Walter Lotens over het boek “ABC voor het klimaat” van Hugo Van Dienderen, dochter en kleindochter
Het ABC voor het klimaat’ is een invitation à la dance voor toekomstige actievoerders, maar ook voor leerkrachten die het boek als een studie-onderwerp willen gebruiken waardoor zij ook hun steentje kunnen bijdragen, zoals de Greta Thunbergs, Anuna De Wevers, Kyra Gantois en Adélaïde Charliers dat al deden – samen met vele grootouders en ouders – om de hoofden van vele mensen op deze kantelende planeet opnieuw met hoop en strijdlust te vullen. De familie Van Dienderen heeft alvast het voortouw genomen. Proficiat Hugo, Ilse, Amber en Muse.
Wat hebben lachgas, een hockeystick, Mauna Loa, Eddy Merckx, meisjesonderwijs en tekenbeten met het klimaat te maken? Wat zijn voedselkilometers, ByeByeGrass, Buurzame Stroom en Filter-Café-filtré? Wat is een dakboer, getijdenenergie, een grensbelasting, een schooldakrevolutie, een frituurvlucht of een ruimtelijk dieet? Wat is kruislaaghout, wat is olivijn, wat een koolstofzeepbel? Hoe smaakt koolstofvrije chocolade? Welk land is ooit het ‘fossiel van de dag’ geweest (rara!) ? Wat is ‘ontspullen’? Wat hebben de Kringwinkels, de Chiro, de vakbonden, 11.11.11, Natuurpunt en Les Amis de la Terre met elkaar gemeen?
Neen, dit zijn geen quizvragen, maar een uitdagende herschikking in vraagvorm van enkele begrippen en verbanden die in dit merkwaardige ‘ABC van het klimaat’ voorkomen. Het zijn er maar enkele, want er worden, netjes alfabetisch gerangschikt, zo maar eventjes 177 thema’s aangesneden. Nieuwe mondiale uitdagingen vragen om nieuwe antwoorden en zo ontstaat er stilaan een nieuw vocabularium dat van ver of van nabij, van lachgas tot hockeystick, klimaatgerelateerd is.
Intergenerationeel en familiaal
Bijzonder aan dit boek is dat de samenstellers allemaal uit dezelfde familie komen: van de grootvader Hugo van Dienderen (77 jaar), oprichter van de Grootouders voor het Klimaat en nog veel meer, over Ilse van Dienderen (51 jaar), bio-ingenieur, tot Amber Paris (24 jaar) die leerkracht Nederlands en Engels is. Dit ‘triumviraat’ engageert of engageerde zich als groenen niet alleen op het partijpolitieke vlak van verschillende beleidsniveaus, maar ook binnen burgerplatformen en kleinschalige initiatieven van onderuit nemen zij deel aan ‘het politieke’. Familiaal teamwork heet zoiets. Zij, ‘zes handen op één buik’, hebben samen met illustrator kleindochter en illustrator Muse Paris dit ABC in elkaar gebokst. Daarmee is deze familie illustratief voor het intergenerationeel karakter van de klimaatbeweging die in vrijwel alle landen de kop heeft opgestoken. Jong en oud hebben elkaar in de voorbije jaren weten te vinden. Dat maakt de beweging sterk, elastisch en ook jeugdig, zoals de bamboestruiken op de cover, die sierlijke grassoort die veel sneller groeit dan om het even welke boomsoort. Ook dat is hoopvol.
Het boek is opgebouwd als een alfabet en dat is praktisch, maar ook een beetje kunstmatig zoals bij een encyclopedie waarin veel van elkaar losgekoppelde definities voorkomen. Die contextuele verbanden zijn in dit boek wel sterk voelbaar en die kun je haast achter de themakeuze van elke letter lezen, want voortdurend worden er in de tekst dwarsverbindingen gemaakt die duidelijk maken dat het triumviraat vertrekt van een brede gemeenschappelijke inspiratiebron, met name het streven naar een sociaalecologische samenleving. Zoals zij in hun inleiding zeggen is ‘de klimaatcrisis niet alleen een ecologisch probleem, maar ook een zeer groot sociaal vraagstuk’. ‘Rood’ en ‘groen’ moeten elkaar weten te vinden, want ‘Er zijn geen jobs op een dode planeet!’ zegt Sharan Burrow, de secretaris-generaal van de internationale vakbondsconfederatie ITUC. (p. 125) Daarom vond Hugo van Dienderen het ook zo belangrijk dat BBTK’er en klimaatkameraad Deniz Agbaba, ook OCMW-raadslid voor Groen in Vorst, aanwezig was bij de online voorstelling van het boek en daar een uitstekende tussenkomst deed.
In wat nu volgt gooi ik het ABC van de auteurs zonder gêne door elkaar en herschik ik de 177 aangesneden thema’s niet per letter, maar volgens de krachtlijnen die ik daarachter mee aan te treffen.
Mondiaal én lokaal
Achter al die letters zitten grote en kleine verhalen die doordrenkt zijn van het idee ‘Think global, act local ’ van de glokale burger en van de milieuactivisten overal ter wereld. De auteurs geven zowel een podium aan de ‘kleine’, alternatieve activiteiten die zich in de ‘nabijheid’ afspelen, in de buurten, in de steden, als aan de grotere ondernemingen. Een mooi voorbeeld daarvan is Ecopower, de energiecoöperatie die bescheiden aan een keukentafel begon – idem met Straten-Generaal en Ringland – maar die ondertussen is uitgegroeid tot een solide coöperatie met 58000 burgers-aandeelhouders en die zich intussen via Rescoop.eu ook tot een sterk Europees netwerk aan het ontwikkelen is. Kleintjes worden groot…
Maatschappijkritisch
De auteurs hebben niets tegen de slogan ‘Verbeter de wereld, begin bij uzelf’ – andere voedingsgewoonten, gebruik van verkeersmiddelen, enz. beginnen in de persoonlijke of huiselijke sfeer – maar er moet ook verder gekeken worden dan de eigen neus lang is … en liefst tot in het Zuiden van deze planeet. Daarvoor is een groothoeklens nodig en bovendien een die kijkt naar de achterliggende structurele barrières die de na te streven sociaalecologische samenleving vooralsnog blokkeren. Vandaar dat een groot aantal thema’s ook – bijna vanzelfsprekend – een duidelijk maatschappijkritische inslag hebben. Neem nu Antwerpen en het verhaal van de cruises bijvoorbeeld. Die zwaar vervuilende ondingen mogen gratis parkeren – lees: aanmeren – aan de Scheldekaaien, maar in de Lage Emissiezone van de stad (LEZ) zijn wel oude dieselwagens verboden en vrijwel overal moeten hoge parkeergelden betaald worden. Twee maten en twee gewichten? Hoe zit dat met die sterke schouders, moeten die niet meer kunnen dragen? En wat dan wel gedacht van de multinational ExxonMobil die voor haar Antwerpse vestiging tussen 2015 en 2018 5,6 miljoen euro ontving uit het Klimaatfonds?
Creatief
Overheden kunnen een belangrijke rol spelen in het aan- of ontmoedigen van klimaatmaatregelen. Kijk maar naar wat er meer mogelijk is in steden met progressieve besturen als Gent en Leuven waar meer ruimte gelaten wordt en ondersteuning geboden wordt aan burgerinitiatieven. Creativiteit en out of the box denken zijn vaak immers meer aanwezig bij burgers dan bij politici en ambtenaren. Ringland, Ademloos en Straten-Generaal zijn daar mooie voorbeelden van. ‘Lange Wapper’ is weggeblazen door de acties en door het denkwerk van onderuit en nu werken burgers, politici, experten en politici samen aan de Antwerpse ‘werf van de eeuw’. Het kan verkeren, soms althans, als er voldoende druk op zit.
Niet altijd wordt creatief denken echter beloond. Dat vertelt Ilse van Dienderen over De Schijn – in Antwerpen zegt men ‘het’ – waarvoor een plan bestond om de rivierloop terug bovengronds te krijgen tot in de Schelde. Mooie plannen, zeker ook voor het klimaat, maar helaas niet uitgevoerd.
Het is de schuld van de Chinezen…
Dat is de titel van het boek van de MO*-journaliste Tine Hens dat binnenkort verschijnt en waarin zij allerlei dooddoeners over het klimaat hekelt en toetst aan wetenschappelijk onderzoek. Het ontzenuwen van die vooroordelen wordt ook gedaan in ‘ABC van het klimaat’. ‘Waarom moet het kleine België een ambitieus klimaatbeleid voeren? Dat de Chinezen eens eerst beginnen want zij zijn de grote uitstoters!’ Dat wordt gezegd, maar wat zeggen de cijfers? ‘Gemiddeld stoot een Chinees 7,2 ton CO² uit, een Vlaming elf, maar eigenlijk is het twintig ton CO² als je het verbruik van laptops, tv’s en smartphones erbij neemt.
‘Jullie willen terug naar het stenen tijdperk’ is een dooddoener die vaak tegen milieuactivisten wordt gebruikt om het zogenaamde verlies in comfort en banen aan te duiden. Onzin, zeggen de cijfers. Wereldwijd verdwijnen er negen miljoen banen in de steenkoolindustrie, maar een overstap naar een duurzame economie levert zo’n 65 miljoen banen op. In 2018 berekende de Global Comission on Economy and Climate dat de keuze voor een duurzame transitie tegen 2030 wereldwijd een besparing van 26 biljoen (!) euro oplevert, dat is ongeveer het bbp van de VS, Duitsland en Frankrijk samen. Tja.
Goed om te weten
Dat is goed om te weten, zoals zovele andere feiten die rijkelijk in dit ABC vervat zitten, zoals bijvoorbeeld het feit dat de ICT-sector bijna voor vier procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen zorgt: bijna evenveel als de luchtvaart. En videostreaming? Dat zorgt zo maar eventjes voor 60 procent van het internetverkeer en stoot ongeveer evenveel broeikasgassen uit als heel Spanje doet. Ook goed om weten is dat er geen belastingen betaald worden op vliegtuigbrandstof en dat door die fiscale voordelen aan de sector Europese overheden jaarlijks 40 miljard euro mislopen. Voor meer van die feiten: over naar familie (van dit boek). Verwijzingen naar boeken en sites in en onder de tekst kunnen trouwens tevens een inspirerende opstap zijn voor de lezer om zelf verder te studeren.
Hoopvol
Meestal weten de auteurs een hoopvolle tournure te geven aan de vaak zeer sombere feiten die zij moeten bovenhalen. Das Prinzip Hoffnung, zoals de Duitse filosoof Ernst Bloch het in zijn werk ontwikkelt, blijft de overheersende toonzetting van dit boek. Hoop doet leven, het streven naar het nog niet-zijnde ook. En er zijn intussen hoopvolle voorbeelden waaraan men zich kan optrekken. Ook die worden breed uitgesmeerd in dit ABC. Het kunnen redden van het natuurgebied de Groene Delle, waarvan VOKA een deel wilde inpalmen als industrieterrein, is er daar maar een van. Het succes van de Gentse alternatieve munt ‘de Torekes’ is een ander klein voorbeeld van het gebruik van alternatieve munten dat echter op veel andere plaatsen geïmplementeerd wordt van onderuit. En dan zijn er natuurlijk ook de mooie initiatieven van ‘bovenuit’ zoals in het Meetjesland waar men de restwarmte uit de verbranding van afval uit negentien gemeenten wil gebruiken om er huizen, kantoren en bedrijven mee te verwarmen. Dat wordt nu ook opgestart in Mortsel met de restwarmte van Afga-Gevaert. Wie volgt?
Invitation à la danse
Door die ontwikkelingen bekend te maken kan het ABC ook een soort invitation à la danse worden. ‘Het ABC van het klimaat’ is opgesteld als een alfabetische inventaris waarin op een zeer gecondenseerde, summiere manier ingewikkelde thema’s worden aangekaart. Die werkwijze kan ook zijn keerzijde hebben en ten koste gaan van een meer uitgediepte, genuanceerdere benadering van inderdaad zeer ingewikkelde processen. Zo wordt de burgerbegroting van Antwerpen als een mooi voorbeeld van beginnende burgerparticipatie gepresenteerd en dat is ook zo, maar dan mogen we toch niet blind zijn dat bij de keuze van de ingediende projecten niet altijd de kwantiteit – de meeste stemmen wint van waar ze ook opgetrommeld werden – de overhand moet halen. Dat participatieproces moet mijns inziens, met vallen en opstaan, bijgeslepen worden. Ook het bedrijf Umicore dat als een voorbeeld van duurzaamheid en winst wordt aangehaald, krijgt naar mijn smaak te veel eer en dat zullen de omwonenden in Hoboken die met serieuze gezondheidsproblemen te kampen krijgen ook wel vinden. Duurzaamheid ten koste van wie… is dat wel duurzaamheid?
Dat het ‘ABC van het klimaat’ geen volledigheid nastreeft, is vanzelfsprekend. De 177 thema’s hadden er ook makkelijk 354 kunnen zijn of nog veel meer. Er wordt terecht over Costa Rica als een voorbeeld van duurzaamheid gesproken (99 procent van de elektriciteit komt uit duurzame bronnen), maar dan hadden de samenstellers ook zeker El Hierro, het kleinste van de Canarische eilanden, kunnen vermelden dat voor het verbruik van haar bewoners voor 100 procent gebruik maakt van wind- en waterenergie. Bij de letter ‘c’ had ik ook wel het thema ‘commons’ verwacht dat de laatste jaren in alternatieve kringen een hot item is. Maar ja: er is zoveel.
‘Het ABC van het klimaat’ is in de eerste plaats een ‘invitation à la danse’ voor iedereen die zich als doende denker – of omgekeerd – geroepen voelt om zich in te zetten voor de leefbaarheid van deze planeet. Het boek is, ondanks de moeilijke items, geschreven in een zeer heldere, behapbare taal – de toelichting over de donuteconomie van Kate Raworth met suggestieve tekening is daarvan een zeer mooi voorbeeld – en kan zeker uitstekende diensten bewijzen om in een onderwijskader te gebruiken.
Samengevat: ‘Het ABC voor het klimaat’ is een invitation à la dance voor toekomstige actievoerders, maar ook voor leerkrachten die het boek als een studie-onderwerp willen gebruiken waardoor zij ook hun steentje kunnen bijdragen, zoals de Greta Thunbergs, Anuna De Wevers, Kyra Gantois en Adélaïde Charliers dat al deden – samen met vele grootouders en ouders – om de hoofden van vele mensen op deze kantelende planeet opnieuw met hoop en strijdlust te vullen.
De familie Van Dienderen heeft alvast het voortouw genomen. Proficiat Hugo, Ilse, Amber en Muse.
Het boek is ook via de website van de Grootouders voor het Klimaat te verkrijgen tegen 20 €, verzending inbegrepen
Titel: ABC van het klimaat
Auteur:: Ilse van Dienderen, Amber Paris, Hugo van Dienderen (illustraties Muse Paris)
Uitgever: Willems Uitgevers, Noorderwijk
Uitgavedatum: 2020
Pagina’s: 150 blz.
ISBN: 9789492419552
Over Walter Lotens – zijn recensie hierboven verscheen in Uitpers
Walter Lotens studeerde moraalfilosofie, ex-leraar, woonde lang in Suriname, reiziger, Latijns-Amerika watcher en freelancer. Hij schrijft voornamelijk over bewegingen van onderuit van Borgerhout over Madrid en Barcelona tot Cochabamba en Paramaribo. Hij houdt lezingen rond de thema’s die hij in zijn boeken aansnijdt (meer over Walter Lotens).
Reactie toevoegen