We Shall Overcome is één van de bekendste protestsongs van de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Het lied is een bewerking van een gospel, waarin de ellende van de Afrikaanse slaven een uitweg vond. Het schoot me door mijn hoofd toen ik aan deze bijdrage voor de Grootouders voor het Klimaat website, begon.
Net daarvoor opende ik een mail van Liset Fossielvrij. Blijkbaar was ik nog niet goed wakker, want ik verbaasde me over achternaam. Maar als paleontoloog was mijn interesse gewekt., ‘Hi Jan’ zei Liset opgewekt in haar mail. De kop van het bericht luidt: ‘This is historic. The climate movement took Shell to court, and won!’. Een Hollander die weer zo nodig een Engels bericht moet rondsturen, dacht ik al wakker wordend. Daarna volgt een uitleg, waaruit blijkt dat Milieudefensie de gewonnen rechtszaak tegen de oliegigant Shell, ook namens Fossielvrij.nl en nog een aantal milieuorganisaties aanspande. Maar dat wist ik al.
Ik hoorde het Shell-vonnis woensdagavond op het Nederlandse journaal van zes uur. Ik kijk daar altijd naar om te weten hoe het met mijn pensioen gaat. Ik woon al ruim 20 jaar in Vlaanderen, maar het is verstandig de Nederlandse overheid onder Rutte, goed in de gaten te houden. Omdat ik als één van de eersten hun eis ondertekende, stuur ik een enthousiaste mail naar onze Communicatiegroep. Ik ben er trots op dat dit gelukt is. Dit is een fantastisch en hoopvol signaal van verandering, in een cruciaal decennium en jaar, wat de klimaatcrisis betreft.
COP 26
Ik ga er van uit dat de Glasgow klimaattop of COP 26 die van 1 tot 12 november duurt, een succes wordt. Even voor de goede orde: deze COPS hebben niets te maken met robocops of buitenlandse politieagenten. Als je de website ervan opent dan lees je in koeienletters UNITING THE WORLD TO TACKLE CLIMATE CHANGE. Maar het gaat wel vaker mis met prachtige door goed betaalde marketing- of reclamedames en heren bedachte slogans. In mijn ogen is de tijd van alleen maar wervende slogans en holle woorden allang voorbij. Het tijd voor actie!
Uit het verhaal De Climate Action Tracker brengt goed nieuws dat op 12 mei op onze website werd geplaatst, blijkt dat er wel degelijk een positieve beweging bij een groot aantal landen gaande is. Helaas is het genoegzaam bekend dat onze Vlaamse overheid liever zijn of haar kop in het zand steekt, dan de grootste uitdaging van deze eeuw aan te pakken. Dat gebeurt onder het mom van het ecorealisme. Weer een ander woord om niets of weinig te doen en gezapig af te wachten wat de technologie ons gaat opleveren.
“I came to Davos and told you that our house is on fire. I said I wanted you to panic.”
Greta Thunberg, Wereld Economisch Forum 20 september 2019, Davos, Zwitserland
Ecomodernisme, ecorealisme, apocalyps
De Nederlandse journalist Marco Visser schreef er ruim twee jaar geleden al een interessant verhaal over in KNACK. Hij speelde daarbij in op de onthutsende reactie van de N-VA-partijvoorzitter Bart De Wever op het spijbelen van 35.000 jongeren. De Wever reageerde hierop met de uitspraak “Jongeren moeten niet geloven in de apocalyps of in doemverhalen waarbij men veranderingen aan de mensheid vraagt die niet realistisch zijn.” Niets over hun motivatie, over hun vragen waarom er niet wordt gereageerd op de wetenschappelijke bewijzen, niets over hun gevoel in de steek te worden gelaten, over hun zorg over hun toekomst. Zeker na de coronacrisis is incompetentie geen excuus meer. Ook niet in het stemhokje, overigens.
Die apocalyps zit me onmiddellijk dwars. Ik heb het daar niet zo mee, want het was lang geleden het resultaat van een totaal andere maatschappij. Toen hadden de meeste burgers geen idee van wat er in werkelijkheid gebeurde. Ik werk al jaren aan een boek over de natuurlijke klimaatverandering in de Warme Middelleeuwen (ca. 800 tot ca. 1300) als voorbeeld van wat ons in de huidige klimaatcrisis nog te wachten kan staan.
Kort door de bocht beginnen deze middeleeuwen met de Vikingexpansie en eindigen die, volgens Barbera Tuchman en vele historici en klimaatdeskundigen na haar, grofweg met de waanzinnige 14e eeuw. En ja dat was een tijd van klimaatverandering pur sang, met hongersnoden, oorlogen en als ‘kers op de gruwelijke taart’: de pest. En dat noemden de sterk gelovige bevolking en haar leiders in het christelijke Europa van toen, dan maar de apocalyps. Die was immers in de Bijbel voorspeld.
Dat zien we nu heel anders en zover zijn we nu nog lang niet. Die veranderingen gebeurden immers op het ritme van de natuur. Dat is nu niet zo. Het is ons gebrek aan respect voor de natuur en onze nooit geziene technologische mogelijkheden, die onze grenzeloze uitbuiting van die natuur mogelijk maken. De keerzijde van de vooruitgangsmedaille is een grenzeloze vervuiling die de huidige ellende veroorzaakt. Dat los je niet op met weer een dosis technologie.
Marco Visser is overigens één van de auteurs van het boek Ecomodernisme, het nieuwe denken over groen en groei. Hij was het niet eens met De Wever. Volgens hem is het ecomodernisme een nieuwe, groeiende beweging van groene denkers en doeners. Ze trekken het idee van ‘grenzen aan de groei’ en een reeks andere ‘dogma’s’ van de milieubeweging in twijfel, wat hun goed recht is.
Maar hun idee dat we de natuur nog beter (en anders) moeten leren beheren staat haaks op mijn wereldbeeld. Ook het vertrouwen in kerncentrales en genetische manipulatie in plaats van alternatieve energiebronnen en biologisch boeren, waar ze op neerkijken. Toch vindt Visser het ecorealistische gedachtengoed van de N-VA wel heel erg beperkt.
De huidige Vlaamse regering onder Jan Jambon zal hoe dan ook, de komende maanden een ander soort eco-realisme moeten laten zien. Ik bedoel hiermee dat ze zowel meer ‘eco’ als meer realistisch moet zijn over de invloed van de mens op zijn natuurlijke omgeving. Meer ‘eco’ gaat in mijn ogen over je plek in de natuur kennen. Je bent immers evolutionair gezien maar een onderdeel of product van die natuur evenals het lieveheersbeestje, de muis en de leeuw.
Met de dramatische, vervuilende gevolgen van twee eeuwen Britse industriële revolutie in je achterhoofd, zou je, als historicus, toch wel voorzichtiger moeten zijn om je kaarten zo sterk te zetten op nieuwe technologie, die er deels nog niet eens is. Daar moeten de spijbelende scholieren nog voor zorgen. Juist in deze context is het dan ook onacceptabel dat het Vlaamse Parlement, ondanks groot protest van de milieubeweging en van de Grootouders en op voorstel van minister Zuhal Demir een decreet goedkeurt, waarmee burgers monddood worden gemaakt. Dit verhaal is niet af en wordt vervolgd. Ik neurie: We shall overcome…..
Hoe is het zo ver gekomen?
Voor de demonstrerende jeugd volgt nu een stukje geschiedenis uit de vorige eeuw, maar voor ons als grootouders gaat het over een deel van onze levenservaring. BBC News maakte op 20 september 2020 een mooi en interessant overzicht (zie websites). Ik geef hieruit slechts een overzicht.
Zo’n veertig jaar geleden werkte Marty Hoffert voor het ruim gefinancierde EXXON onderzoekslaboratorium. Met een groepje whizzkids ontwikkelden ze modellen. Dat soort onderzoek begon toen op gang te komen. De oliemaatschappijen beschikten uiteraard over de krachtigste computers. Ze maakten voor de lol ook een model over de gevolgen van de CO2-uitstoot. Hoffert viel van zijn stoel toen hij de resultaten zag. Hij schrok zich dood. Het werd een ommekeer in zijn leven.
Die goed gefinancierde en uiterst innovatieve onderzoeksinstituten bij de grote oliemaatschappijen waren zeer aantrekkelijk voor toptalent. Ik herinner me dat veel van mijn geologische medestudenten in Leiden, ervan droomden om voor Shell Research te mogen gaan werken. Hoffert liet zijn resultaten aan zijn baas zien, die het weer aan zijn baas vertelde, enz. Zo kwam het bericht uiteindelijk aan de top. Maar het enige wat de EXXON CEO naar buiten bracht was dat de wetenschap het niet wist. En zo ging het bij alle grote en kleine oliemaatschappijen. Dat vond Hoffert immoreel. Hij stapte op en begon aan een glansrijke carrière in de universitaire wereld.
De ongerustheid en kritiek namen toe, waarop ‘Big Oil’ zich verenigde in de Global Climate Coalition. Er werden afspraken gemaakt en een tegenaanval werd ingezet. Hiervoor werden dezelfde organisaties, zoals het Cato Institute, ingehuurd die al met ‘succes’ de sigarettenindustrie ondersteunden in hun misleidende en leugenachtige campagnes over de relatie tussen roken en kanker. Zo ging men na wie het gemakkelijkst te beïnvloeden was: oudere minder hoog opgeleide mannen uit grote gezinnen én jonge vrouwen met een laag inkomen. Die werden vervolgens bestookt met misleidende reclame en informatie.
”Ik weiger mee te lopen in de stoet van drammerige alarmisten die het einde van de wereld voorspellen”
Jean-Marie Dedecker, Knack 20 mei 2019
Onderzoeksjournalisten pluisden het allemaal uit en er zijn boeken over geschreven. Zo publiceerde Naomi Oreskes in 2010 Merchants of doubt. Dit indrukwekkende boek gaat over de PR en marketingstrategieën die de tabaksindustrie gebruikte om hun marktaandeel te beschermen tegen klachten over gezondheidsrisico’s. De meest opvallende strategie is het gebruik van schijnwetenschappers die twijfel zaaien over wetenschappelijke onderzoeksresultaten. Zo verklaarde een arts dat roken gezond (en stoer) was.
Het boek was voor mij een eye opener. Bij het lezen ervan, viel ik dan ook meer dan eens van mijn stoel. Uiteraard werd er ook gelobbyd bij beleidsmakers en de politiek, waar je even goed van die ras ontkenners genre Jean-Marie Dedecker hebt. Het bewust investeren in het verspreiden van onjuiste informatie door de ‘Big Oil’ voor de winst is meer dan een grove misleiding; het was en is gewoon misdadig! En de politiek stond erbij en keek ernaar, tot er vijf jaar geleden in Parijs, eindelijk een Akkoord werd bereikt. Een kerstcadeautje voor de bezorgde burgers, leek het wel.
Historische uitspraak
Als je het vonnis van de Haagse rechtbank door de bovengeschetste bril bekijkt, valt het nog reuze mee, want vergeet niet dat ‘Big Oil’ met voorbedachten rade, de wereldbevolking al decennialang gijzelt voor winst voor de aandeelhouders. De manier waarop die winst wordt gerealiseerd verdient bepaald geen schoonheidsprijs. Zo werd Shell in januari veroordeeld tot een schadevergoeding aan Nigeriaanse boeren. De rechter vond dat de vervuiler inderdaad diende te betalen. Ook dat proces werd met steun van Milieudefensie gevoerd. Shell is deze maand tegen de uitspraak in beroep gegaan.
Het Shell-vonnis kun je wel degelijk historisch te noemen. Ik word wel wat moe van het te pas en te onpas gebruiken van dit woord, wat tot een gigantische inflatie ervan leidt. Zelfs doelpunten zijn tegenwoordig al historisch. Maar hier gaat dat wel op. Evenals voor de Nederlandse klimaatzaak van Urgenda. Toen oordeelden rechters in 2015, 2018 en 2019 dat de Nederlandse overheid zijn burgers dient te beschermen tegen klimaatverandering. Ik hoop dat de Belgische overheid anders zal reageren op de lang verwachte uitspraak van de Belgische klimaatzaak en niet in beroep gaat.
Opkikkertje wordt afkickertje
Dit Shell-vonnis is een enorme opkikker die niet op zichzelf staat. Het aantal klimaatzaken neemt snel toe en ligt internationaal nu al boven de 1700. De uitspraken van onafhankelijke rechters, zijn sterke signalen dat het anders moet. Zo vielen onlangs de uitspraken van Duitse en Australische rechtszaken in het voordeel van de milieubeweging uit. Dit is weer een duidelijk signaal dat de overheid te veel faalt of gebrek aan daadkracht laat zien.
De jeugd, sommige politici, de Grootouders, ja steeds meer mensen accepteren de wetenschappelijke feiten en willen verandering. Dit bleek nog maar eens uit een recente, Europese bevraging. Wat de Grootouders betreft komen we op voor de belangen van onze kinderen en kleinkinderen. Op allerlei manieren zetten we bedrijven, banken en pensioenfondsen onder druk om niet meer te investeren in de oude, vervuilende industrieën, maar in de duurzaamheidstransitie. Onze succesvolle actie Onze spaarcenten voor hun toekomst is hiervan een mooi voorbeeld.
Vaak hoor je de opmerking ’Wat kan ik daaraan doen? Soms gevolgd door een diepe zucht. Het gaat inderdaad om meer dan het kopen van een elektrische step, fiets of auto. Ons luxeleventje moet op de schop en dat betekent: consuminderen, samentuinen, autodelen, enz. Kortom: anders leven. Er zijn ideeën genoeg. Samen maken we ons sterk en verleggen we regelmatig een steen of een kei! Keigoed!
Maar de ontwikkelingen in de meimaand zijn echte knallers. Ik noem er een paar: het Shell-vonnis dringt ongetwijfeld door in alle bestuurskamers en bij alle aandeelhouders van andere oliemaatschappijen en multinationals: Nestlé, Coca-Cola, Tata Steel, Duvel Moortgat Brewery, enz. EXXON werd door de kleine investeringsmaatschappij Engine No. 1 gedwongen om twee directeuren aan te stellen die veranderingen in lijn met de doelstellingen van het Akkoord van Parijs wensen door te voeren; het rapport Net Zero by 2050: a Roadmap for the Global Energy Sector van het International Energy Agency, stelt dat alle investeringen in nieuwe ontginningen voor de fossiele energiesector per direct moeten stoppen; het Wereld Economisch Forum pleit voor meer investeringen in ‘nature based’ oplossingen, enz. Dit zijn allemaal signalen dat er wel degelijk iets beweegt richting de duurzaamheids- en energietransitie.
“Iedere gemeenschap heeft de plicht om de aarde te beschermen en haar vruchtbaarheid voor toekomstige generaties te verzekeren”
Paus Franciscus, 24 mei 2015, Laudato Sí 67
Het is duidelijk dat we moeten afkicken van de fossiele brandstoffenverslaving. Dat is niet eenvoudig want fossiele energie vormt de basis van de Britse industriële revolutie en van twee eeuwen vooruitgaan voor een aantal gelukkigen. Maar bij lange na niet voor iedereen, zoals uit de mondiale armoedecijfers blijkt. Nu lopen we met dat blinde vooruitgangsgeloof tegen de grenzen van de natuur aan. Eigenlijk overschrijden we al decennialang een aantal planetaire en andere, ethische grenzen.
De coronacrisis is voor velen een zware wake-up call. Vooral de gezondheidssector heeft het zwaar te verduren. Maar de uitstraling ervan op de hele maatschappij is, zoals we allemaal weten, niet gering. We hebben in dit geval veel geluk gehad dankzij de grote vooruitgang in wetenschap en technologie. Of dit betekent dat onze bestuurders nu eindelijk eens hun verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis zullen opnemen, is zeer de vraag. Of gaat het gewoon om een gebrek aan competentie en durf?
De uitspraak van de Haagse rechtbank is een wereldprimeur, revolutionair en trendsettend. Voer voor de media, die met gezamenlijke acties als Covering Climate Now, waardoor in 57 landen 2 miljard mensen worden bereikt, steeds meer hun steentje bijdragen aan de noodzakelijke verandering. Maar bij VRT duurt dat nog wel even. Het duurt hier helaas allemaal wat langer. Toch moet de chemische sector in België inclusief het Antwerpse INEOS, zich wel degelijk zorgen maken. Tijden veranderen, nietwaar!
Maar de tijd dringt ook, want de opwarming is nu al 1,2oC en men verwacht dat we binnen vier tot vijf jaar al boven 1,5oC zullen komen als we weigeren in te grijpen. Dat heeft het UK Met Office in opdracht van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) op 27 mei bekend gemaakt. Mocht u nieuwsgierig zijn naar de kans op hittegolven in de komende zomer, wel, maak u geen zorgen, die is groot. Volgens mij komen ze er zeker en wordt het weer één van de warmste jaren ooit.
Intussen komt er een steeds belangrijkere maatschappelijk tegenkracht op gang, waartoe ook de Grootouders behoren. De veranderingen zullen de komende jaren voor de nodige heisa zorgen. ’Big Oil’ zal wel weer met een andere aanpak zoals ‘de klant wil niet’-smoes, komen en zal beweren dat ’de rechter op de stoel van de overheid gaat zitten’. Toch zullen ze ooit van koers moeten veranderen. En hoewel we niet de tijd hebben, kan dat helaas nog wel even duren. Shell heeft alvast aangekondigd in beroep te gaan. Maar: we Shell en shall overcome….
Alle foto’s zijn gemaakt vlak na de uitspraak van de Haagse rechtbank op woensdag 26 mei 2021. © Milieudefensie/Bart Hoogveld.
JHS/30-05-2021, 18.00 uur
Reactie toevoegen