfeerbeleid zelfs de hoogste ooit zijn.

De Europese Commissie mikt alvast op internationale afspraken om de methaanuitstoot op korte termijn drastisch te reduceren. Een uitbreiding van de EU ETS-regeling naar methaan toe en naar de indirecte uitstoot van CO₂ en CH₄ – d.w.z. de uitstoot buiten het EU grondgebied ten behoeve van Europese bedrijven – valt daarbij te overwegen. Het gaat dan om de uitstoot bij de winning van fossiel gas en bij het transport per boot of per pijplijn, o.m. uit Rusland, Algerije, de VS e.a.

Maar eerst moest na het Europees parlement nu ook de Europese raad de Europese klimaatwet goedkeuren. Dat gebeurde op 24 juni 2021. Daarmee is de doelstelling om de EU tegen 2050 klimaatneutraal te maken nu ook in wetgeving verankerd. De Europese Unie het nu aan zichzelf verplicht om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met minstens 55 procent te verminderen in vergelijking met het referentiejaar 1990. Het EU parlement had tijdens de onderhandelingen met de lidstaten nochtans ingezet op een reductie met 60 procent, maar zover wilde de Raad niet gaan. Wel zullen er ook voor de periode 2030-2040 tussentijdse klimaatdoelstellingen komen, maar die moet de Europese Commissie nog concretiseren. Benieuwd welke maatregelen er tegen de methaanuitstoot in de pijplijn zitten!

Ineos Project One, schaliegas en methaan

Focussen we inderdaad op het methaan in onze industrie, dan komt Ineos Project One in het vizier. Dat project koos ervoor om schaliegas, afkomstig van fracking, als grondstof te gebruiken. Fracking is echter desastreus voor water en bodem in het ontginningsgebied. In Europa is het daarom zowat overal verboden. Daarnaast komt er bij de winning, de opslag en het transport van schaliegas zoals beschreven grote hoeveelheden methaan vrij. Toch valt die uitstoot buiten de ETS-regeling, d.i. de Europese regeling voor de verhandeling van CO₂-emissierechten. De koper – in casu Ineos – betaalt dus geen enkele compensatie. Waarom? Methaan (CH₄) is allereerst geen CO₂. De winning van het schaliegas gebeurt bovendien voornamelijk in de VS, dus buiten het werkingsgebied van ETS. In de ETS-handel tellen momenteel ook de emissies van internationale scheepvaart niet mee en evenmin de CO₂uit het affakkelen van gassen door de industrie. Hoog tijd dus om die ETS-regeling serieus uit te breiden en om samen met de VS de uitstoot van het desastreuze broeikasgas methaan te stoppen. Precies dat ligt bij de Europese Commissie op tafel.

Helaas is de (indirecte) methaan- en de (directe) CO₂-uitstoot niet het enige probleem met Ineos. Net als Schaliegasvrij en Ineos-will-fall zijn de Grootouders voor het Klimaat niet te spreken over de immense hoeveelheid plastickeutels, afkomstig van de plasticindustrie, in het havengebied, de Schelde en op zee. Ze zijn ook zeer ontstemd over de geplande productieverhoging van grondstoffen voor wegwerpplastics op een moment dat regeringen die wegwerpplastics willen verbieden.

Daarnaast is er grote bezorgdheid over de oversubsidiëring (o.a. via gratis uitstootrechten) en de onverantwoorde garantstelling door de Vlaamse Regering – via Participatiemaatschappij Vlaanderen en Flanders Investment & Trade – met ons aller belastinggeld. Lees hierover alles in dit Fairfin-dossier. FairFin stelt onomwonden de vraag of de nieuwe installaties in Antwerpen wel rendabel kunnen zijn zonder de huidige uitstootsubsidies, en verwijst daarbij naar het wankel businessplan en de torenhoge schuldenberg van Ineos, die zelfs kredietbeoordelaars als Moody’s en Fitch de wenkbrauwen deed fronsen en Ineos een paar ratingverlagingen kostte. Ineos steunt voor zijn operationele activiteiten inderdaad op extreem hoge schuldfinanciering… waarvoor de Vlaamse belastingbetaler en niet de kredietverlenende bank garant staat. Dat is geen toeval. Komt daarbij dat er voor ethyleen momenteel wereldwijd een structurele overproductie is. Vandaar de oproep Geen waarborg voor Ineos Project One!

Zowel de Grootouders als Ineos Will Fall vroegen de Vlaamse parlementsleden en Vlaams Minister van Economie Hilde Crevits al met aandrang om dit uiterst risicovolle project niet te dekken met belastinggeld. IneosWillFall klom met die boodschap op 31 mei 2021 zelfs op de luifel van het ministerieel kabinet. Het risico is inderdaad enorm. Loopt het voortijdig fout, dan betaalt niet het bedrijf maar de belastingbetaler. Zolang er nog winst te rapen valt, is die voor het bedrijf.

Inmiddels schrapte Ineos de helft van het aanvankelijke project en het bedrijf trok ook zijn vergunningsaanvraag in, nog vooraleer de Raad voor Vergunningsbetwistingen zich ten gronde kon uitspreken. Er valt dus een nieuw project te verwachten. En inderdaad. In het voorjaar veranderde de vennootschap achter Ineos Project One van naam. Die is nu als INEOS OLEFINS BELGIUM NV (i.p.v. Ineos Manufacturing Belgium II NV) geregistreerd in het Belgisch Staatsblad op het adres Scheldelaan, samen met de statutenwijziging. Ook subsidies en staatssteun zullen bijgevolg via een andere naam worden aangevraagd. Benieuwd of en wanneer Ineos een nieuwe vergunningsaanvraag met MER-rapportering indient? Check dan op Omgevingsloket Vlaanderen. Om een dossier in te kijken tijdens het openbaar onderzoek, klik je hier. Om een vergunningsdossier op te volgen, klik je hier. Kijk op het adres Scheldelaan. De nieuwe aanvraag wordt verwacht in het derde kwartaal van 2021, zeg maar in de zomerperiode.

Op 9 juli maakt het Belgisch Staatsblad bekend dat INEOS OLEFINS BELGIUM NV (=Project One) een nieuwe bestuurder heeft in de persoon van Jos VANDUFFEL, tevens voorzitter van Natuurpunt Lummen. Als site interface manager is hij de eerste verantwoordelijke voor het verkrijgen van de vergunningen voor het project. Op de website van Project One laat hij weten dat hij de vinger aan de pols wil houden bij alle betrokken partijen: de buurtbewoners en -bedrijven, de haven (die een kademuur gaat bouwen op de plaats waar de fabriek komt), de autoriteiten, … “We informeren iedereen zo goed mogelijk. Zo hebben we al vergaderingen gehad met bewoners uit de buurdorpen. Die verliepen heel positief. De mensen die er wonen, weten: we werken in de haven, de industrie is er en die industrie moet kunnen uitbreiden.”

De Grootouders voor het Klimaat hebben alvast hun twijfels of het de fossiele industrie is die moet uitbreiden. Bovendien vinden ze het onverantwoord om de fossiele sector nog langer een vrijstelling van uitstootheffingen te geven – waardoor een concurrentieel voordeel ontstaat voor het bedrijf en tegelijk een incentive om niet van koers te veranderen. Als een gemeente (Boechout) op grond van de doelstellingen in haar klimaatplan beslist om de omgevingsvergunning voor een benzinestation te schorsen, geldt dan niet a fortiori dat een bedrijf vergunnen dat methaan als grondstof gebruikt en dat de uitstoot van CO₂ beduidend zal verhogen incompatibel is met de klimaatdoelstellingen van het Vlaamse Gewest!

Wat met CO₂? Op naar een klimaatneutraal België!

Om de transitie van België naar een klimaatneutrale samenleving tegen 2050 in goede banen te leiden heeft de federale regering de Federale Dienst Klimaatverandering (met website www.Klimaat.be) in het leven geroepen binnen de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu.

In 2013 al bestelde deze Federale Dienst Klimaatverandering bij CLIMACT en VITO een studie naar de paden – zowel technologische paden als paden van gedragsverandering – die kunnen leiden naar een klimaatneutraal België in 2050. Later kwam daar een onderzoek bij naar de macro-economische impact van de koolstofarme transitie in België (2018). In 2020 verscheen Visie en strategische werven voor een koolstofarm België tegen 2050. Zeer recent kwam daar de Nieuwe scenario’s voor een klimaatneutraal België tegen 2050 bij. Het gaat om 5 scenario’s, die ontwikkeld zijn op basis van de 2050 Pathways Explorer, een online rekenmodel waarmee je ambitieniveaus kan kiezen voor meer dan 100 hefbomen in alle sectoren van de samenleving en dat de impact daarvan op de vermindering van broeikasgasemissies en van het verbruik van hulpbronnen tegen 2050 inschat.

Op het eerste gezicht ziet dit er allemaal bijzonder technisch uit. Dat klopt ook wel. Toch is het overduidelijk dat we er maar komen als we een scenario met gedragsaanpassingen – d.w.z. veranderingen in levensstijl op het vlak van mobiliteit, huisvesting en voeding – combineren met een technologisch scenario – d.w.z. energie-efficiënte technologieën en koolstofvrije brandstoffen. Echt verrassend zijn dergelijke conclusies niet. Maar voor beleidsmakers en voor investeerders bakenen ze wel de mogelijke paden af alsook de belangrijkste afwegingen om klimaatneutraliteit te bereiken in de grote economische sectoren. Daarnaast is het vooral de democratische uitdaging die centraal staat in de transitie: alleen samen en met volledige kennis van zaken zullen we erin slagen onze klimaatdoelstellingen te bereiken. Meer weten? Vind hier het volledige rapport en hier een samenvatting. Interessant zijn ook de bijlagen met de belangrijkste hefbomen om de transitie aan te pakken (p.48-53). Zaak is nu om versneld verder te werken!

Eveneens recent verschenen bij de Federale Dienst Klimaatverandering is een federale inventaris van subsidies voor fossiele brandstoffen. Zo’n overzicht bleek tot nu niet te bestaan! Later op het jaar komen daar op vraag van de EU nog aanbevelingen bij voor de afschaffing van deze subsidies.

We zijn uiterst benieuwd!