Wie is de clown?

Five circusclowns, ofwel Donald Trump en zijn techmiljardairs. © Wikipedia/ Library of Congress, USA.

Nemo, het clownvisje

Wie kent de beroemde en vermakelijke tekenfilm Finding Nemo niet? Nemo is het clownvisje dat de ene ramp na de andere overleeft. Voor zijn geboorte werd, op zijn vader na, de hele familie in hun nieuwe huis, Anemoon Rifzicht, opgegeten. De bezorgde vader past heel goed op Nemo, die dat uiteindelijk wat beu wordt. Hij trekt de wijde oceaanwereld in en valt in handen van handelaars voor aquariumvissen, die hem verkopen. Gelukkig loopt dit avontuur goed af. In onze wereld nu is dat wel wat anders. De clown van vroeger was een harlekijn, een komiek of een vrolijk geschminkte grappenmaker in een circus die jou aan het lachen wilde brengen. Maar wie zijn de clowns van vandaag? Daarover gaat dit blog.

Niet zo goed nieuws

Een heel klein greepje uit het slechte nieuws leert dat het met het nemen van maatregelen tegen onze klimaatverandering in Vlaanderen nog steeds niet goed gaat. Zo zag ik viceminister-president Hilde Crevits in De Zevende Dag van 1 juni jl. met vuur aankondigen dat het plan van klimaatminister Melissa Depraetere om de 100 kilometergrens in te voeren op snelwegen echt niet doorgaat. Dat deed haar zichtbaar goed, was mijn indruk. Mij niet. Daarna volgde een hutsepot van belachelijke argumenten om dit gebrek aan politieke moed te verdoezelen. Het voorstel belandt in de klimaatideeën-la, waar het bovenop de plannen ligt om rekeningrijden in te voeren. Kortom, Koning Auto zegeviert weer eens. Overigens vaart Crevits, evenals de Vlaamse regering in het algemeen, al heel lang wat het klimaat betreft, een naïeve en in de toekomst uiterst kostelijke koers.

Een ander slecht bericht van het mondiale klimaatfront is de nieuwe prognose voor 2025-2029 van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO). Wij blijven zorgeloos dansen op een vulkaan. Het is duidelijk dat het kortetermijndenken ook buiten Vlaanderen aan de orde van de dag is. Gruwelijke oorlogen in en vlakbij Europa én de herverkiezing van klimaatontkenner Donald Trump dragen hieraan bij. In 2024 heeft de wereldwijde CO₂-uitstoot weer een recordhoogte bereikt van 37,4 miljard ton CO₂ (GtCO₂). Dat is 1,08% hoger dan in 2023. Vorig jaar was ook een jaar waarin de opwarming voor het eerst het hele jaar boven de grens van 1,5^oC bleef. Volgens het nieuwe WMO-rapport is de kans dat de gemiddelde opwarming over de periode 2025-2029 meer dan 1,5°C zal zijn, 70%. Sinds 2023 is die kans ruim verdubbeld. Dit alles zonder rekening te houden met de uitstoot door oorlogen. Het signaal is dat we niet goed bezig zijn.

Volgens de WMO is de kans 70% dat de gemiddelde opwarming over de komende vijf jaar (2025-2029) boven de 1,5^oC zal liggen.

Wat de Europese Unie betreft wordt het steeds duidelijker dat de Green Deal verder wordt afgezwakt. De nieuwe Europese klimaatminister Wopke Hoekstra laat, zoals was te verwachten, zien dat hij de oorspronkelijke Green Deal te ambitieus en vooral te groen vindt. De afzwakking zit hem in het toepassen van een controversieel mechanisme om de 90% reductie in 2040 te halen: het gebruik van internationale koolstofkredieten. Hiermee wil de EU een deel van haar 2040-doelstelling halen door te betalen voor klimaatprojecten in armere landen. Aldus verwatert zowel de Green Deal als de klimaatgeloofwaardigheid van een steeds rechtser wordend Europa.

Warm weer en bosbranden

Het gevolg van dit alles is dat de planeet verder opwarmt, de biodiversiteit blijft afnemen en wij zonder blikken of blozen doorgaan met onze leefomgeving op industriële schaal te verpesten. Ook dit jaar zien de seizoensvoorspellingen er niet goed uit. Na een winter die geen winter was, komt er nu een zomer aan die net als twee jaar geleden vele hitterecords zal opleveren. Onze boeren zullen weer klagen, water wordt weer een schaars goed, de verkoop van airco’s zit weer in de lift, het aantal hittedoden zal stijgen en de dagelijkse weersverwachtingen van het KMI gaan weer naar een dieptepunt, zoals dat 2 jaar geleden ook het geval was. Ik vermoed dat hun modellen niet zijn opgewassen tegen de wispelturigheid van onze klimaatverandering. Toch gaan velen weer naar het bloedhete Middellandse Zeegebied als ze ‘er even tussen uit’ moeten.

Het aantal bosbranden stijgt de afgelopen jaren schrikbarend snel. Hoewel het in 2024 bij ons maar bleef regenen, was dat jaar mondiaal toch weer het ‘warmste jaar ooit’. Volgens de WMO was in dat jaar de gemiddelde temperatuur aan het aardoppervlak ongeveer 1,55°C boven het gemiddelde van 1850-1900. Er waren vooral bosbranden in de tropen, zoals die in de Pantanal in Brazilië, het grootste draslandgebied ter wereld. In toenemende mate komen branden nu ook voor in de koudere boreale wouden in Canada en Rusland. Op 20 mei jl. publiceerde het World Research Institute de nieuwste resultaten van het GLAD Lab van de Universiteit van Maryland: in 2024 ging maar liefst 6,7 miljoen hectare (670.000 km²) tropisch regenwoud verloren. Dat is tweemaal zoveel als in 2023. Het gaat om een gebied dat even groot is als België en Frankrijk samen of één voetbalveld per minuut. In totaal stootten deze branden 4,1 gigaton broeikasgassen uit, meer dan vier keer de uitstoot van alle vliegreizen in 2023.

Bosbranden, zoals die in het nog immer populaire Middellandse Zeegebied, zijn niet alleen een sterk signaal van de impact van onze klimaatverandering op de natuur. Ze hebben ook een mondiaal effect en komen als een boemerang naar ons terug. Naast toeristen trekt deze grote binnenzee immers ook waterbommen aan, omdat ze inmiddels barst van de onderwaterhittegolven en dus snel opwarmt.

Dit jaar begon het bosbrandseizoen in Canada weer vroeg. Door het droge voorjaar zijn er sinds mei in de zgn. ‘prairiestaten’ alweer honderden bosbranden. Met de ‘prairiestaten’ worden de Canadese provincies Manitoba, Saskatchewan en Alberta bedoeld die in het centrum van Canada liggen, aan de grens met de VS. Het is een belangrijk landbouw- en industriegebied. Deze provincies zijn de noordelijkste uitlopers van de Noord-Amerikaanse Great Plains, die zich ten oosten van de Rocky Mountains bevinden. Ze bestaan vooral uit prairies, steppen en graslanden. Vroeger was dit gebied het tehuis van de bizon en de indianen, die uiteindelijk door de Europese immigranten werden verdreven en vermoord. Door onze klimaatverandering neemt het aantal bosbranden snel toe. Dit heeft verstrekkende gevolgen. Door de rook verslechtert de luchtkwaliteit in een groot deel van Noord-Amerika, maar ook in Europa zijn de gevolgen te merken. Dat onderstreept nog eens de ernst van de situatie, waarin we door gebrek aan politieke moed zijn beland. Noch steeds doen we veel te weinig om onze klimaatverandering, die sommigen nog steeds naïef een klimaatverstoring blijven noemen, aan te pakken.

Leven onze politici op een andere planeet?

Weet u wie Marc Rutte is? U zou hem moeten kennen als de langst zittende teflon VVD minister-president van Nederland. Hij werd bekend door de toeslagenaffaire en door zijn Oost-Indische doofheid voor de Groningers, die de dupe zijn van de gigantische gaswinningen in de provincie. Shell en de Nederlandse staat werden er rijk van. De Groninger niet. Sinds 1 oktober 2024 is Rutte secretaris-generaal van de NAVO. Na negen maanden baart hij eindelijk zijn eerste ‘kind’: de NAVO-norm van 5%. En dat op de NAVO-top van 24 en 25 juni in zijn geboortestad Den Haag. Daar wil hij de Russische beer beteugelen, Trump te vriend houden en paaien, opkomen voor de bedrijven, zoals het een VVD-er betaamt, en de burger weer laten bloeden.

Blijkbaar kan in de huidige geopolitieke situatie nu ineens alles. Eind juni 2022, trok eerste minister Alexander De Croo naar de NAVO-top in Madrid. Daar kondigde hij dapper aan dat België zijn defensiebudget zou verhogen tot 2% van het BBP tegen 2035. Ook toen was men bezorgd dat dit ten koste zou gaan van de sociale en klimaatmaatregelen. Als Open VLD-er interesseerde het klimaat hem net als zijn voorganger Charles Michel, geen zier. Volgens de Standaard maakt hij nu “een mooie kans om directeur te worden van UNDP, het Ontwikkelingsprogramma van de VN”. Als oud-minister van Ontwikkelingssamenwerking heeft hij weliswaar goede papieren voor die functie, maar gezien zijn klimaatverleden vind ik dit een onzalig idee. Deze mannen (en vrouwen) dienen uit het systeem te verdwijnen. Ze hebben hun kans gehad en ze hebben die verknald. Zowel de VN, waarin de VS net een resolutie kon tegenhouden om het lot van de Palestijnen te verlichten, als de EU, waarin men nog steeds besluiten neemt op basis van unanimiteit waardoor een enkeling het proces met opzet kan verzieken, dienen zich razendsnel te reorganiseren als ze de komende tien jaar willen overleven.

Het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) bracht op 28 April 2025, een onthutsend rapport uit over de militaire uitgaven in onze wereld. Dit onafhankelijke, internationale instituut met zetel in Stockholm doet sinds zijn oprichting op 6 mei 1966 wereldwijd onderzoek naar geweld, bewapening, wapenbeheersing en ontwapening. In de jaarlijkse update over 2024 die op 28 april jl. werd gepubliceerd blijkt dat de militaire uitgaven opnieuw zijn gestegen met 9,4% tot $2718 miljard. Die jaarlijkse stijging is al tien jaar bezig. Deze uitgaven zijn 2,5% van het wereldwijde bruto binnenlands product (BBP). Per hoofd van de wereldbevolking bedroegen deze uitgaven $334; het hoogste sinds 1990. Het is ook bijna de helft van het bedrag waarmee 700 miljoen mensen in extreme armoede in datzelfde jaar moesten rondkomen.

Conclusies SIPRI-rapport

De belangrijkste conclusies van dit SIPRI-rapport over 2024 zijn:

• De ‘Big Five’ zijn de Verenigde Staten (37%), China (12%), Rusland (5,5%), Duitsland (3,3%) en India (3,2%). Gezamenlijk nemen ze 60% van de wereldwijde militaire uitgaven voor hun rekening. Die rekening was in 2024 maar liefst $1634,60.
• De militaire uitgaven van de VS bedroegen in 2024 $997 miljard; die van China worden geraamd op $314 miljard. Volgens de in 2022 gepubliceerde Amerikaanse National Defense Strategy (NDS) van 2022, is die militaire inspanning gericht op het versterken van de afschrikking tegen Rusland op de korte termijn en tegen China op de lange termijn.
• De militaire uitgaven van Rusland stegen in 2024 met 38%. Ze worden geschat op $149 miljard of 7,1% van het Russische BBP.
• Oekraïne, dat slachtoffer is van die bezopen Russische beer, staat daardoor op de 8^ste plaats wat de militaire uitgaven betreft. De uitgaven stegen met 2,9% tot $64,7 miljard wat neerkomt op 34% van zijn BBP.
• De totale militaire uitgaven in Europa stegen met 17% tot $693 miljard. Behalve Malta, verhoogden alle Europese landen hun militaire uitgaven in 2024.
• In 2024 bedroegen de totale militaire uitgaven van NAVO-leden $1506 miljard dollar, of 55% van de wereldwijde uitgaven.
• De Europese NAVO-leden droegen hieraan in totaal bijna een derde bij, namelijk $454 miljard dollar. Van de 32 NAVO-leden gaven er 18 in 2024 minstens 2,0 % hun BBP uit aan hun leger. In 2023 waren dat er nog 11. Teflon Marc Rutte wil daar onder druk van Donald Trump op de komende bijeenkomst in Den Haag 5% of $1135 miljard van maken. Dat is meer dan de militaire uitgaven van de VS in 2024.

België en Nederland werken op militair gebied goed samen. Wanneer we even inzoomen op de Belgische en Nederlandse situatie in dit SIPRI-rapport, zijn de conclusies:

• Op de mondiale schaal zijn de bijdragen van België en Nederland respectievelijk 0.3% en 0.7%.
• Dat komt overeen met bijdragen van respectievelijk $8,6 miljard en $23,2 miljard.
• In de SIPRI-top 40 staan beide landen op respectievelijk de 32^ste en de 19^de plaats.

Bij het schrijven van dit blog zag ik toevallig een aanbod van De Standaard. Het blijkt dat je als abonnee maandelijks twee gratis e-boeken krijgt aangeboden. De titels zijn zorgvuldig gekozen door hun boekenredactie. Het gevoel voor humor van deze redactie spreekt me wel aan, omdat er in juli ook het boek van Dominique Biebeau, Russisch voor beginners, bij zit, een roman, voor alle duidelijkheid.

De gek geworden Russische beer en de Amerikaanse zeearend bedreigen onze democratie. De miljarden rollen naar de wapenindustrie, terwijl we ons nauwelijks ‘wapenen’ tegen de grootste dreigingen ooit – vervuiling, klimaatverandering en biodiversiteitverlies – die ons enige huis bedreigen.

In de afgelopen jaren ben ik regelmatig te keer gegaan tegen onze toenmalige klimaatminister Zuhal Demir. In die tijd kwam ze vaak met het volgende sprookje (of nachtmerrie als je het bekijkt vanuit het gebrek aan klimaatbeleid): wereldwijd bedraagt de Vlaamse uitstoot maar 0,0002%, wat ze verwaarloosbaar vond. Daarom deed ze, ondanks alle afspraken, bijna niets. Helaas houdt een politicus zich wel vaker niet aan gemaakte afspraken.

Op 12 december 2015 aanvaardde de internationale gemeenschap het Akkoord van Parijs. De ratificatie volgde snel. In november 2016 werd het verdrag van kracht. België was, vermoedelijk als gevolg van de complexe en kostbare staatsstructuur, een laatkomer. Het ratificeerde dit baanbrekend verdrag – het Wonder van Parijs volgens onze FOD-website – als 142^ste land op 6 april 2017. Hetzelfde België is nu razendsnel zijn militaire uitgaven aan het verhogen onder de bevliegende leiding van Demirs partijgenoot Theo Francken. Je kan je afvragen waarom men, onder het mom van de dreiging van de Russische beer, nu zo gretig en snel de portefeuille trekt, terwijl dat bij de grootste mondiale en door de mens veroorzaakte dreiging ooit, niet het geval is. Daar kiezen de Belgische regeringen en met name de Vlaamse regering al jaren voor een visieloze en koppige obstructie.

Goed nieuws en hoop

Het goede signaal uit het SIPRI-verhaal hierboven is dat, als de politiek het wil, geld helemaal geen probleem is. De angst voor de Russische beer en de verdwaasde Amerikaanse zeearend zit er bij de huidige, in mijn ogen doorsnee politici, echt wel in. Deze dreiging kunnen ze begrijpen. Die van de 3-voudige mondiale crisis (klimaat, biodiversiteit en vervuiling) blijkbaar niet of ze willen die niet begrijpen. Toch is het juist die sluipende dreiging die iedereen raakt. De wereld verandert snel. We zitten middenin een stevige systeemverandering. Dat betekent niet dat de nieuwe fascisten van deze tijd niet teruggefloten moeten worden. Dat moeten ze wel degelijk. Vooral het onrecht dat enkele zelfzuchtige ‘leiders’, zoals Poetin, Netanyahu en Trump, aanrichten dient te worden aangepakt. Maar de echte mondiale crisis mogen we niet vergeten wanneer de miljarden beginnen te rollen om onze militaire inspanningen, die de aandacht voor de existentiële crisis waar Homo sapiens voor staat wegbombarderen en versterken, op te schroeven.

Saúl Luciano Lliuya is een boer en berggids uit Peru die tien jaar geleden de Duitse energiereus RWE (Rheinisch-Westfälisches Elektrizitätswerk) aansprakelijk stelde voor het afsmelten van zijn gletsjer in de Peruaanse Andes. Door dat afsmelten ontstaat immers een natuurlijk stuwmeer, dat op den duur zijn dorp zal wegvagen, zoals dat vorige maand al gebeurde met het Zwitserse dorpje Blatten. De rechtbank besliste echter dat hij die vergoeding niet krijgt. Toch heeft de uitspraak wel degelijk serieuze gevolgen voor de vele vervuilende bedrijven, omdat de rechtbank een beroep op ‘hinder’ in behandeling nam. Hiermee is de juridische deur opengezet voor het argument dat mensen ook hinder kunnen ondervinden van de vervuiling van de atmosfeer door CO₂-uitstoot.

We worden vaak nog bewust verblind over de zogenaamd ‘onbegrensde’ mogelijkheden van de nieuwe technologie, waarin ecomodernisten blind lijken te geloven. Denk maar aan de Gentse filosoof Maarten Boudry en in mindere mate aan onze minister-president Bart De Wever, die zijn mond vol heeft van de zegeningen van de Verlichting. Boudry, de Vlaamse paus van het ecomodernisme, houdt in zijn boek Het verraad aan de verlichting, zelfs een pleidooi voor een nieuwe vooruitgangsbeweging. Het goede nieuws over Boudry’s boek is dat het een stimulans is om het voorgestelde juist niet te doen. Daarom ga ik het lenen bij onze bieb.

Zelfs Boudry zou immers moeten weten dat het vooruitgangsgeloof van de Britse industriële revolutie een uiterst zwarte keerzijde heeft. Uiteraard heeft de in alle toonaarden bezongen nieuwe technologie dat ook. Nieuwe technologie, zoals AI of het afvangen en opslaan van CO₂ (CCC), zal hierin geen verandering brengen. AI is een turbo-energievreter. De huidige AI-infrastructuur verbruikt evenveel energie als Zwitserland. Dat betekent ook dat de CO₂-uitstoot stijgt. Over de periode 2020-2023 bedraagt die stijging maar liefst gemiddeld 150% voor de vier grote spelers: Amazon, Microsoft, Alphabet en Meta.

Ik heb genoten van de Koningin Elisabeth wedstrijd. Wat een talent, wat een kwaliteit! Maar dat TotalEnergies nog steeds één van de hoofdsponsors is, duidt op wereldvreemdheid bij de organisatoren.

We hebben het allemaal op de TV en in de andere media kunnen volgen: de Israëlische regering kaapt in internationale wateren het Britse schip Madleen, dat hulp wil brengen aan Gaza. Dat is alweer een flagrante schending van het internationale recht. Aan boord waren tien klimaatactivisten, waaronder de beroemde klimaatactiviste Greta Thunberg en de Franse Europarlementariër Rima Hassan Mobarak. Zij werden gearresteerd, verhoord en het land waar ze juist niet heen wilden, uitgezet. Het schip werd als buit van de ‘piraterij’ naar Israël gebracht. Uiteindelijk schieten dit soort regeringen altijd in hun eigen voet. Wellicht helpen een paar waterbommen om de gemoederen in Israël te bedaren.

Minder aandacht kregen de klimaatactivisten die tijdens de Koningin Elisabeth wedstrijd hun beklag deden over TotalEnergies, dat nog steeds één van de structurele hoofdsponsors van de wedstrijd is. We hebben genoten van het prachtige pianospel van de laureaten. Het is een fantastisch instituut, want muziek verbindt. Maar het is en blijft onbegrijpelijk dat dit instituut niet mee is als het om de grootste bedreiging van de mensheid ooit gaat, en nog steeds bloedgeld van energiereus Total aanneemt.

De les van het clownvisje

Om te beginnen denk ik niet dat dit schattige visje zijn naam zelf heeft bedacht. Als ik de vraag stel op google komt er gelijk een AI-gegenereerd antwoord. “Een clownvis wordt zo genoemd vanwege zijn opvallende, clownachtige kleuren en gedrag, en vooral vanwege zijn symbiotische relatie met zeeanemonen. ….. Binnen die symbiotische relatie bieden de tentakels van de anemoon bescherming tegen hun vijanden, terwijl de visjes de anemoon schoonmaken en beschermen tegen parasieten “. Google zorgt er wel voor dat je niet meer om AI, met zijn her en der ‘geleende’ brokken informatie, heen kan. Duidelijk is deze gegenereerde informatie in elk geval niet.

Wij vinden blijkbaar dat dit uitstekend aan zijn natuurlijke omgeving aangepaste visje, een clown is. Maar niets is minder waar. Met zijn feloranje kleur en de kenmerkende drie witte verticale strepen zie je dit bijzondere visje niet over het hoofd. Bijzonder zijn deze visjes zeker, omdat ze allemaal als mannetje worden geboren én omdat ze een symbiotische relatie hebben met zeeanemonen. Ze leven in groepen. Op zeker moment verandert het oudste en naar ik aanneem wijste visje, in een vrouwtje. Ze is het grootste visje in de groep. Het op twee na oudste en kleinere mannetje in de school wordt vervolgens een geslachtsrijp mannetje. Samen zorgen ze voor nageslacht. Sterft het vrouwtje, dan herhaalt dit proces zich.

Clownvisjes kennen hun plaats in de natuur. Homo sapiens, de zelfverklaarde verstandige mens, niet meer.

Clownvisjes kennen niet alleen hun plaats in de natuur, maar ze zijn er ook nog eens op een ingenieuze wijze onderdeel van. Onze klimaatverandering zorgt voor steeds meer onderwater hittegolven, waar riffen zwaar onder te lijden hebben, inclusief het clownvisje. Zoals vorige maand uit een publicatie in Science Advances blijkt, hebben die hier een heel bijzondere oplossing voor gevonden: ze worden kleiner en slanken af! Het lijkt wel alsof ze met zijn allen gaan consuminderen om de door ons gecreëerde ramp te overleven. Daarbij wordt er wel voor gezorgd dat het verschil in grootte tussen het vrouwtje, dat de baas is, en het mannetje in stand blijft. Met andere woorden: krimp jij, dan krimp ik ook. Ik vind dit een ontwapenende gedachte.

Dat zouden onze dolgedraaide leiders toch ook kunnen doen? Gewoon hun persoonlijke ambities eens inkrimpen of gewoon eens nadenken wat hun plaats in de natuur is. Gewoon de ‘zegeningen‘ van de Verlichting, die slechts een westerse filosofische constructie is, samen met het technologische vooruitgangsgeloof van de Britse industriële revoluties, laten voor wat ze zijn: verzinsels en uitvindingen van Homo sapiens, de zelfbenoemde verstandige mens. Daarom laat ik het beantwoorden van de vraag in de titel van dit blog Wie is de clown?, aan de lezer zelf over. Mijn antwoord kent u ondertussen wel.