Een slechte gewoonte
Het is een slechte gewoonte, ik weet het: als ik wakker word check ik onmiddellijk mijn mails. Die zaterdagmorgen zat er ééntje in mijn mailbox: een nieuwsbrief van Grootouders voor het klimaat. Ik kon het niet laten hem door te lezen. Dat had ik beter niet gedaan, zo op de nuchtere maag. Ineos, de luchthaven van Antwerpen, de ISVAG-verbrandingsoven, de erg zware veroordeling van Britse klimaatactivisten van Just Stop Oil… Ik voelde mij stilaan misselijk worden.
Eén op drie
Ook na de koffie bleef de neerslachtigheid in mijn kleren hangen. Ik moest aan Jan Celie denken, die waarschuwt dat ieder van ons één kans op drie heeft om officieel de diagnose depressie te krijgen.1 Terwijl die officiële cijfers een ernstige onderschatting zijn van de werkelijkheid…
Op basis van grondig onderzoek concludeert Celie dat het de samenleving is die ons collectief depressief maakt. De boosdoener is niet eens de klimaatcrisis en de lakse houding van de politiek daartegenover. Het is vooral de groeiende vervreemding en de sociale ongelijkheid. Dat kan best, maar volgens mij doet de klimaatproblematiek er zeker geen goed aan, integendeel.
Hoe dan ook: ik heb geen zin om depressief te worden! Wat kan ik doen?
Ontkennen
Een probaat middel lijkt het hele probleem te negeren, geen tv meer kijken en de krant opzeggen. Geen nieuwsbrieven meer. De kop in het zand: als we het niet zien, is het er niet meer. Helaas, zoals het water bij een overstroming sijpelt de realiteit toch binnen langs deuren en vensters. Al valt er wel iets te zeggen voor een zekere mate van dosering. We zijn allemaal klimaatontkenners, schreef Valerie Trouet in De Morgen.2 Misschien moeten we dat inderdaad af en toe eens zijn, om het draaglijk te houden? Ik denk dat het mag.
In de ogen kijken
Je moet je verdriet en je angst voor de toekomst in de ogen durven kijken. Dat is wat klimaatpsychologen ons aanraden. Daar is natuurlijk best wat moed voor nodig, want het kan er wel eens hevig aan toe gaan. Dat wist de mysticus Rumi al zo’n achthonderd jaar geleden, toen hij het gedicht “de herberg” schreef waarin hij de mens met een gasthuis vergeleek. Verwelkom al die gevoelens maar, zegt hij, want je kunt er veel van leren, “zelfs als het een hoop zorgen zijn die op gewelddadige wijze al het meubilair in je huis slopen.”
Panu Pihkala
Ik moet ook aan de Finse onderzoeker Panu Pihkala denken, die stelt dat je een balans moet proberen te vinden tussen klimaatactie, emotionele betrokkenheid bij het klimaat en zelfzorg. Dat evenwicht zorgt er voor dat je minder kans maakt vast te geraken in angst of depressie.
Remedies
Er zijn nog meer remedies. Je gevoelens kunnen delen in een groep gelijkgezinden bijvoorbeeld. Alert zijn voor de schoonheid van de natuur. Een ideaal toekomstbeeld voor ogen houden, dat wenkt als een stip aan de horizon, zoals Jan Rotmans dat zo mooi verwoordt.
Levensvreugde cultiveren
Levensvreugde cultiveren lijkt me ook wel eentje dat belangrijk is. Over die Vreugde zijn de dalai lama en aartsbisschop Desmond Tutu ooit in gesprek gegaan3. Ze zien acht poorten naar die levensvreugde: een positieve mensvisie, nederigheid, humor en speelsheid, acceptatie van de realiteit zoals die is, vergevingsgezindheid (ook voor jezelf), dankbaarheid, compassie en edelmoedigheid. Voor mij mag ook verwondering gerust in het rijtje staan.
Vreugde is een gevoel, levensvreugde is eerder een levenshouding, een manier van zijn. Die houding cultiveren betekent niet dat je je verdriet probeert te verdringen, integendeel, ze kunnen best naast elkaar bestaan. Meer nog: jouw vermogen om vreugdevol in het leven (proberen) te staan helpt juist om donkere gevoelens onder ogen te zien. (Alleen: als iemand diep in de miserie zit, is het wel nodig daar lang genoeg naar te luisteren en stil bij te staan, vooraleer je over vreugde kunt beginnen.)
Vertragen, verstillen, verdiepen
“Elk moment is een ingang tot genade, een poortloze poort van morgendauw en vogelzang”
(naar Jeff Foster)
Daar stap je niet zomaar doorheen, door die acht toegangspoorten naar levensvreugde. Dat vergt wel wat inspanning. Vertragen, verstillen en verdiepen is hier de boodschap.
Wat lectuur doornemen over het onderwerp is alvast een goed idee. Ik denk aan Richard Stiegler (“Klimaatverandering en innerlijke grenzen”), of Jan Mertens (“Het doet ertoe”). Wel traag lezen, niet “scannen”! Het zijn beide dunne boekjes, dus een tweede lezing moet ook kunnen.
Schrijven is beter. Het hoeft geen hele autobiografie te worden, maar toch, hoe boeiend zijn de klassieke vragen: wie ben ik, wat voel ik, waar kom ik vandaan en waar wil ik met mijn leven naartoe? Hoe kan ik de toekomst mee vorm geven? (Voor mij is schrijven vaak een meditatief proces dat beter lukt dan meditatie op zich.)
Misschien komt de inspiratie niet zomaar. De stilte opzoeken helpt. Alleen gaan wandelen in de natuur (dubbele winst: de natuur helpt en beweging ook!). Hierover praten met anderen. Er moet wel veiligheid zijn als je je kwetsbaar opstelt – dus geen debat over wie gelijk heeft!
Mediteren is ook een weg naar verstilling natuurlijk. Of tijd vrij maken om te proeven, wat nederigheid voor ons “ego” concreet betekent. Ruimte maken in jezelf, om de realiteit van de klimaatcrisis te accepteren zoals ze is. Dat kan een proces zijn waar je jaren over doet. Jezelf aanvaarden zoals je bent is misschien al even moeilijk.
Dankbaarheid cultiveren, zoals ook Joanna Macy voorstelt4, is eveneens een zeer belangrijke poort. Dankbaarheid en verwondering gaan vaak samen. Een soort dankbaarheidsritueel uitspreken, dàt zou mijn en jouw start van de dag kunnen zijn, in plaats van het checken van onze mails… Meteen is dat ook een oefening in zelfzorg.
Compassie of mededogen tenslotte, houdt meer in dan empathie. Het vergt een diep kijken, een innerlijk “schouwen” zodat we ontdekken wie we werkelijk zijn: geen afgescheiden individuen, maar veel meer met elkaar en met de andere levende wezens verbonden dan we ooit voor mogelijk hielden. Dat zorgt ervoor dat we woede en geweld bannen uit onze communicatie. Alleen respect en solidariteit zijn op hun plaats eens we beseffen hoe hecht onze band is met al wat leeft.
Tot slot…
Ik denk dat je het moet uitproberen, als je wil ontdekken welke poorten naar levensvreugde jou het best liggen. Ik wens je alle succes bij je boeiende ontdekkingstocht. Het zou zomaar kunnen dat je innerlijke reis, hoe lastig ook op sommige ogenblikken, van jou een meer complete en wijze mens maakt!
Guido
1 Jan Celie, “We worden er allemaal beter van – meer verbondenheid en meer gelijkheid als remedie tegen de depressiepandemie”, uitg. Horizon, 2023, pagina 17
2 De Morgen, 6 juli 2024
3 Douglas Abrams, het Boek Vreugde, Harper Collins 2016
4 Joanna Macy en Chris Johnstone, “Actieve Hoop”, uitg. Waerbeke
Illustratie: foto door Barbara Olsen
Fijne ideeën om het vol te houden. Dank je wel, Guido De Baere!
Vertragen en meer aanwezig zijn
Goed gezegd Guido