Laat het duidelijk zijn: er is geen enkel excuus om de klimaatdreiging te negeren. Alle IPCC-rapporten van de afgelopen tien jaar waren er duidelijk over. En dat is zeker het geval met de eerste twee delen van het zesde IPCC-evaluatierapport. Het eerste deel verscheen in augustus 2021, vlak voor COP26. Het tweede deel werd drie weken geleden gepubliceerd. Beide delen zijn alarmerend en laten zien dat wij met vuur spelen. Erger nog, wij bedreigen ons eigen voortbestaan. Het lijkt wel alsof onze bestuurders en politici lak hebben aan de toekomst van de volgende generaties. Ook dat kan nog erger, want dat ‘wij’ slaat vooral op de wegwerpmaatschappij van de rijke, westerse, kapitalistische minderheid.
Voor mij is de klimaatcrisis het gevolg is van de niet-duurzame manier waarop wij met de grondstoffen en ecosystemen van de aarde omspringen. De manier waarop we dat kunnen doen is drastisch en dramatisch veranderd door de Britse industriële revolutie die zo’n 250 jaar geleden begon. De energietransitie van hout naar steenkool en later ook naar olie en gas, de eraan gekoppelde technologische ontwikkelingen én een economisch systeem gericht op oneindige groei ten koste van zowel de planeet als andere, vaak arme mensen, is de kern van het probleem. Al die zaken hebben een keerzijde die tot uiting komt in een ongekende vervuiling van de aarde. Daar gaat iedereen, jong, oud en ongeboren, een hoge tol voor betalen.
UN-secretaris-generaal António Guterres noemde het eerste deel (augustus 2021) van het zesde IPCC-rapport een code rood voor de mensheid. Het tweede deel (februari 2022) beschreef hij als een atlas van menselijk lijden en een vernietigende aanklacht tegen mislukt klimaatleiderschap.
Wat de klimaatdreiging betreft zijn we hard op weg naar onomkeerbare kantelpunten, waardoor een wereld ontstaat die voor bijna iedereen bedreigend zal zijn. De wetenschap wijst hier al tientallen jaren op. Het IPCC geeft hierover sinds 1988 regelmatig een overzicht van de stand van zaken. De paradox is dat wereldleiders al decennialang zijn gewaarschuwd en zelfs nu nog, op een moment waarop alle signalen op rood staan, falen en voortdurende overgaan tot de waan(zin) van de dag. Het besluit van de Belgische federale regering over de kernuitstap, is hiervan een treurig voorbeeld.
Micro-macro: de politici kiezen steevast voor micro
Om de duurzaamheidstransitie te versnellen heeft de VN zeventien duurzaamheidsdoelstellingen opgesteld die over acht jaar moeten zijn gerealiseerd. Dat gaat weer niet lukken, vrees ik.
Ondertussen zijn de signalen dat ons vervuilend gedrag zijn grenzen al heeft bereikt of snel aan het bereiken is, oorverdovend. Denk maar aan de drie grootste crisissen: klimaat, biodiversiteit en het gebruik van chemicaliën en plastic. De plasticcrisis begint zo uit de hand te lopen dat het de ecologie van de aarde aantast en uiteindelijk ook onze gezondheid. Onze manier van leven en het beslag dat wij daarvoor op vooral landecosystemen leggen, vormt een bedreiging voor de biodiversiteit van de planeet en daarmee voor ons voortbestaan.
De klimaatcrisis komt overal op de aarde tot expressie en raakt ons en de komende generaties in ons dagelijks leven en voortbestaan. Daarom zou je mogen verwachten dat de duurzaamheidstransitie het kader is waarbinnen onze leiders en de CEO’s van grote en kleinere bedrijven, hun afwegingen maken. Dat doen ze niet of nauwelijks. Dat is misdadig.
Voor de duurzaamheidstransitie, met minder is meer, om de klimaat-, biodiversiteit- en chemicaliëncrisissen aan te pakken, is geld niet het probleem. Politieke wil en lef, is dat wel.
Neem weer het besluit over de kernuitstap, die geen uitstap is. Na twintig jaar palaveren blijven – met dank aan de, volgens Joe Biden oorlogsmisdadige, Vladimir Poetin en een bizarre lobby van rechts België – Doel 4 en Tihange 3 open. Dat gaat uiteraard heel veel geld kosten, want de Franse eigenaar ervan heeft al ingespeeld op eerdere besluiten of voornemens tot besluiten (wie weet het zo langzamerhand nog?) van de Belgische regering. Voor de echte duurzame energietransitie wordt nog een schamele één miljard euro, over drie jaar, apart gezet. Dat kun je toch niet serieus nemen.
Is geld een probleem?
Let wel: geld is niet, eigenlijk nooit, het probleem. Neem de coronacrisis. Het Internationaal Monetair Fonds raamde in januari 2022, dat de economische kosten ervan 12.400 miljard zullen bedragen tot en met 2024. In België zijn die kosten ondertussen opgelopen tot ongeveer € 35 miljard. Het grootste deel ervan ging naar de traditionele bedrijven. Het geld werd nauwelijks aangewend om de zo dringend noodzakelijke duurzaamheidstransitie te versnellen. Dat is een gebrek aan visie en lef.
Het spreekt vanzelf dat de coronapandemie moest worden aangepakt. Met vallen en opstaan is dat gebeurd. De farmaceutische industrie heeft zijn rol gespeeld door de ontwikkeling van een nieuwe generatie vaccins. Dat gebeurde wel op basis van wetenschappelijk onderzoek dat met algemene middelen werd en wordt gefinancierd. De vaccins hebben zonder meer geholpen, maar dat de patenten beschermd zijn en de winsten buitensporig, daar wordt nauwelijks over gesproken. Arme landen die de onnodig hoge prijs niet kunnen betalen, vissen achter het net. En dat, ondanks mooie woorden, beloftes en inspanning van een aantal farmareuzen en de Wereldgezondheidsorganisatie. Met dat gebrek aan solidariteit heb ik moeite. Tijdens de coronacrisis werd de vestiging van Pfizer in Puurs een ’walhalla’ voor politici, presidenten en andere belangrijke personen. Het bedrijf is in het afgelopen jaar razendsnel gegroeid.
In het oog van deze crisis werkten de verschillende deelregeringen zowaar samen. Maar zo gauw de druk weer wat van de ketel is, vervalt men weer in zijn oude gewoonten en wordt het land weer moeilijk bestuurbaar, vanwege de onmogelijke structuur ervan. De noodzakelijke solidariteit om dit soort problemen en zeker de veel grotere klimaatcisis, enz. aan te pakken, is zorgwekkend.
Door de crisis verdween de mondiale klimaatcrisis, enz. in de politiek en in de media naar de achtergrond. Wel legde de coronacrisis grove weeffouten in en kwetsbaarheden bloot van de zo geroemde globalisering. Onze afhankelijkheid van producten uit China en Azië, omdat ze daar goedkoper kunnen worden gemaakt, is er een van. In Europa wordt daar nu de nodige aandacht aan gegeven om minder afhankelijk te zijn van die landen en de lange, complexe aanvoerroutes.
Weer verdwijnen de Grote Crisissen, zoals die van het klimaat, op de achtergrond. Maar daarmee is de klimaatcrisis niet weg. Integendeel ze komt, zoals de zandstorm in Queensland in het plaatje boven dit blog, onafwendbaar op ons af. In het dorp of in de huizen op de voorgrond, kan men druk bezig zijn met discussies over de inrichting of verbeteringen ervan, zonder stil te staan bij het naderende gevaar. Dat is wat er tijdens de coronapandemie is gebeurd en wat er nu tijdens de oorlog in Oekraïne en op een nog kleinere schaal, het politieke gekrakeel over de Belgische kernuitstap, weer dreigt te gebeuren. Alle aandacht gaat nu naar dat probleem. Dat is deels begrijpelijk, maar op de wat langere termijn niet verstandig.
Regeren is vooruitzien
We kennen dit gezegde van de negentiende eeuwse Franse schrijver en politicus Émile de Girardin allemaal. Het is een waarheid als een koe, zoals zijn Nederlandse eeuwgenoot Frederik van Eeden zou zeggen. Toch heb ik de indruk dat de meeste politici van nu het liefst niet te ver vooruitkijken.
Afgezien van wat lipservice is dat met de klimaatcrisis, waarvoor ik vrijdag 25 maart naar Brussel ga, het geval. Veel mooie woorden, maar erg weinig daden.
Klimaatverandering is een kwestie van overleven voor ons allemaal.
Vaak vraag ik me af of dat alleen maar een gebrek aan lef is; wellicht wil men maar niet begrijpen wat er op het spel staat, totdat de realiteit hen met mokerslagen inhaalt. Dat was het geval bij de coronapandemie en de risicovolle en laffe aanval van Poetin en de zijnen op Oekraïne. Voor beide was gewaarschuwd, voor beide waren er signalen die men niet wilde horen. Door Poetin zijn oorlog wordt er nu, in Europa, met miljarden gesmeten.
Zo kondigde de Duitse kanselier Scholz op 28 februari een eenmalige verhoging van het defensiebudget in 2022 aan, met 100 miljard Euro. Onze premier De Croo bereidt het land ook voor op hogere defensie-uitgaven. Wat oud-president Trump niet voor elkaar kreeg met bruuskerend gedrag, lukt Poetin wel. In beide gevallen is de reactie van de overheid te laat om nog een groot verschil te maken. De verbeteringen zijn pas tegen 2030 echt merkbaar. Dat zou een les moeten zijn voor de klimaatcrisis waar 2030 een cruciaal moment is. Waarom bereidt men zich niet beter voor?
Zowel de wereldwijde coronapandemie als de oorlog van Poetin, zijn ten opzichte van de klimaatcrisis van een andere dimensie. Ontegenzeggelijk veroorzaken ze veel schade en menselijk leed. Het is zonder meer duidelijk dat hulp geboden is en dat solidariteit noodzakelijk is. Maar de gevolgen van de door ons veroorzaakte klimaatverandering bedreigen de mens en de huidige ecosystemen van de aarde. Dat is heel andere koek.
Het is vooral de snelheid waarmee dat gebeurt onder invloed van onze menselijke activiteiten, die beangstigend is. In de geschiedenis van de planeet is die ongekend. De natuur werkt nu eenmaal op een andere tijdschaal dan Homo sapiens, de verstandige mens. Het gaat hier niet alleen om de bedreiging van de enige nog bestaande mensensoort of, op zijn minst, een groot deel ervan. Maar ook om zo’n één miljoen plant- en andere diersoorten.
En daarom ga ik vrijdag weer naar Brussel om samen met mijn vrienden van de Grootouders voor het Klimaat te demonstreren voor een betere en rechtvaardige toekomst voor mijn kleinkinderen, voor de komende generaties op deze door de Westerse mens zo verwaarloosde planeet…
Jan Stel, 21 maart 2022
Illustratie bovenaan: Zandstorm in Queensland, Australië als metafoor voor de klimaatdreiging van onze beschaving. © Queensland Meteorological Survey.
Cartoon: © Graeme MacKay
Reactie toevoegen