Wat na corona? Vijf boeiende pistes

Na vier weken grijpt de coronacrisis nog steeds om zich heen, nu vooral in woonzorgcentra. Tegelijk wordt hard nagedacht over de samenleving en de economie na de pandemie. Gewoon verder doen als voorheen is geen optie. We moeten leren uit de crisis en het roer omgooien!

1. De Green Deal van Jean-Pascal van Ypersele

Op 30 maart al publiceerde klimaat-wetenschapper en Grootouder-ambassadeur Jean-Pascal van Ypersele in Le Soir zijn Green Deal als antwoord op de crisis. Voor hem gaat het over de horizon die we collectief najagen. Na corona de draad weer opnemen op een onbillijke en niet duurzame manier, dat niet!  

Vraag is of we de economie zo kunnen herinrichten dat ze ons gelukkiger, samenhoriger en meer solidariteit kan doen leven. Misschien moeten we van de gedwongen tempovertraging voortaan een zelf gekozen vertraging maken. Een crisis creëert immers – en dat hebben we de laatste dagen vaak gehoord – zowel de noodzaak als de mogelijkheid om het over een andere boeg te gooien. We zijn bij een tweesprong aanbeland. Na de bankencrisis in 2008 hebben we dat momentum voorbij laten gaan. Laten we die fout nu vooral niet opnieuw maken!

JP van Ypersele stelt een Green Deal voor als antwoord op de dringende noden door de pandemie en de economische, sociale en ecologische noodtoestand waarin we beland zijn. Een beetje zoals president Roosevelt met zijn New Deal de heropbouw en de nieuwe samenleving na de Grote Depressie van 1929 lanceerde. Zo moeten we kritisch zijn over onze obsessie voor het BNP en voor de pijlers waarop dat BNP nu rust: massatoerisme, luchtvaart, vervoer te land en ter zee, de petrochemische industrie, de intensieve landbouw, de financiële speculatie, de wapenexport, en de grootschalige productie van snel verslijtende goederen. Dit systeem gewoon weer opstarten is het domste wat we kunnen doen. De coronacrisis legt immers sterker dan ooit tevoren de vinger op de dramatische onhoudbaarheid van de mondiale economie, die onze samenleving menselijk, sociaal, ecologisch en democratisch naar de vaantjes helpt. Meer weten? Lees

2. Wereldbank gaat voor duurzame en sociale verandering

Ook bij de Wereldbank wordt serieus aan verandering gedacht, zodra de gezondheidscrisis zelf is bedwongen. In de eerste plaats zijn herverdelingsacties nodig op basis van sociale netwerken. Die aanpak werkte in Fiji na orkaan Winston en in  Kenia en Ethiopië na de droogtes daar. Een volgende stap is financieel en economisch herstel. Daar zijn grote overheidsuitgaven voor nodig. Bijvoorbeeld voor het energiezuinig maken van gebouwen, de productie van hernieuwbare energie, het bewaren en herstellen van natuurgebieden die ecosysteemdiensten leveren zoals bescherming tegen overstroming, droogte en orkanen. Voor watervoorziening en sanitaire installaties, voor duurzame transportinfrastructuur (van fietsstroken tot metro’s). Waar geïnvesteerd wordt in zowel energie-efficiëntie, als natuurbescherming en duurzaam transport, gaan samenleving en economie er het meest op vooruit. Daar zijn auteurs Stéphane Hallegatte en Stephen Hammer van overtuigd. Interesse? Lees Thinking ahead: For a sustainable recovery from COVID-19.

3. Low Impact Man over ‘Welke economie willen we redden?’

Ook onze eigenste Low Impact Man, Steven Vromman, vraagt zich al bloggend af: ‘Welke economie willen we redden? (9 april 2020) Hieronder zijn visie, met de oproep achteraan om ook jouw postcorona-visie achter te laten.

Waar ik al meer dan tien jaar voor pleit is plots een feit. Zowat de hele wereld leeft vandaag ‘Low Impact’. Niet uit vrije wil, maar door een virus dat we niet meteen onder controle krijgen. De angst voor de pandemie geeft aanleiding tot nooit geziene maatregelen. Onze economische praktijk van produceren, verhandelen, consumeren en weggooien brokkelt snel af. Zelfs al heeft dit positieve effecten voor het milieu, dit is geen wenselijke situatie. De stemmen die roepen om een snel herstel van de economie hebben een punt. De vraag is echter: welke economie willen we redden?

Ik ben het helemaal oneens met degenen die dit virus zien als ‘een straf van de natuur’. Dat is onzin. Maar het is geen onzin om deze pandemie te omschrijven als een ‘accident waiting to happen’. We  leven in een geglobaliseerde wereld waarin decennia lang bespaard moest worden op openbare diensten. Er is het snel groeiend vliegverkeer, een dramatisch verlies aan biodiversiteit en weinig respect voor wetenschappers die op de alarmknop duwen. Want net zoals bij de klimaatkwestie zijn er al jarenlang virologen die de huidige ramp voorspellen. In plaats van hun raad te volgen werden ze als doemdenkers weggezet. Het minste dat we kunnen doen is lessen trekken uit de fouten die aan de basis liggen van de huidige crisis. Want zoals bij elke serieuze ramp worden de systeemfouten wel heel duidelijk. 

Het is opvallend hoe sommigen de crisis willen gebruiken om zo snel mogelijk naar de oude toestand terug te keren. Daarbij mogen andere doelen aan de kant geschoven worden. De Europese Green Deal? Ecologische of sociale normen in handelsakkoorden? Een stevig klimaatbeleid? Dat moet allemaal wachten tot we onze economie weer op kruissnelheid hebben. Dus massaal geld pompen in de luchtvaart en de banken, profiteren van de goedkope olie, grote bedrijven nog meer cadeaus doen, nog meer besparen en de eindrekening doorschuiven naar de volgende generaties. Die krijgen bovenop een vreselijke klimaat-erfenis nog een stevige corona-schuld als toetje. Met deze bekende recepten de crisis bezweren is simpelweg de basis leggen voor een volgende ramp.

Het vermogen van de mens om te leren uit wat fout loopt is misschien wel de belangrijkste reden waarom we het met zijn allen steeds beter hebben. Wat zouden we kunnen leren uit de huidige situatie? 

Is het echt een goed idee om helemaal afhankelijk te zijn van just-in-time leveringen vanuit alle uithoeken van de wereld enkel en alleen om de kosten te drukken? Is het echt nodig steeds nieuwe producten en diensten te verzinnen die enkel via gewiekste marketing verkocht geraken? Waarom zou het niet lukken met een economie die wat kleinschaliger is, die meer met lokale hulpbronnen werkt? Een economie die – om het buzz-woord te gebruiken- circulair is? Waar niet kwantiteit, maar kwaliteit voorop staat. Waar alle kosten worden ingecalculeerd en medewerkers gewaardeerd worden. Het zou onze economie robuuster maken, voor lokale jobs zorgen en kan als fijn neveneffect de burn-out cijfers doen kelderen.

De voorbije weken maken duidelijk dat het best wel kan met wat minder autoverkeer. Het kan toch niet zo moeilijk zijn om na de crisis wie vandaag gedwongen thuiswerkt minstens een dag per week te laten telewerken. De files zijn verleden tijd, de luchtkwaliteit wordt er beter op en we kunnen meteen de 3,3 miljard voor de Oosterweel besteden aan pakweg beter openbaar vervoer. Nog een bonus; het wordt misschien mogelijk een redelijk debat de voeren over het onredelijke systeem van de salariswagens (potentiële winst 3,7 miljard, jaarlijks).

Wat toerisme betreft een zelfde verhaal. Plots ontdekken veel mensen dat er in de eigen regio echt wel mooie plekjes zijn. Dat je niet naar Zuid-Afrika moet vliegen om geraakt te worden door de schoonheid van de natuur. Toerisme kan zeker, maar hoeft het altijd zo ver, zo exclusief? Deze weken tonen aan hoe belangrijk groen en natuur zijn, net als voldoende ruimte om te wandelen en fietsen. Het gaat niet om zoveel mogelijk reisjes maken, maar om betere en lokale vormen van recreatie. Voor de verre reis die we uitzonderlijk nog maken betalen we dan de effectieve kosten, dus goedkope vliegtickets worden uitgefaseerd.

De beroepen die meestal weinig waardering krijgen (en zelden een salariswagen) verdienen meer respect en middelen. Het gaat om zorgpersoneel, maar ook om winkelpersoneel, chauffeurs van openbaar vervoer en vrachtwagens, vuilnisophalers, poetspersoneel, leerkrachten, magazijniers en postbodes. Ze zijn veel belangrijker voor ons overleven dan beleggers, speculanten, consultants of bankiers. In de post-corona economie zijn het niet de korte-termijn winsten van aandeelhouders die het beleid bepalen. Lange termijn belangen voor de samenleving moeten voorop staan. Dit kan alleen door een faire belastingen (ook op vermogens) én een stevige overheid. Een ander, eerlijker leiderschap zal noodzakelijk zijn.

Nog een les die we kunnen leren uit de huidige crisis is dat het belangrijk is naar wetenschappers te luisteren. Rond biodiversiteit en klimaat staan ons nog veel grotere rampen te wachten als we snel terugkeren naar het business as usual verhaal. Om de klimaatcrisis te bezweren hebben wetenschappers duidelijke reductie-doelstellingen uitgezet. Nu zijn er politici nodig die – net als bij Corona – duidelijke maatregelen treffen en de noodzaak ervan communiceren. Als er nu massaal overheidsmiddelen worden ingezet om bedrijven te redden is een toets aan de klimaatdoelstellingen (en eerlijke belastingen) toch een minimum voorwaarde.

Er zal nog veel geschreven worden over de wereld na Corona. Niemand kan de uitkomst voorspellen, we kunnen wel die uitkomst mee bepalen. Het is een kans om na te denken wat soort wereld we willen, en welke economie we daarvoor nodig hebben. Economie mag nooit het doel op zich zijn. Economie staat ten dienste van maatschappelijke doelen. Wat mij betreft kan dit zijn: zoveel mogelijk mensen een vervullend leven laten leven op een gezonde planeet. Alvorens de gevestigde belangen weer het hoge woord voeren is het belangrijk dat we onze stem massaal laten horen via alle mogelijke kanalen. Een andere wereld is meer dan ooit mogelijk. Je kan je toekomstideeën bijvoorbeeld kwijt op www.postcoronamovement.com 

4. GreenPeace:  Hoe het antwoord op de Covid-19-crisis onze samenleving veerkrachtiger en rechtvaardiger kan maken

De huidige crisis en de daaruit voortvloeiende economische problemen tonen meer dan ooit aan dat de sociale en economische transitie zowel rechtvaardig als groen moet zijn. De uitgaven en beslissingen in het kader van de Covid-19-crisis, moeten zowel op Belgisch als op Europees niveau:

• Gestoeld zijn op de EU-waarden, zoals democratie en gelijkheid, die zijn vastgelegd in de EU-verdragen, het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie en de Europese pijler van sociale rechten.
• Gebaseerd zijn op zorg en respect voor elkaar, natuur, milieu en op de wetenschap. Zoals de regionale directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie voor Europa zegt, kan er in dergelijke tijden “geen twijfel over bestaan dat het aloude voorzorgsprincipe als leidraad moet dienen voor onze beslissingen“. 
• In overeenstemming zijn met het klimaatakkoord van Parijs: energiesubsidies, financiering in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU en cohesie- en structurele fondsen.
• Investeren in mensen en voorkomen dat vervuilende industrieën onvoorwaardelijk publieke middelen krijgen toegestopt. Overheidsgeld moet prioritair geïnvesteerd worden in een nieuwe start en ons helpen onze samenleving om te vormen tot een samenleving waarin we echt voor elkaar en al het leven op onze planeet zorgen.

5. Last but not least, economisch antropoloog en rijzende ster Jason Hickel

Jason Hickel is economisch antropoloog en docent en onderzoeker aan de London School of Economics en Goldsmith University. Daar waar Kate Raworth met haar donut-model de menselijke en ecologische overshoot laat zien van onze economie, gooit Jason Hickel het over een iets andere boeg. Het dogma zelf van de materiële economische groei gaat eraan. Post-Growth en Green Economy komen in de plaats.

Jason Hickel stelt dat de opvatting nooit is bewezen dat economische groei de sleutel is tot algemene welvaart. Het tegendeel blijkt zelfs waar. Ongebreidelde economische groei maakt vooral de superrijken rijker. De trickle down theorie blijkt een mythe. Anders gezegd: de tijd van economische groei als heilige koe is voorbij. We zijn nu op weg naar een nieuwe consensus, die welzijn boven welvaart stelt en uitgaat van duurzaamheid. Deze post-growth-principes zijn zelfs bittere noodzaak als we een klimaat- en menselijke ramp willen voorkomen.

“Je kan tweemaal de armoede uit de wereld helpen en nog zouden de rijkste burgers meer geld overhouden dan dat ze zinvol kunnen uitgeven. Maar voor veel beleidsmakers is het makkelijker die extra groei na te streven dan herverdeling ernstig te nemen. Als groei het alternatief is voor rechtvaardigheid, dan is het omgekeerde ook waar: rechtvaardigheid is het alternatief voor groei. Want eerlijk, het is bijna bespottelijk, die ideologie dat je moet groeien om de armste mensen in deze wereld te helpen. De vruchten van de economische groei vloeien niet terug naar hen. Integendeel. We putten de aarde verder uit om de bankrekening te spijzen van wie al rijk is”, aldus Jason in gesprek met Tine Hens in MO*. Nog een teaser: “Als je mensen vraagt, wat ze waarderen in het leven, dan antwoorden ze zelden: ‘Meer hebben en groei.’ Ze hebben het over welzijn, meer vrije tijd, geluk, een zinvolle baan. In Frankrijk gaf een meerderheid van de ondervraagden aan dat ze ecologisch beleid verkiezen boven economische groei.

Sociologisch onderzoek toont keer op keer aan dat als mensen democratische controle krijgen over ecologische beslissingen, ze de winst op lange termijn verkiezen boven de korte. Er is een grote groep die alle belang heeft bij een eerlijkere economie. Groei loslaten betekent niet kiezen voor vrijwillige verarming of ellende. Het gaat niet over minder voor gewone mensen, maar wel over de levens verbeteren van die mensen door een eerlijkere verdeling van wat we hebben zodat we de aarde niet langer moeten leegroven voor meer. Dat is de kern.” Meer weten? Lees MO*!