Veerkracht is zorg dragen voor samenleving en economie
Dat valt letterlijk te lezen in een rapport van het Wereld Economisch Forum van … ruim een jaar geleden. Niets liet toen vermoeden dat de wereld een jaar later in volle coronacrisis zou zijn. Toch trok dit rapport hard aan de alarmbel. In risicoanalyses van bedrijven en overheden, zo stelt het, is doorgaans niets te vinden over het risico van een pandemie, terwijl economisten al lang waarschuwen dat pandemieën een economische verlies van 0,7% van het wereldwijde BNP kunnen veroorzaken. Qua kosten is het pandemie-risico bijna even groot als dat van de klimaatcrisis. Voor een griep gaat het om 570 miljard dollar, voor de klimaatcrisis om 890 miljard dollar. Voor corona is er nog geen betrouwbare schatting.
Het rapport adviseert bedrijven om pandemiebestendig te worden door uit te gaan van een ‘zorgplicht tegenover maatschappij en economie’. “Bedrijfsleiders moeten tijdig strategische, operationele en financiële maatregelen nemen voor een veiligere, stabielere wereld voor allen. Als er dan een nieuwe infectieziekte uitbreekt, zal de wereld voorbereid zijn om die aan te pakken en ervan te herstellen.”
Waarom we tot nu niets deden? “Wij zijn neurobiologisch geconditioneerd om sterke contrasten en plotselinge veranderingen op te merken. Trage veranderingen in onze omgeving die de voorbode zijn van dramatische wendingen zien we over het hoofd”, aldus Peter Sands van het Harvard Global Health Institute. Het snel groeiende risico op infectieziektes zien we dus niet, evenmin als de razendsnelle achteruitgang van biodiversiteit en klimaat. Toch mogen we ons daardoor niet laten verrassen.
Intussen is de Covid19-pandemie een feit, piekte de coronasterfte wereldwijd, leven miljoenen mensen nog steeds in een lockdown en liggen veel economische sectoren plat. Hoe we levens beschermen en de bronnen van inkomsten van miljarden vrijwaren, dat is nu inderdaad de grote uitdaging.
Meteen komt dan de gehele zorgsector in beeld. Met witte vlaggen, warm applaus, maaltijden, bloemen en muziek worden de helden van de coronacrisis overladen. Plots blijkt dat een goed gezondheidssysteem levensnoodzakelijk is én broodnodig om de menselijke catastrofe niet totaal te maken. Professor – en GvK-ambassadeur – Paul De Grauwe maakt daarover in zijn column ‘Economische dogma’s in vrije val’ (DM, 28/04/2020) twee hoogst interessante bedenkingen. De eerste: ”Onze sociale zekerheid was dus een investering die even belangrijk is als die in de privésector. En ze is ook productief zoals het marktsysteem dat is.” De tweede: “Als we het menen dat de job van een verpleegster even belangrijk is als de job van een bedrijfsleider, waarom kunnen we aan de tweede niet zeggen dat hij meer belastingen zal moeten betalen om het inkomen van de eerste op te krikken?” Zelfs Boris Johnson zag na een passage in intensieve zorgen in dat Health voorgaat op Wealth en dat in Health moet worden geïnvesteerd!
Terug naar business as usual?
Daarnaast kregen ook vele ‘bronnen van inkomsten’ rake klappen. Hoe helpen we alle getroffen sectoren in onze economie er weer bovenop? Niet door alle lockdownmaatregelen meteen overboord te gooien, hoe hard VOKA daar ook op aandringt. Angela Merkel waarschuwt alvast: “Flinterdun is het ijs waarop we staan. Als we te snel gaan is alles voor niets geweest.” Dat klopt. Onvoorstelbaar dus dat de inspectiedienst Toezicht op het Welzijn op het Werk (TWW) eind maart nog verscheidene situaties ontdekte waar de meest elementaire veiligheidsregels niet waren gerespecteerd.
Ook de druk om met staatssteun naar ‘business as usual’ te gaan, groeit met de dag. Zo houden onder meer Lufthansa en KLM al het faillissement achter de hand om te pokeren voor een hulppakket naar hun zin. Lode Van Oost verwijst in zijn artikel in De Wereld Morgen naar de lobbypraktijken van grote techbedrijven, Bayer Monsanto en de wapenindustrie. Intussen slaagden enkele bekende champagne-, tabaks- en olieconcerns erin om bij de ECB (Europese Centrale Bank) – en dus op kosten van de Europese belastingbetaler – leningen aan te gaan om de dividenden van hun aandeelhouders en de bonussen van hun CEO’s veilig te stellen! Zo biedt Louis Vuitton Moët Hennessey zijn aandeelhouders – tegen alle adviezen van Europese beleidsmakers en banken in – maar liefst 70% van het hoogste dividend ooit en schrijft eigenaar Bernard Arnault – naar verluidt de derde rijkste man ter wereld – 600 miljoen ECB-geld over naar zijn privé rekening.
In Zwitserland blijft de nationale bank BNS (Banque Nationale Suisse) intussen hardnekkig doorgaan met investeringen in de fossiele sector, ondanks de luide roep (onder meer van de Zwitserse Grands-Parents pour le Climat en de ArtisansdelaTransition) om het roer om te gooien. Hun argument? Zwitserland ligt ver van de zee, het heeft weinig zware industrie en dus is het risico op klimaatschade beperkt. Intussen is de CO2-voetafdruk van de BNS alleen al even groot als die van alle Zwitsers samen. Van enige misleiding gesproken! Het becommentarieerd rapport kan u hier downloaden en lezen. Maar ook in het ‘groene’ Noorwegen kan alleen Greenpeace nog met een hoger beroep verhinderen dat er voortaan in de poolzee geboord wordt naar olie. En in Antwerpen haalt Ineos alles uit de kast om in de luwte van de coronacrisis de gewenste vergunningen binnen te halen voor zijn nieuwe frackinginstallaties.
Verscheidene Europese investeerders en vermogensbeheerders sturen daarnaast aan op een controle-en-reservatie-maatschappij. Zij willen mensen permanent volgen en scannen. Overheden moeten die hele test- en tracing-machine op de rails zetten om mensen weer veilig te laten werken en shoppen. Maar de toegang tot parken, zwembaden en stranden zou worden beperkt, wat schaarste creëert. Alleen wie reserveert en dus ook betaalt, zou nog op die publieke plaatsen terecht kunnen en dat tot er een vaccin voorhanden is.
Is het dan toch waar dat ook deze crisis ‘onze menselijke natuur’ niet zal veranderen? Publiekslieveling Harari waarschuwt ervoor.
In de komende weken wordt het dus alle hens aan dek om dergelijke asociale en dystopische exit- en postcoronatoestanden te vermijden. We moeten nu als samenleving bepalen hoe rechtvaardig, voorspoedig én veilig de postcorona-maatschappij eruit zal zien! Dit is een kwestie van algemeen belang. Het is niet aan de vrije markt, de grote multinationals voorop, om te bepalen hoe dat algemeen belang eruit zal zien.
Change is in the air
Ongewone tijden zetten mensen gelukkig aan om creatief te zijn, nieuwe dingen uit te proberen, nieuwe gewoonten te kweken. Corona gaf bijvoorbeeld het telewerken en afstandsleren een enorme boost. Niemand die eraan twijfelt dat dit blijvers zijn.
Veel mensen trokken er al die weken per fiets of op loopschoenen op uit. Ook dat belooft een blijver te worden. Eentje waar een stad als Brussel prompt op inspeelde. De stad die jaren lang levensgevaarlijk was voor fietsers krijgt er nog deze maand kilometers ruime fietsstroken en fietsstraten bij. Zelfs in de Wetstraat maakt koning auto plaats voor een comfortabele fietspad. De stad reset bij wijze van spreken haar mobiliteit.
Amsterdam kiest voor donut-economie
En er is meer. De stad Amsterdam haalde koning auto al eerder van zijn voetstuk. Op 7 april ging het College nog een flinke stap verder. Als eerste stad ter wereld omarmt ze voortaan de donut-economie. De donut is een kader om de lokale economie in evenwicht brengen met de noden van de inwoners en van de leefomgeving, waardoor een duurzaam samenleven ontstaat, een energiezuinige en circulaire economie zonder verspilling. Wethouder voor Ruimtelijke Ontwikkeling en Duurzaamheid Marieke van Doorninck trok samen met haar collega’s wethouders en met burgemeester Femke Halsema aan de kar. Amsterdam moet een milieu- en sociaalvriendelijke stad worden, waarin zowel de natuur als de mensen gedijen. Beide zijn immers nauw met elkaar verbonden. Hoe ze de bestrijding van voedselverspilling en energie-armoede willen aanpakken, de renovatie van woningen, het hergebruiken van kleding en het organiseren van circulaire festivals, u vindt het in deze podcast en in De Circulaire Stad 54.
Ook de Guardian besteedde veel aandacht aan de eerste stad ter wereld die ervoor koos om het duurzaam experiment van de donut-economie aan te gaan, dat werd ontwikkeld door Oxford economiste Kate Raworth. Het Amsterdamse stadsbestuur zal in eerste instantie aan de slag gaan met het verwerken van huishoudelijk afval, de verplichting om duurzaam te bouwen en te verbouwen, liefst met gerecycleerd of bio-gecertificeerd materiaal, met de aanpak van voedselverspilling en het stimuleren van bedrijven die milieu- en productveiligheid voorop stellen. Dit opvolgen vraagt om indicatoren, die moeten worden ontwikkeld. Zo moet het aantal gezonde en betaalbare sociale woningen drastisch omhoog. Een simpel experiment wordt het zeker niet. Het is nu aan Amsterdam om te testen of het hypothetisch model ook werkt in het echt.
Tenslotte kiest niet alleen Amsterdam maar ook de Nederlandse regering voor de vlucht vooruit. Die keurde onlangs een pakket klimaatregelen ter waarde van drie miljard euro goed, in uitvoering van het vonnis in de Nederlandse Klimaatzaak. Meer in The Guardian en het persbericht van Urgenda.
#SavePeopleNotPlanes
Ruim 250 burgerbewegingen en milieuorganisaties, verzameld in Stay Grounded, #SavePeopleNotPlanes publiceerden in april een wereldwijde Open Brief aan hun respectievelijke regeringen. Ze willen de onbedoelde pauze in de luchtvaart aanwenden om een klimaatvriendelijke transportsector uit te bouwen, die ook bestand is tegen toekomstige crisissen. Daarom eisen ze dat steun voor de luchtvaart gekoppeld zou worden aan drie strikte voorwaarden. Dat zijn:
1. ‘Eerst de mensen’
In plaats van bestuursraden en hun businessmodellen en aandeelhouders te redden, moet financiële hulp erop gericht zijn om werknemers een sterke sociale bescherming en sociaal vangnet te bieden. Tijdens de crisis moet een reëel basisinkomen voorzien worden voor boordpersoneel, piloten, grondpersoneel en alle andere getroffen werknemers.
2. Een rechtvaardige transitie naar een klimaatveilige mobiliteit
Overheidssteun voor de luchtvaart kan enkel op voorwaarde dat de luchtvaartindustrie zich onverkort verbindt tot de mondiale klimaatdoelstelling om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 graden. De emissies moeten in absolute termen afnemen, zonder gebruik van twijfelachtige methodes zoals offsetberekeningen. Ook biofuels zijn geen oplossing, aangezien ze beslag leggen op landbouwgronden en daarbij een reëel gevaar vormen voor zowel het milieu als de voedselvoorziening. ‘Groen vliegen‘ is een illusie. We moeten dus naar een klimaatveilige mobiliteit. Beslissingen daarover moeten democratisch worden genomen en de luchtvaart moet weer in publieke handen komen. Overheden moeten de transitie naar systeembrede veranderingen en betaalbare toegang tot alternatieve vervoersvormen zoals de trein organiseren. Tegelijkertijd moeten luchtvaartwerknemers de reële mogelijkheid krijgen om over te stappen naar een job in duurzame sectoren.
3. Geen belastingen? Dan ook geen steun!
Het is niet eerlijk om luchtvaartbedrijven te redden met publiek geld terwijl ze zelf nauwelijks belastingen betalen. Dat creëert een oneerlijk concurrentievoordeel op minder vervuilende vervoersmodi. Daarom moet er een belasting komen op kerosine en een progressief toenemende taks voor veelvliegers.
EU Green Deal centraal in veerkrachtig herstel
Het begon met een opiniestuk in verschillende Europese kranten, waarin zowat 180 ministers, een 80-tal europarlementsleden, alsook 37 bedrijfsleiders (L’Oréal, Ikea, Lego, H&M …), 28 ondernemersorganisaties, een reeks ngo’s en denktanks, alsook het Europese Vakverbond (EVV) opriepen tot een meer duurzame herlancering van de economie in Europa na de coronacrisis. De Green Deal als Marshallplan, zeg maar. Van Belgische kant werd de oproep ondertekend door de europarlementsleden Petra De Sutter (Groen), Olivier Chastel (MR) en Philippe Lamberts (Ecolo), en door Marc Grynberg, de topman van de Belgische metalengroep Umicore. Het initiatief kwam van de voorzitter van de commissie Milieu van het Europees Parlement, Pascal Canfin (van het liberale Renew Europe). De alliantie engageert zich om de nodige investeringsoplossingen voor te stellen, in lijn met de klimaatdoelstellingen, om de economie na de crisis weer te lanceren.
Al 17 EU-ministers van milieu schreven bovendien hun naam op een officiële lijst van EU-landen die de Europese Green Deal centraal willen stellen in het herstelplan na COVID-19. “De Green Deal biedt een stappenplan om de economische crisis aan te pakken en Europa om te vormen tot een duurzame en klimaatneutrale economie“, schreven de ministers in hun commentaarstuk op Climate Home News. “We moeten de verleiding van kortetermijnoplossingen voor de huidige crisis weerstaan, die de EU de komende decennia in een fossiele brandstofeconomie kunnen opsluiten”, luidt de tekst. Ze wensen een alomvattend herstelplan waarin de groene en digitale transities zijn geïntegreerd.
EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en EU-klimaatchef Frans Timmermans hebben inmiddels al toegezegd om te werken aan een groen herstel met o.m. schone energiebronnen, schone lucht en de inkorting van de logistieke ketens van bedrijven. “We moeten het slepen met goederen over de wereld voorkomen,” zegt Von der Leyen. “Oude, vervuilende infrastructuur moeten we ze snel mogelijk vervangen,” aldus Timmermans. Groene financiering zal een “speerpunt” zijn van de herstelfase na het virus, beloofde ook Vladis Dombrovskis, EU commissaris voor economie. “We moeten de investeringen opschalen, met name die voor duurzame mobiliteit, hernieuwbare energie, renovatie van gebouwen, onderzoek en innovatie, herstel van biodiversiteit en de circulaire economie”. Ook Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, meent dat we van deze crisis moeten profiteren “om de EU weer tot groei te brengen op basis van een groene en digitale strategie”. Voor het EU Parlement is het dan weer prioritair dat essentiële goederen zoals medicijnen en medische apparatuur voortaan in de EU worden gemaakt.
Ook Jos Delbeke, voormalig klimaatchef van de EU, is ervan overtuigd dat het een vergissing is om nu het klimaatbeleid even te vergeten omwille van de coronacrisis. “De crisis biedt de kans om dingen te doen die voordien niet mogelijk waren, zoals een deal sluiten met de luchtvaart en een koolstoftaks invoeren. En vooral: een groots opgezet hulpplan moet ook grotendeels een klimaatplan zijn. Op die manier kan de EU echt leiderschap tonen aan de wereld. Niet alleen door woorden, maar ook door daden.” Hoe je dit aanpakt en hoe je antwoordt op de vele vragen van de lidstaten en stakeholders, beschrijft hij in zijn boek ‘Towards a climate-neutral Europe’.
Geruststellend is ook dat de Europese Investeringsbank EIB niet zal meestappen in een trade-off tussen klimaatbeleid en economisch herstel. Het was al een gamechanger dat de EIB in november 2019 1000 miljard euro vrij maakte voor klimaatbeleid en duurzame energie. Nu, in het midden van de coronacrisis bevestigt vicevoorzitter Andrew McDowell: “Er is geen trade-off tussen klimaatbeleid en economisch herstel. “Klimaatactie moet in het hart komen van het herstelplan dat de Europese economie na de coronacrisis uit het slop zal trekken. We moeten niet terugkeren naar vroeger, maar een duurzamere economie opbouwen dan we voor de crisis hadden.”
IMF en Wereldbank voor Green Recovery
Op de Petersberg Climate Dialogue (PCD), een platform (27-28 april 2020) voor informele politieke discussie over klimaatbeleid, maakte Duits kanselier Angela Merkel indruk met haar Green Deal speech en haar toelichting over het EU CO2-reductieplan voor 2030. Ze wees op het grote belang van koolstoftaksen en de verdere implementering van het Klimaatakkoord van Parijs. Ze riep de financiële markten op om gunstiger voorwaarden te voorzien voor klimaatvriendelijke investeringen. Tenslotte waarschuwde ze om de armen van deze wereld niet uit het oog te verliezen.
Ook IMF-baas Georgieva maakte duidelijk dat de grootste economische crisis sinds de Grote Depressie en de klimaatcrisis tegelijk moeten worden aangepakt met een “green recovery.” Ze liet er geen twijfel over bestaan dat voor het IMF het aanpakken van de klimaatcrisis een absolute ‘must-have’ is en beslist geen ‘nice-to-have’. Voor de noodzakelijke vergroening schuift het IMF drie prioriteiten naar voren: 1)Koolstofintensieve sectoren kunnen alleen worden gered indien er een overeenkomst over CO2-reductie is. Regeringen moeten prioritair investeren in groene technologie, schoon transport, duurzame landbouw en klimaatweerbaarheid. 2)De financiële sector moet klimaatrisico’s veel beter in rekening brengen en aan ‘green financing’ doen. 3)Op koolstofemissies moet een correcte en dus veel hogere prijs staan om klimaatvriendelijke investeringen te versnellen en om arme gezinnen, gezondheidszorg, onderwijs en groene infrastructuur te ondersteunen. De huidige prijs van $2 per ton CO2 moet naar $75! “A green recovery is our bridge to a more resilient future,” aldus Georgieva.
Eenzelfde intentie tot ‘groen en duurzaam herstel’ met bijbehorende handleiding en checklist bij de Wereldbank.
Dat het menens is, blijkt ook uit het eerste rapport van het International Renewable Energy Agency (IRENA), dat metzijn Global Renewables Outlook de weg toont naar een duurzaam energiesysteem voor verschillende landen in uiteenlopende regio’s. Het agentschap analyseert welke investeringen en technologieën nodig zijn om de wereldwijde decarbonisering of ‘ontkoolstoffing’ te realiseren tegen 2050. Het becijferde dat de nieuwe energieproductie een viervoud aan werknemers zal tewerkstellen. “Hernieuwbare energie is een concurrentiële stroombron die markten en consumenten beschermt tegen volatiliteit en tegelijk economische stabiliteit en duurzame groei stimuleert”, zegt Irena-directeur Francesco La Camera. Het Irena-rapport Global Renewables Outlook: Energy Transformation 2050-rapport toont dat hernieuwbare energieprojecten 72% uitmaken van alle nieuwe projecten in 2019. Vooral wind- en zonne-energie (90%) doen het goed. Er kwam 98 gigawatt aan zonne-energie bij, vooral in Azië. Alleen Afrika (52%) en het Midden-Oosten (26%) kennen nog geen echte groene golf .
Transitieplan voor België moet nu vorm krijgen
België blinkt tot nog toe uit in afwezigheid als het aankomt op keuzes maken en knopen doorhakken. Vier klimaatministers hebben we, maar een transitie of postcoronabeleid in de verste verte niet. Bij wetenschappers, ondernemers en betrokken burgers borrelt het des te meer. Dat resulteert in een breed palet van open brieven en beleidssuggesties, die elkaar gelukkig aanvullen en niet tegenspreken. Op een rijtje:
- De open brief van de Resilience Management Group die we eerder al publiceerden en die ook aan de basis ligt van ‘Lessen trekken uit de Covid19-crisis om toekomstige systeemcrisissen te voorkomen’ dat verscheen in MO*.
- #Beternacorona – Elf media en denktanks (Aktief, Apache, DeWereldMorgen, De Gids op Maatschappelijk Gebied, Furiia, Kifkif, Lavan, Denktank Minerva, MO*, Oikos, Sampol) lanceerden in volle lockdown een gezamenlijke oproep om samen, grondig en toekomstgericht na te denken over de manier waarop dit complexe land, de struikelende Europese Unie en deze verdeelde wereld beter kunnen worden na corona. ‘Beter’ betekent socialer en ecologischer. Wat dat inhoudt en hoe dat te realiseren, zou een levendig debat moeten opleveren over taal- en gewestgrenzen heen. Precies tot dat debat roept #Beternacorona op. Ze beloven ook om voor de #beternacorona-standpunten ruimte te voorzien in hun publicaties.
- De verenigde milieubewegingen van België laten zich evenmin onbetuigd en schreven hun visie uit over een duurzaam herlanceringsbeleid na corona. Danny Jacobs, algemeen directeur BondBeter Leefmilieu, bundelde hun visie en eisen over een veerkrachtige economie en een duurzaam herlanceringsbeleid.
Eind goed, al goed
Eind goed, al goed? Bekijk The Great Realisation van Tom Foolery! En wees trots!
Reactie toevoegen